Szalom Asz

Szalom Asz (Szalom Asch), jid. שלום אַש (ur. 1 listopada 1880 w Kutnie, zm. 10 lipca 1957 w Londynie) – polsko-żydowski prozaik, dramaturg i eseista piszący w języku jidysz.

Szalom Asz

‏שלום אַש‎

Szalom Asz (1940)
Data i miejsce urodzenia	1 listopada 1880 Kutno
Data i miejsce śmierci	10 lipca 1957 Londyn
Odznaczenia

Życiorys

Szalom różnił się od reszty rodzeństwa, więc ojciec zaczął przygotowywać swego najmłodszego syna do funkcji rabina. Miał najlepszego nauczyciela Tory. Nauczył się sam czytać po polsku i po niemiecku, a także po rosyjsku. Przeczytanie „Księgi pieśni” Heinego sprawiło, że zaczął zapoznawać się z literaturą nieżydowską – Goethem, Lessingiem, Schillerem. Lektura tych zakazanych ksiąg wykluczyła go z rodziny i gminy żydowskiej już w wieku 17 lat. Najpierw został nauczycielem we wsi pod Kutnem, a potem przeniósł się do Włocławka, gdzie pisał listy Żydom, którzy tej umiejętności nie posiedli. Poznawał w tym czasie twórczość Prusa i Tołstoja.

Interesował go ruch syjonistyczny, który stawał się coraz bardziej popularny. Początkujący pisarz koncentrował się więc na tematach nacjonalistycznych, odkrywając równolegle literaturę jidysz, np. Icchaka Lejba Pereca, czasopismo „Der Jid”. W 1899 roku Asz spotkał się z Perecem, a w 1900 roku przy jego wsparciu opublikował w „Der Jid” opowiadanie „Mojszełe”. Przeniósł się do Warszawy, gdzie zaznał biedy, gdyż przez następne lata nie mógł nic wydać. Dopiero w 1902 roku ukazał się zbiór nowel zatytułowany „W złym czasie”. W tym czasie rodzina Asza wyemigrowała do Ameryki. Szalom ożenił się z Matyldą, córką swojego przyszłego tłumacza na język polski – Mojszy Szpiry. Miał z nią trzech synów: Nathana, Mosesa, Johana i córkę Ruth. W Krakowie poznał Stanisława Witkiewicza i Stefana Żeromskiego, z którymi się zaprzyjaźnił, później w gronie jego przyjaciół znalazły się także Eliza Orzeszkowa, Maria Dąbrowska oraz malarz – Jan Stanisławski. Po wystawieniu w Petersburgu dramatu „Sabbatai Ziwi” (ros. „Czasy Mesjasza”) i odniesieniu sukcesu, Asz wyjechał do Berlina, gdzie ogromne wrażenie zrobił na nim „Kupiec Wenecki”, i to pod jego wpływem powstał w Kolonii najbardziej znany dramat pisarza „Bóg zemsty”. Wzbudził on wielkie kontrowersje w środowiskach żydowskich, gdyż bohater prowadzi dom publiczny, ale i przyniósł wielki sukces autorowi. Dzięki temu stać go było na wyjazd do ziemi przodków – do Palestyny i Egiptu.

W 1908 roku był uczestnikiem konferencji w Czerniowcach. W 1910 roku odwiedził swoją rodzinę w USA. Potem mieszkał w Paryżu. Z chwilą wybuchu I wojny światowej wyjechał znowu do Ameryki. Po wojnie działał w Berlinie i na Litwie, aby w roku 1920 wrócić do Stanów i otrzymać tamtejsze obywatelstwo. W 1925 przyjechał do Europy – do Niemiec, Francji i Polski, odwiedził też ZSRR. 9 listopada 1932 roku za zasługi na polu literatury otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Od roku 1938 osiadł w USA, gdzie tworzył kolejną trylogię, składającą się z następujących dzieł: „Mąż z Nazaretu”, „Apostoł” i „Maria”, z których pierwsze wywołało ostrą krytykę zarówno wśród chrześcijan, jak i żydów. W 1946 roku powstał „Płonący cierń” – tom nowel o Holocauście i dramat „Narodziny Hitlera”.

Szalom Asz ostatnie lata życia spędził w Bat Jam w Izraelu.

W 1946 i 1947 był nominowany do Literackiej Nagrody Nobla.

Twórczość

• W złym czasie
• Z biegiem fal (1904)
• Nawrócony (1904)
• Grzech (1904)
• Miasteczko (1904)
• Sabbatai Ziwi
• Bóg Zemsty (1906)
• Ziemia (1910)
• Ameryka (1911)
• Sojusz słabych (1912)
• Reb Salomon Bogacz (1913)
• Motke złodziej (1916)
• Sznur pereł (1916)
• Maria (1917, dramat)
• Wujek Mojżesz (1918)
• Kidusz haszem (1918)
• Martwy człowiek (1920)
• Muranów (1922)
• Józef (1924)
• Matka (1925)
• Wyrok śmierci (1926)
• Czarodziejka z Kastylii (1926)
• Elektryczne krzesło (1927)
• Powrót Chaima Lederera (1927)
• Trylogia Przed potopem: Petersburg, Warszawa, Moskwa (1929-1931)
• Mąż z Nazaretu (1939)
• Apostoł (1943)
• Maria (1949)
• Płonący cierń (1946)
• Narodziny Hitlera (1946)
• Mojsze (1951)
• Grossman i synowie (1954)
• Prorok (1955)

Linki zewnętrzne

• Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Kutnie organizuje co dwa lata Konkurs Literacki im. Szaloma Asza