Wikipedia

Tadeusz Felsztyn

polski fizyk

Tadeusz Felsztyn, do 1920 Feldstein[1] (ur. 30 września 1894 we Lwowie, zm. 14 grudnia 1963 w Pitsford) – podpułkownik uzbrojenia Wojska Polskiego II RP, pułkownik Armii Polskiej w ZSRR i Polskich Sił Zbrojnych, doktor fizyki, konstruktor oraz teoretyk broni i strzelectwa, historyk wojskowości, redaktor, publicysta, działacz katolicki, społeczny i polityczny.

Tadeusz Felsztyn
Tadeusz Feldstein
Ilustracja
pułkownik pułkownik
Data i miejsce urodzenia

15 kwietnia 1897
Lwów

Data i miejsce śmierci

14 grudnia 1963
Pitsford

Przebieg służby
Lata służby

1914–1945

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne w ZSRR
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

1 pułk piechoty
5 pułk piechoty
6 pułk piechoty
24 pułk piechoty
Szkoła Podchorążych Piechoty
6 pułk piechoty
Centralna Szkoła Strzelnicza
Centrum Wyszkolenia Strzeleckiego Piechoty
Instytut Badań Materiałów Uzbrojenia
Centrum Badań Balistycznych
Ośrodek Zapasowy Armii
2 Korpus Polski

Stanowiska

dowódca oddziału
dowódca plutonu
dowódca kompanii
instruktor
dyrektor nauk
kierownik centrum badań
szef sztabu ośrodka

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
obrona Lwowa
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami Srebrny Krzyż Zasługi (II RP)
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Urodził się 30 września 1894 we Lwowie jako Tadeusz Feldstein w rodzinie żydowskiej[2][3]. Wychowywał się rodzinie usposobionej patriotycznie dla sprawy polskiej. Był synem inż. Hermana Władysława Feldsteina (1864–1935)[4], przemysłowca, dziennikarza, założyciela banku Kupieckiego, organizacji Agudas Achim – Przymierze Braci, a wraz z Rogerem Battaglią „Gazety Porannej i Wieczornej”[5] i Heleny z Nossigów (1860–1925)[6], właścicielki pierwszej we Lwowie wytwórni tkanin i dywanów[5][7]. Miał starszą siostrę Łucję i młodszego brata Romana (1901–1919), poległ podczas wojny polsko-ukraińskiej[8][9]. Wraz z rodziną zamieszkiwał w domu przy ulicy Herburtów 7[7].

W wieku 14 lat podjął działanie w organizacji „Promień”. Kształcił się w C. K. Gimnazjum VIII we Lwowie[10]. W 1913 ukończył Szkołę Realną we Lwowie. Działał w Związku Walki Czynnej. Rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, a od 1913 studiował filozofię na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu w Getyndze.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich. Służył w I batalionie 1 pułku piechoty w składzie I Brygady, w 5 pułku piechoty w składzie I Brygady, w komendzie III Brygady, dowodził Oddziałem Telefonicznym 6 pułku piechoty w składzie III Brygady, był dowódcą plutonu. Ranny przebywał na leczeniu w Klasztorze Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu. 14 maja 1915, po ukończeniu Szkoły Podchorążych Legionów Polskich „ze stopniem dobrym”, został mianowany aspirantem oficerskim w randze tytularnego sierżanta z poborami plutonowego[11][12]. W grudniu 1915 mianowany chorążym, w połowie 1916 awansowany do stopnia podporucznika. Po kryzysie przysięgowym był oficerem Polskiego Korpusu Posiłkowego. Po bitwie pod Rarańczą z połowy lutego 1918 został internowany. Po odzyskaniu wolności podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Działał w Polskiej Organizacji Wojskowej.

U kresu wojny 31 października 1918 w stopniu podporucznika stawił się na rozkaz kpt. Zdzisława Trześniowskiego i w listopadzie 1918 brał udział w obronie Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej[13]. Nazajutrz z rozkazu w/w. Felsztyn z oddziałem ubranych cywilnie 12 ludzi i sam dysponując jedynie rewolwerem dokonał rozbrojenia posterunku policji przy rogatce gródeckiej, po czym wrócił i zaopatrzył częściowo polską załogę Szkoły im. Sienkiewicza; następnie brał udział w kolejnej akcji zdobycia broni[14]. Podczas walk kierował warsztatem naprawy karabinów maszynowych[15], był w załodze Szkoły im. Marii Magdaleny[16]. Dokonał brawurowego czynu, instalując własną pozycję karabinu maszynowego w wyeksponowanym i narażonym na trafienie punkcie na szczycie Poczty i z tego miejsca ostrzeliwał nieprzyjaciela, zadając straty i osłabiając atak Ukraińców (w tym czasie odniósł rany trafiony odłamkiem granatu)[17]. Walczył w Odcinku II[18]. 8 listopada 1918 został awansowany do stopnia porucznika. Później brał udział w walkach dalszej fazy wojny z Ukraińcami na obszarze Galicji Wschodniej. Na początku 1919 w prasie donoszono, iż porucznik Feldstein opublikował tekst o antyżydowskim wydźwięku i – podobnie jak niegdyś Leopold Caro – mimo pochodzenia żydowskiego przekształcił się w zadeklarowanego antysemitę[19].

