Tal
Tal (Tl, łac. thallium) – pierwiastek chemiczny, metal występujący w bloku p układu okresowego. Nazwa pochodzi od greckiego słowa thallos, oznaczającego zieloną gałązkę[6].
| rtęć ← tal → ołów | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| szary | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Widmo emisyjne talu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nazwa, symbol, l.a. |
tal, Tl, 81 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Grupa, okres, blok | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stopień utlenienia |
I, III | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Właściwości metaliczne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Właściwości tlenków |
średnio zasadowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Masa atomowa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stan skupienia |
stały | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Gęstość |
11850 kg/m³ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Temperatura topnienia |
304 °C[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Temperatura wrzenia |
1473 °C[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Charakterystyka
edytujJest miękkim, srebrzystym metalem, z wyglądu podobnym do ołowiu. Jego powierzchnia szybko matowieje na powietrzu na skutek utleniania. Reaguje z rozcieńczonymi mocnymi kwasami nieorganicznymi, wypierając z nich wodór. Wyjątkiem jest kwas solny powodujący pasywację warstwą nierozpuszczalnego chlorku talu(I) TlCl. Potencjał standardowy Tl+
/Tl wynosi −0,34. Tal występuje w związkach na I i III stopniu utlenienia. Kationy Tl+
są bezbarwne, wodorotlenek talu(I) TlOH jest mocną zasadą rozpuszczalną w wodzie. Jony Tl3+
występują w roztworze tylko przy pH bliskim 0, w wyższym wytrąca się Tl(OH)
3, który nie ma właściwości amfoterycznych.
Toksyczność
edytujTal w formie pyłu oraz związki talu są silnie toksyczne. Do zatruć może dojść drogą pokarmową lub oddechową. Charakterystycznym objawem zatrucia jest łysienie, poprzedzone czernieniem mieszków włosowych. Ponadto dochodzi do zaburzeń trawienia, bóli neuralgicznych, zmian psychicznych i uszkodzeń układu sercowo-naczyniowego. Dawniej sole talu często były składnikiem trucizn przeciw gryzoniom. Antidotum na zatrucia związkami talu(III) jest błękit pruski, który tworzy trwałe, nieprzyswajalne związki kompleksowe z tym pierwiastkiem.
Występowanie
edytujTal występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,6 ppm.
Najważniejszymi minerałami talu są lorandyt TlAsS
2 i hutchinsonit (Pb,Tl)
2As
5S
9.
Tal jest również częstą domieszką w rudach cynku.
Odkrycie
edytujTal został odkryty dzięki analizie widmowej (zielony prążek) przez Williama Crookesa (1861) w odpadach poprodukcyjnych kwasu siarkowego[6].
Uwagi
edytuj- ↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi [204,382; 204,385]. Z uwagi na zmienność abundancji izotopów pierwiastka w naturze, wartości w nawiasach klamrowych stanowią zakres wartości względnej masy atomowej dla naturalnych źródeł tego pierwiastka. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.
Przypisy
edytuj- ↑ a b David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-36, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
- ↑ thallium, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).
- ↑ Thallium (nr 277932) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
- ↑ Tal (nr 277932) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ a b Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 396. OCLC 839118859.
Bibliografia
edytuj- Jerzy Minczewski, Zygmunt Marczenko, Chemia analityczna – 1 podstawy teoretyczne i analiza jakościowa, Warszawa: PWN, 2001, ISBN 83-01-13498-4, ISBN 83-01-13499-2, OCLC 749313943.