Tatarakowce
Tatarakowce (Acorales Reveal) – monotypowy rząd roślin zielnych zawierający jedną rodzinę – tatarakowate (Acoraceae Martinov, Tekhno-Bot. Slovar: 6, 1820) i jeden rodzaj – tatarak (Acorus L., Sp. Pl.: 324, 1753). W obrębie rodzaju Acorus wyróżnia się w zależności od ujęcia taksonomicznego od 2 do 6 gatunków. Zasięg geograficzny obejmuje półkulę północną z wyjątkiem obszarów arktycznych i suchych, w tropikalnej Azji tataraki rosną w wyższych położeniach górskich[3][4]. W Polsce jedynym przedstawicielem jest tatarak zwyczajny (Acorus calamus), będący tu częstym kenofitem[5].
| ||
 Tatarak zwyczajny | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | jednoliścienne | |
| Rząd | tatarkowce | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Acorales Reveal Phytologia 79: 72. 29 Apr 1996 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Acorus calamus L.[2] | ||
| Mapa zasięgu | ||
| ||
W budowie anatomicznej rośliny wyróżniają się występowanie pokrytych śluzem łusek śródpochwowych w kątach liści, zalążkiem ortotropowym, obfitym bielmem i obecnością idioblastów z olejkami eterycznymi[6].
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Rośliny kłączowe o charakterystycznym, słodkim zapachu (zwłaszcza potarte lub złamane). Osiągają wysokość od 20 do 150 cm.
- Kłącze
- Podziemne, grube, rozgałęzione sympodialnie.
- Liście
- Długie, równowąskie, mieczowate, o równoległym użyłkowaniu (żyłki w liczbie od 1 do 6), jasnozielone, zaostrzone na końcu. Ustawione dwurzędowo w jednej płaszczyźnie.
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w wyrastający pojedynczo kwiatostan - walcowatą kolbę, początkowo jasnozieloną, później jasnobrązową. Kwiatostan wyrasta bocznie na liściopodobnej łodydze. Kwiaty rozwijają się stopniowo od dołu i nie dojrzewają w naszym klimacie. Są obupłciowe, zwykle 3-krotne, z dwoma okółkami trójkrotnych, jasnobrązowych listków okwiatu i z dwoma, potrójnymi okółkami żółtych pręcików. Słupek górny, składa się z dwóch lub trzech owocolistków[3][4].
- Owoc
- Jagoda lub torebka[3]. Owoce są jasnobrązowe lub czerwone z ciemniejszymi smugami. Wypełnione są śluzem z nasionami[4].
Systematyka i pochodzenieEdytuj
Dawniej rodzaj tatarak (Acorus) włączany był do rodziny obrazkowatych (Araceae), ewentualnie w postaci odrębnej rodziny (po raz pierwszy opisanej osobno już w 1820) rośliny te umieszczane były w rzędzie obrazkowców (system Cronquista, 1988)[7]. Dowody znacznej odrębności tej grupy roślin opublikowane zostały w 1987 i od tego czasu są wyodrębniane w randze odrębnej rodziny i rzędu[8]. System APG II (2003), APG III (2009) i APG IV (2016) przedstawiają tatarakowce jako klad bazalny jednoliściennych, tj. jako grupę siostrzaną wobec wszystkich jednoliściennych. Cechami świadczącymi o odrębności tatarakowców są: unifacjalne liście, dwa rozdzielne systemy naczyń w szypułce, brak rafidów, obecność włosków w okienku (mikropyle) zalążka, specyficzne olejki eteryczne. Pozycja filogenetyczna tatarakowców potwierdzona została także badaniami genetycznymi[7], aczkolwiek badania z 2016 wykazały prawdopodobną pozycję siostrzaną tatarakowatych względem większości rodzin żabieńcowców Alismatales, po wyłączeniu bazalnych obrazkowatych Araceae i kosatkowatych Tofieldiaceae[9].
