Tajęża jednostronna

Tajęża jednostronna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	tajęża
Gatunek	tajęża jednostronna
	Nazwa systematyczna
	Goodyera repens (L.) R. Br; W. T. Aiton, Hortus kew. ed. 2, 5:198. 1813
Synonimy
	Elasmatium repens (L.) Dulac; Gonogona repens (L.) Link; Goodyera brevis Schltr.; Orchiodes marginatum (Lindl.) Kuntze; Peramium repens (L.) Salisb.; Tussaca secunda Raf.;
	Elasmatium repens (L.) Dulac; Gonogona repens (L.) Link; Goodyera brevis Schltr.; Orchiodes marginatum (Lindl.) Kuntze; Peramium repens (L.) Salisb.; Tussaca secunda Raf.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tajęża jednostronna (Goodyera repens (L.) R. Br.) – gatunek byliny kłączowej z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie, Ameryce Północnej i w Azji^[3]. W Polsce bardzo rzadko na niżu i w górach po regiel górny^[5].

Morfologia edytuj

Pokrój

Pokrój: Wysmukła, mała roślina osiągająca od 8-25 (30^[6]) cm wysokości^[5], o gałęzistym, czołgającym się podziemnym kłączu^[6].
Łodyga: Zielona w górnej części gęsto, gruczołowato owłosiona^[5]. W dolnej partii ulistniona.
Liście: Owalne do sercowatych, ciemnozielone z jasnymi plamami, mięsiste. Siatkowato unerwione, zebrane u dołu w rozetkę^[5]^[6]. Posiadają oskrzydlony ogonek liściowy. Listki łodygowe mniejsze, przylegające do łodygi^[7].
Kwiaty: Wąski, kłosokształtny i wydłużony kwiatostan składający się z wielu gęsto osadzonych, owłosionych, drobnych, białych i pachnących kwiatów, osadzonych na skręconych szypułkach w kątach przysadek^[5]^[7]. Poza dwoma, lekko rozchylonymi bocznymi działkami, płatki są stulone. Wewnątrz gardzieli pomarańczowa plamka. Warżka bez ostrogi, u nasady workowato rozdęta. Zalążnia nie ulega skręceniu, jest walcowata i omszona^[7].
Owoce: Rozdęta, brązowa torebka^[7].

Kwiaty

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój: Kwitnie od czerwca do sierpnia. Produkuje nasiona o masie 0,00002 g, które są łatwo rozprzestrzeniane przez wiatr (anemochoria)^[6]. Rozetki liści wyrastają latem, zimują i obumierają po kwitnieniu w następnym roku^[5]. Liczba chromosomów 2n = 30^[8].
Siedlisko: Rośnie w cienistych borach sosnowych oraz w borach świerkowych. W Polsce występuje zwłaszcza na północy kraju (zwłaszcza w nadmorskich borach bażynowych). Na południu w Sudetach i w Karpatach, zwykle w jedlinach i rzadko w borach świerkowych. Preferuje gleby kwaśne; świeże, ubogie i umiarkowanie żyzne. Wszystkie części rośliny są trujące. Gatunek charakterystyczny dla acydofilnych borów z klasy Vaccinio-Piceetea^[7].

Nazewnictwo edytuj

Rodzaj został nazwany na cześć angielskiego botanika Johna Goodyera (1592–1664), autora i tłumacza licznych publikacji botanicznych. Nazwa gatunkowa pochodzi od łacińskiego słowa "repo" – "czołgać się" i nawiązuje do pełzającego kłącza tajęży^[9].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową^[10].

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[11] w grupie gatunków wymierających na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia [E]). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię NT (bliski zagrożenia)^[12].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-07-19].
↑ The Plant List. [dostęp 2013-07-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter H. Barthel: Storczyki - gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 58. ISBN 83-7073-145-7.
↑ ^a ^b ^c ^d Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 94, 250. ISBN 83-09-00462-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Grzegorz Vončina: Pieniny – Przyroda i Człowiek. [w:] Tajęża jednostronna Goodyera repens (L.) R.Br. – nowy przedstawiciel storczykowatych Orchidaceae w Pienińskim Parku Narodowym [on-line]. 2010. [dostęp 2013-07-19]. (pol.).
↑ Goodyera repens na Flora of North America [dostęp 2013-11-30].
↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. ISBN 83-05-12868-7.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-07-19].

[TPL-4] The Plant List. [dostęp 2013-07-19].

[barthel-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter H. Barthel: Storczyki - gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 58. ISBN 83-7073-145-7.

[cervenka-6] Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 94, 250. ISBN 83-09-00462-1.

[voncina-7] Grzegorz Vončina: Pieniny – Przyroda i Człowiek. [w:] Tajęża jednostronna Goodyera repens (L.) R.Br. – nowy przedstawiciel storczykowatych Orchidaceae w Pienińskim Parku Narodowym [on-line]. 2010. [dostęp 2013-07-19]. (pol.).

[8] Goodyera repens na Flora of North America [dostęp 2013-11-30].

[9] Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. ISBN 83-05-12868-7.

[rozp2014-10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[11] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[12] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[3]

[5]

[1]

[2]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]