Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) – polskie stowarzyszenie zajmujące się, za zgodą ministra spraw wewnętrznych, ratownictwem górskim na obszarze polskich Tatr.

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
Ilustracja
Śmigłowiec PZL W-3 Sokół należący do TOPR-u
Państwo

 Polska

Siedziba

ul. Piłsudskiego 63a, Zakopane

Data założenia

29 października 1909

Rodzaj stowarzyszenia

stowarzyszenie

Profil działalności

ratownictwo górskie

Zasięg

Tatry

Prezes

Bolesław Pietrzyk

Członkowie

288[1]

Nr KRS

0000032187

Data rejestracji

28 września 2001

brak współrzędnych
Strona internetowa
Pogotowie ratunkowe podczas poszukiwania prof. Weissa (1909). W środku Mariusz Zaruski (x), obok przewodnik Bachleda (1909)
Ratownicy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1942) – wówczas Freiwillige Tatra Bergwacht
Tablica upamiętniająca ratowników TOPR, Tatrzański Cmentarz Symboliczny
Akcja ratownicza Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego
Budynek Tatrzańskiego ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Zakopanem

Aby zostać ratownikiem tatrzańskim, należy przejść okres próbny trwający od 1,5 roku do 3 lat. Trzeba wykazać się doskonałą znajomością topografii Tatr, a także praktycznymi umiejętnościami w dziedzinie wspinania, speleologii, narciarstwa, ratownictwa i autoasekuracji. Po zakończeniu szkolenia ratownik składa przysięgę na ręce naczelnika.

Land Rover Defender TOPR na Hali Gąsienicowej

W 2011 TOPR liczył ok. 250 członków, z których 140 posiadało uprawnienia do udziału w akcjach ratowniczych. W większości byli to ratownicy – ochotnicy. Tylko 33 posiadało status ratownika zawodowego[2]. Natomiast w 2020 TOPR liczył 281 ratowników, w tym 41 zawodowych[3].

Siedziba TOPR jest zlokalizowana w Zakopanem, przy ul. Piłsudskiego 63a. W pobliżu, pod adresem ul. Piłsudskiego 65, jest zlokalizowana siedziba Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, które funkcjonuje na obszarach górskich Polski innych niż Tatry.

Historia edytuj

Projekt powołania stowarzyszenia zajmującego się ratownictwem górskim powstał w 1907 roku. Wtedy to Mieczysław Karłowicz opublikował projekt założenia pogotowia[4]. Śmierć Mieczysława Karłowicza, który zginął zasypany przez lawinę 8 lutego 1909, przyspieszyła prace nad powstaniem organizacji. W połowie tego roku organizowane pogotowie uczestniczyło też w akcji poszukiwania w Tatrach zaginionego prof. Ernesta Weissa[5]. Organizacja została zarejestrowana 29 października 1909 we Lwowie[6] pod obecną nazwą. Prezesem stowarzyszenia został Kazimierz Dłuski, naczelnikiem Mariusz Zaruski, a siedzibą TOPR-u – Dworzec Tatrzański[7].

W 1910 w akcji ratunkowej na północnej ścianie Małego Jaworowego Szczytu, zginął jeden z ratowników – Klemens Bachleda – który nie usłuchał naczelnika, wzywającego go do powrotu słowami „Klimku, wracajcie”[8]. Pomimo jego poświęcenia ranny taternik Stanisław Szulakiewicz zmarł, nie doczekawszy się pomocy.

W 1940 ratownicy zgodzili się przyjąć propozycję niemieckiego okupanta i przywrócić działalność TOPR-u, który funkcjonował w czasie wojny pod nazwą Freiwillige Tatra Bergwacht.

W 1952 Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe zostało włączone w strukturę Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, a cztery lata później ratownicy działali już pod nazwą Grupy Tatrzańskiej GOPR.

W 1963 po raz pierwszy użyto śmigłowca w akcji ratunkowej. Był to SM-1, pilotowany przez Tadeusza Augustyniaka. Helikopter przetransportował turystę ze złamaną nogą z Doliny Pięciu Stawów Polskich do zakopiańskiego szpitala.

W 1974 ratownicy wzbogacili się o pierwszego psa posiadającego licencję psa lawinowego. Był to „Cygan” – owczarek niemiecki.

W 1982 roku na ratowniczkę zaprzysiężono kobietę – Monikę Rogozińską[9] (była to ostatnia nowa kobieta ratowniczka w TOPR aż do 2013 roku, kiedy to została zaprzysiężona Ewelina Wiercioch[10]). W 1990 została powołana Fundacja Ratownictwa Tatrzańskiego TOPR[11], aby wspierać ratownictwo górskie realizowane przez TOPR[12].

