Tadeusz Zieliński (filolog)

polski filolog klasyczny

Tadeusz Stefan Zieliński, ps. Eheu (ur. 14 września 1859 w Skrzypczyńcach[1], powiat kaniowski, gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie, zm. 8 maja 1944 w Schondorf am Ammersee, Górna Bawaria) – polski historyk kultury, filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu w Petersburgu i Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Tadeusz Stefan Zieliński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia 14 września 1859
Skrzypczyńce
Data i miejsce śmierci 8 maja 1944
Schondorf am Ammersee
Profesor nauk filologia klasyczna
Uczelnia Petersburski Uniwersytet Państwowy i Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Wielki Komandor Orderu Feniksa (Grecja)

ŻyciorysEdytuj

Był synem Franciszka (ziemianina, urzędnika kontroli państwowej) i Ludwiki Grudzińskiej. W latach 1869–1876 uczęszczał do Niemieckiego Gimnazjum Św. Anny w Petersburgu, następnie studiował na Uniwersytetach w Lipsku, Monachium i Wiedniu (1876–1881). W 1880 obronił doktorat na Uniwersytecie w Lipsku, w 1884 habilitował się na Uniwersytecie w Petersburgu i został docentem w Katedrze Języka Greckiego tej uczelni; w 1887 wraz z nominacją na profesora nadzwyczajnego objął kierownictwo tej Katedry. W tym samym roku uzyskał też doktorat filologii na Uniwersytecie w Dorpacie (na podstawie rozprawy Die Gliederung der altattischen Komodie). W 1890 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, w latach 1906–1908 pełnił funkcję dziekana Wydziału Historyczno-Filozoficznego Uniwersytetu Petersburskiego; wykładał ponadto życie i twórczość Adama Mickiewicza na Wyższych Kursach Żeńskich w Petersburgu, a w latach 1914–1916 przewodniczył Polskiej Radzie Szkolnej także w Petersburgu.

 
Tadeusz Zieliński na pocztówce z 1933 r.

W 1920 przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie objął II Katedrę Filologii Klasycznej; w 1935 został mianowany profesorem honorowym tej uczelni (kierowanie Katedrą przejął Aleksander Turyn), ale wykłady z filologii klasycznej, kultury starożytnej i religioznawstwa kontynuował do wybuchu II wojny światowej. Prowadził badania naukowe – archeologiczne i filologiczne – m.in. we Włoszech, Grecji, Hiszpanii i Afryce Północnej, w 1922 kierował wieloosobową wyprawą naukową do Włoch.

W 1907 został powołany na członka czynnego Akademii Umiejętności w Krakowie (późniejszej Polskiej Akademii Umiejętności). W 1933 został wybrany do Polskiej Akademii Literatury. Należał również m.in. do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1929; członek zwyczajny), Petersburskiej Akademii Nauk (1912; członek honorowy), Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1920; członek czynny), Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1923; członek honorowy), Polskiego Towarzystwa Filologicznego, Pruskiej Akademii Nauk, Niemieckiego Instytutu Archeologicznego w Rzymie, Instytutu Studiów Etruskich we Florencji, Bawarskiej Akademii Nauk, Greckiej Akademii Nauk, Rosyjskiej Akademii Nauk, Brytyjskiej Akademii Nauk, Czeskiej Akademii Nauk, Akademii Śródziemnomorskiej w Monako. W 1922 należał do założycieli Towarzystwa Umiędzynarodowienia Łaciny i pełnił funkcję jego pierwszego prezesa (do 1939). Doktoraty honoris causa nadało mu wiele uczelni, m.in. Uniwersytet Jagielloński, Warszawski[2], Poznański i Wileński, a z zagranicznych uniwersytety w Atenach, Brnie, Brukseli, Paryżu, Groningen i Oksfordzie.

Był mocno krytykowany za swoje proniemieckie nastawienie – stał na czele tzw. Międzynarodowej Unii Intelektualnej, która w 1934 roku witała przybywającego z wizytą do Warszawy Goebbelsa. Kiedy wybuchła II wojna światowa Zieliński, za zgodą władz niemieckich, został wywieziony przez swojego syna do Monachium. Zatrzymał się w Schondorf nad Ammersee u syna Feliksa, nauczyciela miejscowego gimnazjum. Zmarł w 1944 i został pochowany na miejscowym cmentarzu przy kościele św. Anny. Według Olczakowej – proces demencji starczej był u progu wybuchu wojny u Zielińskiego już mocno posunięty i nie do końca zdawał sobie sprawy z wojny i sytuacji w jakiej się Polska i świat znalazły. Przeczy temu bezbłędne pod względem warsztatowym Chrześcijaństwo antyczne – wielkie[3], ukończone niedługo przed jego śmiercią dzieło, pisane w bardzo trudnych, także pod względem dostępu do źródeł, warunkach. Do końca życia tytułował się profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Zmarł pod koniec wojny w Schondorf, i tam został pochowany.