Skamieniałości tych roślin są znane bardzo słabo. Pyłek prawdopodobnie przodków tataraku znany jest z przełomu barremu i aptu z kredy wczesnej z Portugalii. Skamieniałości tataraku z kenozoiku znane są z Ameryki Północnej[10].
- Pozycja systematyczna według APW (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
| ← |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja w systemie Reveala (2007)
Podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa okrytonasienne (Magnoliopsida Brongn.), podklasa Alismatidae Takht., nadrząd Acoranae Reveal, rząd tatarakowce (Acorales Link), rodzina tatarakowate (Acoraceae Martinov)[11].
- Podział
- tatarak zwyczajny (Acorus calamus L.) - Azja, rozwleczony i zadomowiony w Europie na siedliskach wilgotnych, w Polsce częsty kenofit.
- var. calamus – takson nominatywny,
- var. angustatus Besser, Flora 17(Beibl.): 30 (1834) (synonim: Acorus latifolius Z.Y.Zhu, Acorus triqueter Turcz. ex Schott) – rośnie w Azji środkowej, południowej i wschodniej[12],
- var. americanus Raf. Med. Fl. 1: 25 1828 (synonim: Acorus americanus (Raf.) Raf.) – rośnie w Ameryce Północnej oraz Azji północno-wschodniej[13],
- tatarak trawiasty (Acorus gramineus Soland.) (synonim: Acorus xiangyeus Z.Y.Zhu) - Azja, gatunek ozdobny, uprawiany także w Europie Środkowej,
Biologia i ekologiaEdytuj
Byliny występujące na bagnistych brzegach wód, na mokradłach oraz na glebach mineralnych i skalistych wzdłuż brzegów strumieni[4]. Sposób zapylania kwiatów nie jest dobrze poznany, ale lepki pyłek świadczy o prawdopodobnym udziale owadów. Nasiona rozsiewane są przez wodę. Rośliny rozprzestrzeniają się łatwo wzdłuż cieków za pomocą kawałków kłączy. W szczególności w taki wegetatywny sposób rozprzestrzenia się triploidalny tatarak zwyczajny (Acorus calamus)[7]. Podstawowa liczba chromosomów x=12[4].
ZastosowanieEdytuj
Oba gatunki tataraku używane są w nasadzeniach przy oczkach wodnych jako rośliny ozdobne. Przede wszystkim jednak kłącza (w mniejszym stopniu liście) tych roślin wykorzystywane były od najdawniejszych czasów w celach leczniczych, ceremonialnych, kosmetycznych oraz do aromatyzowania potraw, win i tytoniu[4][7].
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-06-07].
- ↑ Acorus (ang.). W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ a b c Heywood V.H., Brummitt R.K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 339. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f Acorus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Cole T.CH. i inni, Filogeneza roślin okrytozalążkowych – Systematyka Roślin Kwiatowych, Polskie tłumaczenie/Polish version of (2018) Angiosperm Phylogeny Poster – Flowering Plant Systematics, 2018.
- ↑ a b c d Acorus (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 334-335. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ Gitte Petersen, Ole Seberg, Argelia Cuenca, Dennis W. Stevenson, Marcela Thadeo, Jerrold I. Davis, Sean Graham, T. Gregory Ross. Phylogeny of the Alismatales (Monocotyledons) and the relationship of Acorus (Acorales?). „Cladistics”. 32, 2, s. 141-159, 2016. DOI: 10.1111/cla.12120.
- ↑ Acoraceae Martinov. W: The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. Jan Thomas Johansson. [dostęp 2020-10-16].
- ↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme (ang.). Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 19 stycznia 2009].
- ↑ R.Govaerts: Acorus calamus var. angustatus (ang.). W: World Cheklist of Selected Plant Families [on-line]. Kew. [dostęp 2011-01-31].
- ↑ R.Govaerts: Acorus calamus var. americanus (ang.). W: World Cheklist of Selected Plant Families [on-line]. Kew. [dostęp 2011-01-31].
Linki zewnętrzneEdytuj
- Acoraceae J.G. Agardh [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)