Tarnogóra (województwo lubelskie)

wieś w województwie lubelskim

Tarnogórawieś w gminie Izbica, w powiecie krasnostawskim, województwie lubelskim, nad rzeką Wieprz[5][6].

Tarnogóra
wieś
Ilustracja
Pałac Tarnowskich
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

krasnostawski

Gmina

Izbica

Wysokość

198 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

799[2][3]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

22-375[4]

Tablice rejestracyjne

LKS

SIMC

0889858[5]

Położenie na mapie gminy Izbica
Mapa konturowa gminy Izbica, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego
Mapa konturowa powiatu krasnostawskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Ziemia50°53′41″N 23°08′11″E/50,894722 23,136389[1]

Dawniej miasto królewskie, lokowane w 1540 roku, w XVI wieku położone było w województwie ruskim[7], zdegradowane w 1869 roku[8]. w 1570 roku należało do starostwa krasnostawskiego[9]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zamojskiego.

Wieś stanowi sołectwo gminy Izbica[10]. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 901 mieszkańców[11].

Historia edytuj

 
Kościół rzymskokatolicki św. Zofii

Początkowo Tarnogóra stanowiła część starostwa krasnostawskiego. Została lokowana na gruntach wsi Ostrzyca w roku 1548 na prawie magdeburskim przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego. Prawdopodobnie wkrótce został wzniesiony zamek obronny[12]. Hetman erygował także parafię oraz ufundował budynek kościoła. W 1552 roku Tarnogórę nabył kasztelan biecki i kanclerz wielki koronny Jan Osiecki, a w 1690 Nikodem Żaboklicki[12]. W 1771 roku majątek należała do Antoniego Granowskiego i jego żony Antoniny de domo Wolstein[12]. Po ostatnim rozbiorze Tarnogóra stała się własnością rządową. W 1807 r. Adam Czartoryski otrzymał od rządu austriackiego Tarnogórę w zamian za Siedlce. W 1808 roku sprzedał dobra Ignacemu Horodyskiemu[12]. W 1823 roku majątek nabył od niego Józef Czyżewski. Po nim dobra odziedziczył syn Franciszek, a dalej wnuk Władysław ożeniony z Marią Wisłocką primo voto Walicką. Ich syn Stanisław zmarł bezpotomnie zapisując dobra siostrzeńcom – dwie trzecie Władysławowi Smorczewskiemu i jedną trzecią Stanisławowi Skarbkowi. Smorczewski odkupił część dóbr od Skarbka. Od 1919 r. do 1944 r. majątek był własnością Smorczewskich[12].

W 1750 r. Żydzi zostali usunięci z miasta przez mieszczan na podstawie specjalnego przywileju. Przenieśli się oni na drugą stronę rzeki Wieprz, do znajdującej się tam osady – Izbicy, która stała się miastem na podstawie przywileju wyjednanego u króla przez starostę tarnogórskiego – Antoniego Granowskiego (herbu Leliwa)[13].

 
Budynki dawnego zespołu szkół
 
Wnętrze dworku

W latach 1830–1831 gen. Józef Czyżewski rozbudował pałac z parkiem z XIX-wiecznego dworu Tarnowskich. Od 1945 r. do 2012 r. pałac służył jako budynek tutejszego liceum ogólnokształcącego.

Prawa miejskie Tarnogóra utraciła decyzją władz carskich z roku 1869 w ramach represji po powstaniu styczniowym[14]. Od 13 stycznia 1870 Izbica i Tarnogóra straciły status miast[14], i zostały osadami, które włączono do gminy Tarnogóra (uprzednio te miasta nie należały do gminy Tarnogóra). W 1870 r. siedzibę gminy przeniesiono do Izbicy[15].

 
Stawidła na młynówce

W latach 19291954 samodzielna gmina, w której granicach znajdowała się także miejscowość gminna Izbica.

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

Zabytki edytuj

  • Ratusz z 2 poł. XVIII wieku
  • Neogotycko-klasycystyczny pałac z parkiem z XIX wieku
  • Kościół rzymskokatolicki pw. św. Zofii – murowany z cegły i kamienia, jednonawowy, wybudowany w 1544 r. z fundacji Jana Tarnowskiego. Wewnątrz zabytkowe rzeźby, obrazy oraz epitafia, związane z rodziną Czyżewskich, jednych z ostatnich właścicieli majątku Tarnogóra. Dzwonnica bramowa z 3 dzwonami.
  • Cmentarz rzymskokatolicki z nagrobkami z XIX wieku
  • Młyn wodny wzniesiony w latach 1881–1883
  • W XIX wieku funkcjonował w Tarnogórze duży browar.

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138972
  2. Wieś Tarnogóra w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-02-20] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-20].
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1294 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
  8. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
  9. Жерела до історії України-Руси. Том 07. Описи королівщин в землях руських XVI віку. Том 4. Люстрація 1570 р., Lwów 1903, s. 4.
  10. Strona gminy, sołectwa
  11. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  12. a b c d e Rafał Smorczewski, Wojenny pomost Wspomnienia, 2009.
  13. Herbarz polski. T. VII. Cz. 1, s. 44.
  14. a b Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13) stycznia 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 465)
  15. APL. KGL, 1870: 31, k. 50

Linki zewnętrzne edytuj