Tal

Tal (Tl, łac. thallium) – pierwiastek chemiczny, metal występujący w bloku p układu okresowego. Nazwa pochodzi od greckiego słowa thallos, oznaczającego zieloną gałązkę.

Tal
rtęć ← tal → ołów
In ↑ Tl ↓ Nh 81 Tl
Wygląd
szary
Widmo emisyjne talu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	tal, Tl, 81 (łac. thallium)
Grupa, okres, blok	13, 6, p
Stopień utlenienia	III, I
Właściwości metaliczne	metal
Właściwości tlenków	średnio zasadowe
Masa atomowa	204,382 – 204,385 u
Stan skupienia	stały
Gęstość	11850 kg/m³
Temperatura topnienia	304 °C
Temperatura wrzenia	1473 °C
Numer CAS	7440-28-0
PubChem	5359464
Właściwości atomowe Promień • atomowy • walencyjny • van der Waalsa 190 (obl. 156) pm 148 pm 156 pm Konfiguracja elektronowa [Xe]4f145d106s26p1 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 32, 18, 3 (wizualizacja powłok) Elektroujemność • w skali Paulinga • w skali Allreda 1,62 1,44 Potencjały jonizacyjne I 589,4 II 1971 III 2878
Właściwości fizyczne Ciepło parowania 164,1 kJ/mol Ciepło topnienia 4,142 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 5,33×10−7 Pa (577 K) Konduktywność 6,17×106 S/m Ciepło właściwe 129 J/(kg·K) Przewodność cieplna 46,1 W/(m·K) Układ krystalograficzny heksagonalny Twardość • w skali Mohsa 1,2 Prędkość dźwięku 818 m/s (293,15 K) Objętość molowa 17,22×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 202Tl {syn.} 12,23 dnia w.e. 202Hg 203Tl 29,524% stabilny izotop z 122 neutronami 204Tl {syn.} 3,78 roku w.e. 0,347 204Hg 204Tl {syn.} 3,78 roku β− 0,764 204Pb 205Tl 70,476% stabilny izotop z 124 neutronami
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-02] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI Niebezpieczeństwo Zwroty H H300, H330, H373, H413 Zwroty P P260, P264, P284, P301+P310, P310 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI Silnie toksyczny (T+) Zwroty R R26/28, R33, R53 Zwroty S S1/2, S13, S28, S45, S61 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła 0 4 0   Numer RTECS XG3425000
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Charakterystyka

Jest miękkim, srebrzystym metalem, podobnym z wyglądu do ołowiu, jego powierzchnia szybko matowieje na powietrzu na skutek utleniania. Tal reaguje z rozcieńczonymi mocnymi kwasami nieorganicznymi (z wyjątkiem kwasu solnego), wypierając z nich wodór. W kontakcie z kwasem chlorowodorowym pokrywa się pasywną warstwą nierozpuszczalnego chlorku talu(I) (TlCl). Potencjał standardowy Tl⁺/Tl wynosi -0,34. Tal występuje w związkach na I i III stopniu utlenienia. Kationy Tl⁺ są bezbarwne, wodorotlenek talu(I) (TlOH) jest rozpuszczalną w wodzie, mocną zasadą. Jony Tl³⁺ istnieją w roztworze tylko przy pH bliskim 0, w wyższym wytrąca się Tl(OH)₃, który nie ma właściwości amfoterycznych.

Toksyczność

Związki talu są silnie toksyczne. Sam tal w formie pyłu jest również silnie toksyczny, gdyż utlenia się w kontakcie z powietrzem. Do zatruć może dojść drogą pokarmową lub oddechową. Charakterystyczny objaw zatrucia to łysienie poprzedzone czernieniem mieszków włosowych. Ponadto zaburzenia trawienia, bóle neuralgiczne, zmiany psychiczne, uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego. Dawniej sole talu były częstym składnikiem trucizn przeciw gryzoniom. Antidotum na zatrucia związkami talu(III) jest błękit pruski, który tworzy trwałe, nieprzyswajalne związki kompleksowe z tym pierwiastkiem.

Występowanie

Tal występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,6 ppm.

Najważniejszymi minerałami talu są:

• lorandyt TlAsS_2;
• huthinsonit (Pb,Tl)₂As₅S_9.

Tal jest również częstą domieszką w rudach cynku.

Odkrycie

Tal został odkryty dzięki analizie widmowej (zielony prążek) przez sir Williama Crookesa (1861) w odpadach poprodukcyjnych kwasu siarkowego.

Bibliografia

• JerzyJ. Minczewski JerzyJ., ZygmuntZ. Marczenko ZygmuntZ., Chemia analityczna – 1 podstawy teoretyczne i analiza jakościowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13498-4, ISBN 83-01-13499-2, OCLC 749313943 .