Ukończył studia, uzyskując tytuł naukowy doktora. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego. W 1919 był dowódcą kompanii karabinów maszynowych I batalionu 24 pułku piechoty. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Następnie był instruktorem nauk w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Był czynny w działaniach technicznego opracowania karabinów. Został awansowany do stopnia kapitana piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[20], a następnie do stopnia majora piechoty ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924[21][22]. 22 sierpnia 1922 roku został zatwierdzony na stanowisku dyrektora nauk Centralnej Szkoły Strzelniczej w Toruniu, pozostając oficerem nadetatowym 6 pułku piechoty Legionów w Wilnie[23][24][25]. 4 lutego 1925 roku został przesunięty ze stanowiska dyrektora nauk na stanowisko kierownika Działu Doświadczalnego[26]. W 1928, przydzielony nadal do 6 pp Leg., pozostawał w kadrze naukowej szkoły, przemianowanej na Centrum Wyszkolenia Strzeleckiego Piechoty[27]. 28 stycznia 1931 roku został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do korpusu oficerów uzbrojenia z pozostawieniem na zajmowanym stanowisku w Instytucie Badań Materiałów Uzbrojenia w Warszawie[28].

29 stycznia 1932 roku został mianowany podpułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 roku i 3. lokatą w korpusie oficerów uzbrojenia[29]. W 1932 był nadal oficerem Instytutu Badań Materiałów Uzbrojenia w Warszawie[30]. Od 1932 do 1935 był kierownikiem Centrum Badań Balistycznych. W 1932 został wykładowcą balistyki na Politechnice Warszawskiej. Był redaktorem czasopisma „Przegląd Strzelecki i Łuczniczy”. Publikował w „Gazecie Lwowskiej”[31].

Po kampanii wrześniowej został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany w obozie w Kozielsku. W późniejszych wspomnieniach wskazywał na rozwijającą się działalność kulturalną, samokształceniową, odczytową, a nawet wydawniczą wśród osadzonych[32] (o pogadance dla współosadzonych na temat „gruber Berty” wspominał w zapisywanym dzienniku obozowym ppor. Andrzej Rieger[33]. Na wiosnę 1940 polscy jeńcy z Kozielska zostali zgładzeni w ramach zbrodni katyńskiej. W tym czasie Felsztyn wraz z garstką ocalonych został przeniesiony do obozu jenieckiego NKWD w Pawliszczew Borze, następnie do Griazowcu[34][35]. Podczas pobytu w Griazowcu kierował tam nieformalnym nauczaniem osadzonych Polaków, określanym jako „Uniwersytet Griazowiecki”[36]. Przetrzymywani w tym obozie odzyskali wolność na mocy układu Sikorski-Majski z 30 lipca 1941, po czym wstąpili do formowanej Armii Polskiej w ZSRR gen. Władysława Andersa. W jej strukturze był dowódcą 19 Pułku Piechoty (12 stycznia - 31 maja 1942[37]), szefem sztabu Ośrodka Zapasowego Armii w Tockoje, później w Centrum Wyszkolenia Armii. Został mianowany pułkownikiem. Był członkiem komisji historycznej 2 Korpusu Polskiego.

W 1949 roku przybył do Wielkiej Brytanii i podjął pracę nauczyciela matematyki i fizyki w szkołach średnich, po raz ostatni w gimnazjum SS. Nazaretanek w Pitsford. Na emigracji rozwinął wszechstronną działalność: katolicką, naukową społeczną i polityczną. Był współpracownikiem pisma „Bellona”, członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, członkiem Rady Instytutu Akcji Katolickiej, członkiem Veritasu i Newman Association, członkiem rzeczywistym Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, członkiem Ligi Niepodległości Polski, członkiem Rady Jedności Narodowej oraz członkiem założycielem Koła Lwowian w Londynie.

Zmarł nagle 14 grudnia 1963 w zakładzie sióstr Nazaretanek w Pitsford, gdzie był zatrudniony[38]. Został pochowany na cmentarzu St. Mary’s Kensal Green w Londynie. Był żonaty z Lucyną, z którą miał córkę Helenę. Był praktykującym katolikiem.