Był jednym z najwybitniejszych i najwszechstronniejszych badaczy świata antycznego. W latach 20. kilkakrotnie zgłaszano jego kandydaturę do literackiej Nagrody Nobla – w tym okresie zdarzały się wyróżnienia tą nagrodą nie tylko pisarzy, ale również filozofów (Rudolf Eucken, Bertrand Russell), historyków (Theodor Mommsen) czy mówców (Winston Churchill). W swoich badaniach specjalizował się w historii kultury antycznej, dziejach teatru greckiego, religioznawstwie, latynistyce. Opracował ważną monografię twórczości Sofoklesa (Sofokles i jego twórczość tragiczna, 1928[4]). Z autorów rzymskich badał m.in. Plauta, Akcjusza, Wergiliusza, Horacego, Cycerona; temu ostatniemu poświęcił wysoko cenioną oraz wielokrotnie wznawianą i tłumaczoną monografię Cicero im Wandel der Jahrhunderte (1897). Efekt wieloletnich badań nad religiami świata antycznego przekazał w czterotomowej pracy Religie świata antycznego (1921–1934), nad którą pracował niemal do końca życia, także podczas pobytu w Bawarii; tej tematyce poświęcił także dzieło Hellenizm i judaizm (1928). W pracy Literatura starożytnej Grecji (1928) obok omówienia twórczości autorów helleńskich przedstawił wybór ich dzieł w tłumaczeniu własnym i Stefana Srebrnego; autorów starożytnych tłumaczył również na język rosyjski. Historię starożytnej Grecji i Rzymu przedstawił w cyklu Świat antyczny (Starożytność bajeczna, 1930[5]; Grecja niepodległa, 1933[6]; Rzeczpospolita rzymska, 1935[7]; Cesarstwo rzymskie, 1938[8]).

Profil badańEdytuj

Prowadził badania porównawcze nad rozwojem eposu europejskiego; porównywał wątki w twórczości takich autorów jak Owidiusz, Szekspir i Puszkin, antyczne wątki wyszukiwał też u Mickiewicza i Nietzschego, a także poszukiwał antycznych pierwowzorów bohaterów Sienkiewicza i Reymonta. Był rzecznikiem kształcenia klasycznego; poświęcił temu m.in. rozprawę Starożytność antyczna a wykształcenie klasyczne[9] (1920) oraz broszurę Świat antyczny a my[10] (1922, wydanie pierwotne w języku niemieckim Die Antike und wir, 1905).

UczniowieEdytuj

Wśród jego studentów byli m.in. Jerzy Manteuffel, Gabriela Pianko, Stefan Srebrny, Władysław Strzelecki, Aleksander Turyn, Lidia Winniczuk; Zieliński utrzymywał kontakt również z innymi młodymi filologami (m.in. Janem Parandowskim).

Ordery i odznaczeniaEdytuj

Wybrane publikacjeEdytuj

Łącznie ogłosił ich ponad 900 publikacji

  • Die Marchenkomoedie in Athen (1885)
  • Quaestiones comcae (1886)
  • Idea usprawiedliwienia, jej geneza i rozwój (1899)
  • Die Behandlung gleichzeitiger Ereignisse im antiken Epos (1901)
  • Das Clauselgesetz in Ciceros Reden (1914)
  • Das Ausleben des Clauselgesetzes in der roemischen Kunstprosa (1906)
  • Der constructive Rhytmus in Ciceros Reden (1914)
  • Hermes Trismegistos (1920)[13]
  • Rzym i jego religia (1920)[14]
  • Chrześcijaństwo starożytne a filozofia rzymska (1921)[15]
  • Homeric psychology [1922][16]
  • Grecja. Budownictwo, plastyka, krajobraz (1923)[17]
  • L'evolution religieuse d'Euripide (1923)
  • Literatura starożytnej Grecji epoki niepodległości (1923)
  • Reflets de l'historie politique dans le tragedie grecque (1923)
  • Tragodumenon. Libri tres (1925)[18]
  • De Auge Euripidea (1927)
  • Rozwój moralności w świecie starożytnym od Homera do czasów Chrystusa (1927)[19]
  • Hellenizm a Judaizm (1927)[20][21]
  • Filheleńskie poematy Byrona (1928)[22]
  • Kleopatra (1929)[23]
  • Legenda o złotym runie (1972)