W 1991 TOPR ponownie usamodzielnił się, wychodząc ze struktur GOPR-u. Rok później ratownicy tatrzańscy otrzymali od prezydenta Lecha Wałęsy śmigłowiec PZL W-3 Sokół, który miał wyższy pułap zawisu niż używany w tym czasie Mi-2, co pozwalało na bezpieczne prowadzenie akcji ratowniczej w wyższych partiach gór. Miał ponadto większy udźwig użyteczny w stosunku do tegoż śmigłowca, co pozwalało zabrać większą liczbę ratowników na pokład. Niespełna trzy lata później, 11 sierpnia 1994, śmigłowiec ten uległ katastrofie, w wyniku której zginęło dwóch pilotów (Bogusław Arendarczyk i Janusz Rybicki) oraz dwóch ratowników (Janusz Kubica i Stanisław Mateja).

W 1995 TOPR zaczął korzystać z nowego „Sokoła” obsługiwanego przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Początkowo maszyna stacjonowała w Zakopanem tylko sezonowo, od roku 2000 przeniesiono ją tu na stałe.

W 1999 TOPR został przyjęty w poczet członków Międzynarodowego Komitetu Ratownictwa Alpejskiego (IKAR).

W 2003 miał miejsce najtragiczniejszy do tej pory wypadek lawinowy w polskich Tatrach. 13-osobowa wycieczka licealistów z Tychów, zmierzająca na Rysy, została zasypana lawiną, która pochłonęła 8 ofiar śmiertelnych. Drugiego dnia akcji ratunkowej miała miejsce awaria „Sokoła”, podczas której zatrzymały się kolejno oba silniki śmigłowca. Henrykowi Serdzie (lecącemu bez ratowników na pokładzie, ponieważ zdołali oni bezpiecznie wyskoczyć w momencie zepsucia się pierwszego silnika) udało się wylądować autorotacyjnie; śmigłowiec uległ poważnemu uszkodzeniu (złamanie belki ogonowej), nie powodując jednak strat w obiektach naziemnych. Po tym incydencie Henryk Serda został zwolniony z pracy przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, zarzucające mu łamanie przepisów lotniczych. Pilot został uniewinniony od zarzutu spowodowania niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu powietrznym[13], a w 2005 zasiadł ponownie za sterami wyremontowanego „Sokoła”, eksploatowanego od tej pory bezpośrednio przez TOPR[14].

Statystyki działań TOPR edytuj

Działania TOPR Rok
2014[15] 2016[16] 2019[17] 2020[18] 2021[19] 2022
Liczba działań ratowniczych 472 592 712[20] 606[21] 969 939
wypadki turystyczne 421 493 532 849
wypadki taternickie 22 22 29 29
wypadki jaskiniowe 2 1 3 2
wypadki narciarskie / skiturowe 11 22 12 53
wypadki rowerowe 5 1 3
inne 49 27 31
zbędne alarmy 2 3
Liczba osób, którym udzielono pomocy 551 709 1018 691 1109 1089
ofiary śmiertelne[22]
rok ofiar rok ofiar rok ofiar rok ofiar rok ofiar rok ofiar rok ofiar
1909 2 1928 4 1947 8 1966 6 1985 18 2004 13 2023
1910 4 1929 5 1948 3 1967 7 1986 19 2005 17
1911 3 1930 3 1949 7 1968 6 1987 19 2006 14
1912 3 1931 2 1950 7 1969 10 1988 16 2007 15
1913 0 1932 6 1951 3 1970 9 1989 20 2008 12
1914 2 1933 6 1952 6 1971 15 1990 15 2009 15
1915 2 1934 6 1953 3 1972 17 1991 16 2010 22
1916 3 1935 2 1954 4 1973 12 1992 12 2011 22
1917 0 1936 8 1955 3 1974 16 1993 13 2012 23
1918 0 1937 13 1956 13 1975 7 1994 20 2013 15
1919 0 1938 5 1957 9 1976 11 1995 16 2014 14
1920 4 1939 6 1958 8 1977 14 1996 16 2015 13
1921 2 1940 2 1959 10 1978 27 1997 16 2016 21
1922 2 1941 3 1960 8 1979 17 1998 11 2017 14
1923 5 1942 2 1961 4 1980 16 1999 12 2018 16
1924 1 1943 6 1962 10 1981 13 2000 13 2019 16
1925 0 1944 3 1963 9 1982 15 2001 19 2020 21
1926 1 1945 3 1964 12 1983 16 2002 11 2021 9
1927 1 1946 2 1965 10 1984 11 2003 19 2022 19

Naczelnicy TOPR edytuj

Personel latający w TOPR w latach 1963–2003:

Piloci: Tadeusz Augustyniak (1930–2011), Bogusław Arendarczyk, Andrzej Brzeziński, Robert Hojdys, Józef Kania, Zbigniew Łukasik, Janusz Rybicki, Henryk Serda, Janusz Siemiątkowski, Wojciech Wiejak i Wiesław Wolański.