Publikacje edytuj

Był encyklopedystą. Został wymieniony w gronie edytorów ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej wydanej w latach 1931–1939 gdzie zredagował hasła związane z nauką o broni i batalistyką. Wchodził w skład komitetu redakcyjnego tej encyklopedii[39]. Napisał również:

  • O strzale (Biblioteczka żołnierza pod redakcją ppor. Pomarańskiego. Tomik 4); Zygmunt Pomarański i Spółka, Zamość 1919)[40][41]
  • Francuski ręczny karabin maszynowy Model 1915 na podstawie instrukcji francuskiej (M.S.Wojsk. / Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1919)[42]
  • Karabiny maszynowe (Zygmunt Pomarański i Spółka, Zamość 1920)[43][44]
  • Nauka o broni. Część I Nauka o strzale (Główna Księgarnia Wojskowa Warszawa 1921)
  • O tabeli strzelniczej moździerza piechoty Stokes'a (ok. 1927)[45]
  • Strzeleckie rozpoznanie terenu („Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy” Warszawa 1928)
  • Metoda nauczania o broni. Z planami wykładów, schematami i rysunkami („Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy” Warszawa 1925, wyd. 3 w 1930, współautorzy: Kazimierz Klochowicz, Stanisław Szymanowski)
  • Działo przeciwparyskie (Biblioteka Towarzystwa Wojskowo-Technicznego, Warszawa 1939)
  • Balistyka (Książnica „Atlas” Lwów, Warszawa 1939)
  • Wiara i wiedza w świetle nowoczesnych poglądów fizycznych (Rzym: „Veritas” 1945)
  • Energia atomowa. Źródła i zastosowania (Rzym: „Instytut Literacki” 1947)
  • Dzieje 2 Korpusu (Londyn: „Gryf” 1947)
  • Rola 2 Korpusu w kampanii włoskiej; Bellona (Londyn) 1948, nr 4, s. 21–
  • Amerykański wywiad przemysłowy w Niemczech; Bellona (Londyn) 1948, nr 4, s. 126–128
  • Dyskusja nad ksiązka Blacketa; Bellona (Londyn) 1949, nr 3, s. 82-84
  • Zmierzch materializmu w naukach przyrodniczych (Londyn: „Veritas” 1952)
  • Świat w oczach współczesnej nauki. Najnowsze odkrycia naukowe (Londyn: „Veritas” 1953)
  • Uzbrojenie piechoty w czasie dwudziestu lat niepodległości; Bellona (Londyn) 1955, nr 2, s. 36–55
  • Atom w służbie ludzkości (Londyn: „Veritas” 1958)
  • Rakiety i podróże międzyplanetarne; Bellona (Londyn) 1959, nr 2, s. 185–190
  • Ewolucjonizm (Londyn: „Veritas” 1962)[46]
  • Rakiety i podróże międzyplanetarne (Londyn: „B. Świderski” 1959)
  • Poza czasem i przestrzenią. Zjawiska pozazmysłowe (Londyn: „Veritas” 1960
  • Ofensywa brytyjska w Libii 1940/41; Bellona (Londyn) 1963, nr 3–4, s. 201–215