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Skrzypczyńce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 732.
  2. ↑ Doktoraty HC, uw.edu.pl [dostęp 2011-02-21].
  3. ↑ Tadeusz Zieliński: Dziennik 1939‒1944. Warszawa: DiG, 2005.
  4. ↑ Tadeusz Zieliński, Sofokles i jego twórczość tragiczna, wyd. 1928, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  5. ↑ Tadeusz Zieliński, Starożytność bajeczna, wyd. 1930, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  6. ↑ Tadeusz Zieliński, Grecja niepodległa, wyd. 1933, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  7. ↑ Tadeusz Zieliński, Rzeczpospolita Rzymska, wyd. 1935, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  8. ↑ Tadeusz Zieliński, Cesarstwo Rzymskie, wyd. 1938, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  9. ↑ Tadeusz Zieliński, Starożytność antyczna a wykształcenie klasyczne, wyd. 1920, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  10. ↑ Tadeusz Zieliński, Świat antyczny a my : (8 wykładów, wygłoszonych na uniwersytecie w Petersburgu w roku 1901), wyd. 1922, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  11. ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 351 „za zasługi na polu nauki”.
  12. ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 845. [dostęp 2020-06-20].
  13. ↑ Tadeusz Zieliński, Hermes Trismegistos : studjum z cyklu: Współzawodnicy chrześcijaństwa, wyd. 1920, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  14. ↑ Tadeusz Zieliński, Rzym i jego religja : studjum z cyklu: Współzawodnicy chrześcijaństwa, wyd. 1920, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  15. ↑ Tadeusz Zieliński, Chrześcijaństwo starożytne a filozofja rzymska : szkic z cyklu "Współzawodnicy chrześcijaństwa", wyd. 1921., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  16. ↑ HOMERIC PSYCHOLOGY [1922]. [dostęp 2009-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-24)].
  17. ↑ Tadeusz Zieliński, Grecja : budownictwo - plastyka - krajobraz, wyd. 1923, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  18. ↑ Tadeusz Zieliński, Tragodumenon : libri tres, wyd. 1925, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  19. ↑ Tadeusz Zieliński, Rozwój moralności w świecie starożytnym od Homera do czasów Chrystusa : odczyt wygłoszony na publicznem posiedzeniu Polskiej Akademii Umiejętności dnia 11 czerwca 1927, wyd. 1927, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  20. ↑ Tadeusz Zieliński, Hellenizm a judaizm. Cz. 1, wyd. 1927., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  21. ↑ Tadeusz Zieliński, Hellenizm a judaizm. Cz. 2, wyd. 1927., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  22. ↑ Tadeusz Zieliński, Filheleńskie poematy Byrona, wyd. 1928, polona.pl [dostęp 2018-04-03].
  23. ↑ Tadeusz Zieliński, Kleopatra, wyd. 1929, polona.pl [dostęp 2018-04-03].

BibliografiaEdytuj

  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1985.
  • Mała encyklopedia kultury antycznej (pod redakcją Kazimierza Kumanieckiego, Kazimierza Michałowskiego i Lidii Winniczuk), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 (wydanie VII).
  • Robert Zaborowski, Tadeusz Zieliński (1859‒1944) i Wincenty Lutosławski (1863–1954). Próba porównania biografii (w 60. i 50. rocznicę ich śmierci) in: Prace Komisji Historii Nauki, (ed.) A. Strzałkowski, t. 8, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2007, pp. 33–86.
  • Mortkowicz-Olczakowa, H., Bunt wspomnień, Warszawa 1959 Wyd. II, pp. 293-302 [O Tadeuszu Zielińskim].
  • Uwe Dubielzig, Tadeusz Zieliński (1859–1944) Spuren und Zeugnisse seines Lebens und Wirkens aus süddeutschen Bestän. Toruń: Xenia Toruniensia 2009.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Zieliński_(filolog)&oldid=63867789”