Wikipedia

Niemiecki obóz przesiedleńczy w Toruniu

(Przekierowano z Szmalcówka)

Niemiecki obóz przesiedleńczy w Toruniu – (tzw. Szmalcówka, niem. „Sammellager Thorn” (grudzień 1940), „Umsiedlungslager Thorn” (od 1941)[1]) – obóz niemiecki dla wysiedlonych, a następnie podobóz znajdujący się w latach 1940-1943 w Toruniu. Był położony na rogu skrzyżowania ulic Pod Dębową Górą i Grudziądzkiej[2].

Niemiecki obóz przesiedleńczyw Toruniu
(tzw. Szmalcówka)
Umsiedlungslager Thorn
Ilustracja
Pomnik upamiętniający ofiary Szmalcówki przy ulicy Grudziądzkiej 124/126
Państwo

 III Rzesza

Miejscowość

Toruń (niem. Thorn)

Data powstania

1940

Data likwidacji

1943

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Niemiecki obóz przesiedleńczyw Toruniu(tzw. Szmalcówka)''Umsiedlungslager Thorn''”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Niemiecki obóz przesiedleńczyw Toruniu(tzw. Szmalcówka)''Umsiedlungslager Thorn''”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Niemiecki obóz przesiedleńczyw Toruniu(tzw. Szmalcówka)''Umsiedlungslager Thorn''”
Ziemia53°01′51″N 18°36′40″E/53,030833 18,611111
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Obóz powstał pod koniec 1940 dla ludności wysiedlonej z Torunia i Prus Zachodnich, jak i tych osób, które odmówiły złożenia wniosku o wpisanie na niemiecką listę narodowościową (niem. Deutsche Volksliste)[3]. Mieścił się w budynkach założonej w 1930 fabryki smalcu należącej do Żyda Scharfa Zelmy. O wyborze lokalizacji obozu decydowały: bliskość do Generalnego Gubernatorstwa, dobrze rozwinięta sieć dróg kołowych i kolejowych, umiejscowienie fabryki na obrzeżach miasta, w strefie przemysłowej[4].

Od września 1941 do stycznia 1942 formalnie był podporządkowana obozowi Stutthof, nieformalnie działała jako samodzielna jednostka[1]. Od września 1942 podlegał administracyjnie obozowi w Potulicach jako podobóz. Został zlikwidowany na przełomie czerwca i lipca 1943, a pozostałe w nim osoby wywieziono do obozu potulickiego[5]. Po likwidacji obozu Niemcy korzystali z pozostałych zabudowań. Po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1945 roku przez kilka miesięcy w byłym obozie stacjonowali żołnierze sowieccy[6].

Nie zachowały się budynki obozu[6]. Przybliżony plan obozu odtworzono na podstawie zeznań świadków, jednak w wyniku stopniowej rozbudowy obozu relacje są niepełne[6].

Więźniowie edytuj

W okresie od marca 1941 do lipca 1943 przez obóz przeszło łącznie ok. 18 tys. więźniów: 6,5 tys. w pierwszym okresie działalności, ok. 10-12 tys. po sierpniu 1941 roku[7]. W grudniu 1941 przebywało w nim 2850 osób, w maju 1942 – 2926[8]. Byli oni poddawani selekcji i wysyłani na roboty do Generalnego Gubernatorstwa[9]. Wielu z osadzonych zmarło jednak jeszcze przed wywózką z powodu głodu, bardzo złych warunków sanitarno-bytowych, pracy ponad siły[10]. W 1976 roku udało się zidentyfikować 515 ofiar obozu, pochowanych na cmentarzu komunalnym nr 2 w Toruniu[11]. W 1979 roku liczbę ofiar oszacowano na 3 tysiące[12]. Według ustaleń Tomasza Cerana, 62% ofiar stanowiły dzieci i młodzież do 18 roku życia[13].

Pomnik edytuj

W 1976 roku przy ul. Grudziądzkiej 124/126 odsłonięto pomnik upamiętniający obóz[14].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Ceran 2011 ↓, s. 49.
  2. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 48.
  3. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 44, 49, 56.
  4. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 44.
  5. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 51.
  6. ↑ a b c Ceran 2011 ↓, s. 46.
  7. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 55.
  8. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 61.
  9. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 52.
  10. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 76.
  11. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 98.
  12. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 99.
  13. ↑ Ceran 2011 ↓, s. 101.
  14. ↑ Pomnik upamiętniający obóz przesiedleńczy tzw. Szmalcówka. turystyka.torun.pl. [dostęp 2023-09-29].

Bibliografia edytuj

  • Tomasz Sylwiusz Ceran: „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940–1943) na tle ideologii nazistowskiej. Bydgoszcz, Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej, 2011. ISBN 978-83-7629-294-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niemiecki_obóz_przesiedleńczy_w_Toruniu&oldid=71390348”