Ordery i odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 6 marca 1920 roku, s. 191.
  2. ↑ Tomasz Stańczyk: Żydzi w szeregach Legionów. muzeumpilsudski.pl. [dostęp 2018-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-24)].
  3. ↑ Według SBK w Londynie (Buletyn Koła Lwowian Nr 1 (6) /1964 urodził się 28 września 1894.
  4. ↑ Władysław Herman Felsztyn-Feldstein. sejm-wielki.pl. [dostęp 2016-04-18].
  5. ↑ a b Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 334. ISBN 83-04-02817-4.
  6. ↑ Helena Felsztynowa z Nossigów. niezwyciezeni1918-2018.pl. [dostęp 2019-12-11].
  7. ↑ a b Józef Kochański: Pierwsze walki na Wulce. W: Jarosław Waniorek (red.): Obrona Lwowa. 1-22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników. Warszawa: 1993, s. 211. ISBN 83-85218-56-4.
  8. ↑ Roman Felsztyn. niezwyciezeni1918-2018.pl. [dostęp 2019-12-11].
  9. ↑ Tadeusz Felsztyn. Mój brat. „Biuletyn”. Nr 2 (5), s. 40–43, Listopada 1963. Koło Lwowian w Londynie. 
  10. ↑ Stefan Legeżyński. Ósme gimnazjum we Lwowie. „Biuletyn”. Nr 27, s. 42, Grudzień 1974. Koło Lwowian w Londynie. 
  11. ↑ Lenkiewicz, Sujkowski i Zieliński 1930 ↓, s. 270.
  12. ↑ Rozkaz Nr 123. „Goniec Polowy Legionów : Dziennik rozporzadzeń Komendy Legionów Polskich”. 4, s. 1, 1915-05-29. Piotrków. .
  13. ↑ Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI – 22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: Komitet Obywateli Miasta Lwowa, ok. 1919, s. 21.
  14. ↑ Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI – 22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: Komitet Obywateli Miasta Lwowa, ok. 1919, s. 21-22.
  15. ↑ Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI – 22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: Komitet Obywateli Miasta Lwowa, ok. 1919, s. 73.
  16. ↑ Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI – 22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: Komitet Obywateli Miasta Lwowa, ok. 1919, s. 180-182.
  17. ↑ Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI – 22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: Komitet Obywateli Miasta Lwowa, ok. 1919, s. 184.
  18. ↑ G.Łukomski, Cz.Partacz, B.Polak. / Iwona Łaptaszyńska (autor opracowania): Obrona Lwowa 1 – 22.11.1918 r.. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2016-04-18].
  19. ↑ Sława lwowskiego porucznika. „Kurjer Poniedziałkowy”. Nr 1, s. 4, 6 stycznia 1919. 
  20. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 407.
  21. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 460.
  22. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 175.
  23. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 34 z 22 sierpnia 1922 roku, poz. 496.
  24. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 140, 1512.
  25. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 136, 1374.
  26. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 4 lutego 1925 roku, s. 54.
  27. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 122.
  28. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 8 przeniesiony w stopniu majora ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 4,9 lokatą w korpusie oficerów uzbrojenia.
  29. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 30 stycznia 1932 roku, s. 97.
  30. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 296, 1847.
  31. ↑ Tadeusz Felsztyn. Strzelectwo a Związek Strzelecki. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 232 z 9 października 1932. 
  32. ↑ Tadeusz Felsztyn: Druga strona Kozielska. W: Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Relacje, wspomnienia, publicystyka. Warszawa: Alfa, 1989, s. 31. ISBN 83-7001-296-5.
  33. ↑ Pamiętniki znalezione w Katyniu. Warszawa: Editions Spotkania, 1990, s. 289. ISBN 2-86914-050-9.
  34. ↑ Jerzy Turski: Lista jeńców z obozu w Griazowcu. W: Zdzisław Peszkowski: Wspomnienia jeńca z Kozielska. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1989, s. 68. ISBN 83-85015-66-3.
  35. ↑ Lista jeńców Kampanii Wrześniowej 1939, umieszczonych w obozie w Griazowcu. raportnowaka.pl. s. 10. [dostęp 2015-11-20].
  36. ↑ Jakub Nawrocki: Polski oficer uniknął śmierci w Katyniu dzięki Stalinowi? Niezwykłe losy gen. Wołkowickiego. Polska Zbrojna / wp.pl, 2013-04-16. [dostęp 2016-04-18].
  37. ↑ Kryska-Karski i Barański 1973 ↓, s. 13/62-63.
  38. ↑ Ś.p. dr Tadeusz Felsztyn. IPMS, sygn. A.44.330/15. s. 94. [dostęp 2017-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-17)].
  39. ↑ Laskowski, t.I 1931 ↓.
  40. ↑ O strzale
  41. ↑ Dosłownie: Feldstein T. – pisownia nazwiska wg karty tytułowej oryginału.
  42. ↑ Dosłownie: Feldsztejn T. – pisownia nazwiska wg karty tytułowej oryginału.
  43. ↑ Karabiny maszynowe
  44. ↑ Dosłownie: Felsztyn T. kpt. – pisownia nazwiska wg karty tytułowej oryginału.
  45. ↑ O tabeli strzelniczej moździerza piechoty Stokes'a
  46. ↑ Wiadomości o Lwowianach, Lwowie i Małopolsce Wschodniej. „Biuletyn”. Nr 2 (3), s. 54, Listopada 1962. Koło Lwowian w Londynie. 
  47. ↑ Józef Kulczycki: Zarys historji wojennej 38-go pułku strzelców lwowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, s. 31, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  48. ↑ Tadeusz Felsztyn. Wspomnienia osobiste z obrony Lwowa. „Biuletyn”. Nr 1 (4), s. 9, Maj 1963. Koło Lwowian w Londynie. 
  49. ↑ Dekoracja Orderem „Virtuti Militari”. „Gazeta Lwowska”. Nr 87, s. 4, 17 kwietnia 1921. 
  50. ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  51. ↑ M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 89 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Felsztyn&oldid=71674791”