Tatarakowce
Tatarakowce (Acorales Reveal) – monotypowy rząd roślin zielnych zawierający jedną rodzinę – tatarakowate (Acoraceae Martinov, Tekhno-Bot. Slovar: 6, 1820) i jeden rodzaj – tatarak (Acorus L., Sp. Pl.: 324, 1753). W obrębie rodzaju Acorus wyróżnia się w zależności od ujęcia taksonomicznego od 2 do 6 gatunków. Zasięg geograficzny obejmuje półkulę północną z wyjątkiem obszarów arktycznych i suchych, w tropikalnej Azji tataraki rosną w wyższych położeniach górskich[3][4]. W Polsce jedynym przedstawicielem jest tatarak zwyczajny (Acorus calamus), będący tu częstym kenofitem[5].
| ||
 Tatarak zwyczajny | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | jednoliścienne | |
| Rząd | tatarkowce | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Acorales Reveal Phytologia 79: 72. 29 Apr 1996 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Acorus calamus L.[2] | ||
| Mapa zasięgu | ||
| ||
W budowie anatomicznej rośliny wyróżniają się występowanie pokrytych śluzem łusek śródpochwowych w kątach liści, zalążkiem ortotropowym, obfitym bielmem i obecnością idioblastów z olejkami eterycznymi[6].
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Rośliny kłączowe o charakterystycznym, słodkim zapachu (zwłaszcza potarte lub złamane). Osiągają wysokość od 20 do 150 cm.
- Kłącze
- Podziemne, grube, rozgałęzione sympodialnie.
- Liście
- Długie, równowąskie, mieczowate, o równoległym użyłkowaniu (żyłki w liczbie od 1 do 6), jasnozielone, zaostrzone na końcu. Ustawione dwurzędowo w jednej płaszczyźnie.
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w wyrastający pojedynczo kwiatostan - walcowatą kolbę, początkowo jasnozieloną, później jasnobrązową. Kwiatostan wyrasta bocznie na liściopodobnej łodydze. Kwiaty rozwijają się stopniowo od dołu i nie dojrzewają w naszym klimacie. Są obupłciowe, zwykle 3-krotne, z dwoma okółkami trójkrotnych, jasnobrązowych listków okwiatu i z dwoma, potrójnymi okółkami żółtych pręcików. Słupek górny, składa się z dwóch lub trzech owocolistków[3][4].
- Owoc
- Jagoda lub torebka[3]. Owoce są jasnobrązowe lub czerwone z ciemniejszymi smugami. Wypełnione są śluzem z nasionami[4].
SystematykaEdytuj
Dawniej rodzaj tatarak (Acorus) włączany był do rodziny obrazkowatych (Araceae), ewentualnie w postaci odrębnej rodziny (po raz pierwszy opisanej osobno już w 1820) rośliny te umieszczane były w rzędzie obrazkowców (system Cronquista, 1988)[7]. Dowody znacznej odrębności tej grupy roślin opublikowane zostały w 1987 i od tego czasu są wyodrębniane w randze odrębnej rodziny i rzędu[8]. System APG II (2003), APG III (2009) i APG IV (2016) przedstawiają tatarakowce jako klad bazalny jednoliściennych, tj. jako grupę siostrzaną wobec wszystkich jednoliściennych. Cechami świadczącymi o odrębności tatarakowców są: unifacjalne liście, dwa rozdzielne systemy naczyń w szypułce, brak rafidów, obecność włosków w okienku (mikropyle) zalążka, specyficzne olejki eteryczne. Pozycja filogenetyczna tatarakowców potwierdzona została także badaniami genetycznymi[7].
- Pozycja systematyczna według APW (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
| ← |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja w systemie Reveala (2007)
Podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa okrytonasienne (Magnoliopsida Brongn.), podklasa Alismatidae Takht., nadrząd Acoranae Reveal, rząd tatarakowce (Acorales Link), rodzina tatarakowate (Acoraceae Martinov)[9].
- Podział
- tatarak zwyczajny (Acorus calamus L.) - Azja, rozwleczony i zadomowiony w Europie na siedliskach wilgotnych, w Polsce częsty kenofit.
- var. calamus – takson nominatywny,
- var. angustatus Besser, Flora 17(Beibl.): 30 (1834) (synonim: Acorus latifolius Z.Y.Zhu, Acorus triqueter Turcz. ex Schott) – rośnie w Azji środkowej, południowej i wschodniej[10],
- var. americanus Raf. Med. Fl. 1: 25 1828 (synonim: Acorus americanus (Raf.) Raf.) – rośnie w Ameryce Północnej oraz Azji północno-wschodniej[11],
- tatarak trawiasty (Acorus gramineus Soland.) (synonim: Acorus xiangyeus Z.Y.Zhu) - Azja, gatunek ozdobny, uprawiany także w Europie Środkowej,
Biologia i ekologiaEdytuj
Byliny występujące na bagnistych brzegach wód, na mokradłach oraz na glebach mineralnych i skalistych wzdłuż brzegów strumieni[4]. Sposób zapylania kwiatów nie jest dobrze poznany, ale lepki pyłek świadczy o prawdopodobnym udziale owadów. Nasiona rozsiewane są przez wodę. Rośliny rozprzestrzeniają się łatwo wzdłuż cieków za pomocą kawałków kłączy. W szczególności w taki wegetatywny sposób rozprzestrzenia się triploidalny tatarak zwyczajny (Acorus calamus)[7]. Podstawowa liczba chromosomów x=12[4].
ZastosowanieEdytuj
Oba gatunki tataraku używane są w nasadzeniach przy oczkach wodnych jako rośliny ozdobne. Przede wszystkim jednak kłącza (w mniejszym stopniu liście) tych roślin wykorzystywane były od najdawniejszych czasów w celach leczniczych, ceremonialnych, kosmetycznych oraz do aromatyzowania potraw, win i tytoniu[4][7].
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-06-07].
- ↑ Acorus (ang.). W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ a b c Heywood V.H., Brummitt R.K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 339. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f Acorus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Cole T.CH., Hilger H.H., Stevens P.F., Baranow P.. Filogeneza roślin okrytozalążkowych – Systematyka Roślin Kwiatowych, Polskie tłumaczenie/Polish version of (2018) Angiosperm Phylogeny Poster – Flowering Plant Systematics. , 2018.
- ↑ a b c d Acorus (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 334-335. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme (ang.). Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 19 stycznia 2009].
- ↑ R.Govaerts: Acorus calamus var. angustatus (ang.). W: World Cheklist of Selected Plant Families [on-line]. Kew. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ R.Govaerts: Acorus calamus var. americanus (ang.). W: World Cheklist of Selected Plant Families [on-line]. Kew. [dostęp 2011-01-31].