Szmerke Kaczergiński
Szmerke Kaczergiński, właśc. Szmariahu Kaczergiński (jid. שמערקע קאַטשערגינסקי, ur. 28 października 1908 w Wilnie, zm. 23 kwietnia 1954 w Córdobie)[1] – poeta, publicysta, autor pieśni w języku jidysz.
.jpeg)
| |
| Imię i nazwisko urodzenia |
שמערקע קאַטשערגינסקי |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci | |
| Wyznanie | |
Życiorys edytuj
Szmerke Kaczergiński urodził się w Wilnie. Dzieciństwo spędził w sierocińcu. Następnie kształcił się w celu zostania drukarzem oraz samodzielnie studiował literaturę. Od lat 20. XX w. był zaangażowany w działalność komunistyczną[1]. W 1926 dużą popularność przyniosła mu napisana przez niego piosenka nt. strajku w Łodzi pt. Tates, mames, kinderlech (znana także jako Barikadn)[2]. W 1929 dołączył do grupy literackiej Jung Wilne, w skład której wchodzili m.in. Chaim Grade i Abraham Suckewer. Kaczergiński był głównym redaktorem i publicystą grupy[3].
W 1941 po zajęciu Wilna przez Niemców ukrywał swoją tożsamość udając głuchoniemego. W 1942 został schwytany i umieszczony w getcie wileńskim, w którym podejmował się organizacji przedstawień teatralnych, wieczorów poetyckich, spotkań naukowych[1]. Ponadto wraz z Suckewerem utworzył Papierową Brygadę[4], w ramach której uczestniczył w akcji ratowania zbiorów Żydowskiego Instytutu Naukowego, a także zaangażował się w ruch oporu, przystępując do Zjednoczonej Partyzanckiej Organizacji (Farajnikte Partizaner Organizacje). Po porażce powstania w getcie we wrześniu 1943 opuścił je i dołączył do partyzantów w Puszczy Rudnickiej. W lipcu 1944 uczestniczył w wyzwalaniu Wilna przez Armię Czerwoną. Po wojnie odnalazł ukryte zbiory Żydowskiego Instytutu Naukowego w piwnicach getta, a także z Suckewerem założył Muzeum Żydowskiej Kultury i Sztuki (późn. Wileńskie Państwowe Muzeum Żydowskie im. Gaona)[1]. Od 1944 działał jako kolekcjoner muzyki żydowskiej – przeprowadzał rozmowy z osobami, które ocalały z gett i zapamiętywał piosenki, które następnie opublikował[5].
W związku z zaangażowaniem władz komunistycznych w przejęcie placówki muzeum, wyjechał z Wilna latem 1946 i zamieszkał w Łodzi, gdzie zaangażował się w działalność Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej[1] i został redaktorem w miesięczniku „Unzer Wort”[6], a także zaangażował się we współpracę z Gordonią, w celu pomocy żydowskim dzieciom. Jego poglądy w związku z działalnością komunistów, ewoluowały w kierunku syjonizmu[7].
Po pogromie kieleckim w 1946 przeniósł się do Paryża. Tam zaangażował się w działalność w Paryskim Kongresie Kultury Żydowskiej, co pozwoliło mu w 1948 odwiedzić Stany Zjednoczone, aby wziąć udział w Światowej Konferencji Kultury Żydowskiej, gdzie przemawiał w 30 miastach[7]. W 1948 zamieszkał w Nowym Jorku, by następnie w 1950 zamieszkać w Argentynie, gdzie podjął pracę sekretarza Kongresu Kultury Żydowskiej i zajął się organizacją wydawnictwa Kium[1]. Zginął w katastrofie lotniczej w Córdobie (wraz z pozostałymi 24 osobami na pokładzie[8]), 23 kwietnia 1954[1] lecąc z Mendozy, gdzie prowadził jeden ze swoich wykładów, do rodzinnego Buenos Aires[7].
Dziedzictwo edytuj
Po jego śmierci w 1955 została opublikowana poświęcona mu księga pamiątkowa Szmerke Kaczerginski ondeknbuch[9]. Kaczergiński po śmierci jest autorem o niewielkiej popularności poza kręgami jidysz, mimo znacznej popularności jego piosenek. Jego publikacje są źródłem większości zachowanych pieśni jidysz z okresu II wojny światowej. Zebrał ich ponad 250[10].
Życie prywatne edytuj
Szmerke Kaczergiński ożenił się w 1943 w getcie z Barbarą Kaufan, która niedługo potem zmarła[4]. W 1947 poślubił Meri Szutan, z którą miał córkę Libele[7].
Kaczergiński w literaturze występuje pod różnymi wariantami swojego imienia, m.in. jako Szmariahu, Szemarjahu, Szmerł i Szymon[9].
Dzieła edytuj
Wybrane piosenki i wiersze edytuj
- Tates, mames, kinderlech (Ojcowie, Matki, Dzieci, 1926),
- Jugnt himn (Hymn młodzieży),
- Friling (Wiosna),
- Sztiler, sztiler (Ciszej, ciszej)[1].
Tomiki pieśni edytuj
- Undzer gezang (Nasze Pieśni),
- Dos gezang fun wilner geto (Śpiew z Wileńskiego Getta, 1947)[9],
- Churbn Wilne (Zburzenie Wilna, 1947),
- Lider fun di getos un lagern (Pieśni z gett i obozów, 1948)[1][9],
- Partizaner gejen! (Naprzód partyzanci!, 1947),
- Ich bin gewen a partizan (Byłem partyzantem, 1952)[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j Kaczergiński Szmerke | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2022-02-10].
- ↑ Stone-throwing, an Old Jewish Custom, „Haaretz” [dostęp 2022-02-09] (ang.).
- ↑ Shmerke Kaczerginski [online], holocaustmusic.ort.org [dostęp 2022-02-10] (ang.).
- ↑ a b David Fishman, Herman Kruk, Papierowa brygada, „Karta” (101), 2019, s. 70–87, ISSN 0867-3764 [dostęp 2022-02-10].
- ↑ Jeffrey Veidlinger, Going to the people: Jews and the ethnographic impulse, Bloomington 2016, ISBN 978-0-253-01916-5, OCLC 938017443 [dostęp 2022-02-10].
- ↑ DELET – Unzer (Undzer) Wort [online], delet.jhi.pl [dostęp 2022-02-10] (pol.).
- ↑ a b c d Bret Werb, Yiddish Songs of the Shoah: A Source Study Based on the Collections of Shmerke Kaczerginski [online], 2014 [dostęp 2022-02-10] (ang.).
- ↑ Harro Ranter, ASN Aircraft accident Douglas C-47A-5-DK (DC-3) LV-ACX Sierra del Vilgo, CD [online], aviation-safety.net [dostęp 2022-02-10].
- ↑ a b c d DELET – Kaczergiński Szmerke (Szemarjahu, Szmerł, Szymon) [online], delet.jhi.pl [dostęp 2022-02-10] (pol.).
- ↑ Lisa S Duhl, Rocking an empty cradle: a psychological study of Yiddish Holocaust lullabies, Ann Arbor: UMI Dissertation Services, 2003, OCLC 926122847 [dostęp 2022-02-10] (ang.).