Telefon ratunkowy edytuj

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe używa telefonów ratunkowych: 985 oraz (+48) 601 100 300[23].

Upamiętnienia edytuj

Z okazji 100. rocznicy powstania TOPR Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek, na którym umieszczono fotografię jednego z pierwszych ratowników górskich TOPR[24]. Na wierzchołku Rysów umieszczono pamiątkową tablicę oraz krzyż, które jednak zostały zdemontowane, gdyż zostały tam umieszczone nielegalnie przez nieustalone osoby[25]. Także z okazji 100. rocznicy na DVD został wydany film Na każde wezwanie naczelnika o historii TOPR-u.

Przypisy edytuj

  1. lista członków TOPR na dzień 09.08.2019, topr.pl [dostęp 2019-08-23] (pol.).
  2. Michał Jagiełło, Wołanie w górach, 2012, ISBN 978-83-244-0188-8.
  3. Górskie służby ratownicze MSWiA
  4. Błękitny ↓, s. 24
  5. Pogotowie ratunkowe w Zakopanem. „Nowości Illustrowane”. Nr 26, s. 8, 26 czerwca 1909. 
  6. Krzysztof Szymański, Bezpieczne góry na przyszłość, „Kurier Galicyjski” (6 (178)), 26 marca 2013, s. 14–15 (pol.).
  7. Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe – powstanie i rozwój do roku 1914
  8. Księga wypraw ratunkowych. Łódź: Wydawnictwo Abaton, 1994, s. 21-23. ISBN 1-899397-00-0.
  9. Monika Rogozińska, W białych spodniach, [w:] Tygodnik Powszechny [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 25 listopada 2009 [dostęp 2023-03-08] (pol.).
  10. Faceci powinni być z facetami. Gdzie ona się pcha?, TVN24.pl [dostęp 2023-03-08] (pol.).
  11. Statut Fundacji, Fundacja Ratownictwa Tatrzańskiego TOPR [dostęp 2021-03-19] (pol.).
  12. Fundacja Ratownictwa Tatrzańskiego TOPR. Jak TWÓJ 1% podatku ratuje CZYJEŚ życie [dostęp 2021-03-19] (pol.).
  13. Bartłomiej Kuraś: Pilot TOPR uniewinniony. Gazeta.pl Kraków, 2004-05-27. [dostęp 2009-12-07].
  14. Henryk Serda znów pilotuje śmigłowiec TOPR. Gazeta.pl Kraków, 2005-02-20. [dostęp 2009-12-07].
  15. Adam Marasek: Czas trudnych wypraw, w: Tatry nr 1/2015
  16. Podsumowanie roku 2016 - Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, topr.pl [dostęp 2021-03-21].
  17. Adam Marasek, Podsumowanie działań ratowniczych TOPR w 2019 r., „Tatry” (71), 2020, s. 33, ISSN 0869-4531.
  18. Rok 2020 w liczbach. TOPR podsumował swoje działania, portaltatrzanski.pl [dostęp 2021-03-21] (pol.).
  19. STATYSTYKA, topr.pl [dostęp 2022-09-21].
  20. TOPR podsumował rok 2020 - Podhale - Wiadomości - Radio Kraków, radiokrakow.pl [dostęp 2021-03-21] (pol.).
  21. w tym 229 z użyciem śmigłowca
  22. lata 1909-2020: Adam Marasek, Andrzej Marasek, Wypadki śmiertelne na terenie działania TOPR w latach 1909-2009, [w:] serwis TOPR, s. 2, rok 2021: Osoby ratowane 2021, [w:] serwis TOPR
  23. Numer alarmowy TOPR [dostęp 2022-01-07].
  24. Poczta Polska, Nr kat. 4307, data wydania: 14.10.2009. [1]
  25. TPN usunął krzyż i tablice pamiątkowe z Rysów. onet.pl. [dostęp 2012-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–07–29)].

Bibliografia edytuj

  • Marek Grocholski. Rok po roku. „Tatry”. Jesień 2009. 30, s. 60-69. Tatrzański Park Narodowy. ISSN 0867-4531. 
  • Błękitny krzyż. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981.

Linki zewnętrzne edytuj