Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu

teatr operowy

Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki w Poznaniuteatr operowy w Poznaniu przy ul. Fredry 9 (Dzielnica Cesarska).

Teatr Wielki
Zabytek: nr rej. A-21 z 16 kwietnia 1966
Ilustracja
Fasada (2023)
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Poznań

Adres

ul. Fredry 9

Styl architektoniczny

neoklasycyzm

Architekt

Max Littmann

Rozpoczęcie budowy

1908

Ukończenie budowy

1909

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, w centrum znajduje się punkt z opisem „Teatr Wielki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Teatr Wielki”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Teatr Wielki”
Ziemia52°24′36″N 16°55′03″E/52,410000 16,917500
Strona internetowa
Afisz z 1910 r. zapowiadający Tannhäusera R. Wagnera
Fasada
Widownia poznańskiej opery, 2008 (obraz panoramiczny)

Historia

edytuj

Powstanie

edytuj

Powstał według projektu Maxa Littmanna z monachijskiej pracowni Heilmann und Littman w przeciągu 18 miesięcy jako nowa siedziba Teatru Miejskiego, który mieścił się dotychczas w przestarzałym budynku Arkadii. Pierwsze przedstawienie – Czarodziejski flet W.A. Mozarta – odbyło się w 1910 roku.

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj

W 1919 roku przeszedł w ręce polskie. 31 sierpnia 1919 roku dzięki staraniom Jarogniewa Drwęskiego – ówczesnego Prezydenta Miasta Poznania, w Gmachu pod Pegazem odbyła się uroczystość inaugurująca działalność polskiego teatru operowego, na którą przybyli przedstawiciele kultury polskiej – Kornel Makuszyński, Bolesław Gorczyński, Emil Młynarski, Zenon „Miriam” Przesmycki, Felicjan Szopski, Michał Tarasiewicz. Nieobecna Gabriela Zapolska wysłała depeszę o treści „Szczęśliwa, dumna, pełna nadziei wchodzę dziś razem z Wami pod dach naszego teatru, którego drzwi lat tyle były dla nas zamknięte, a wnętrze niedostępne dla naszej drogiej mowy...”[1].

Inaugurującym spektaklem zrealizowanym przez polski zespół była Halka Stanisława Moniuszki, pod dyrekcją pierwszego polskiego dyrektora poznańskiej sceny – Adama Dołżyckiego. W tym historycznym wydarzeniu uczestniczyli Józefina Zacharska (Hal­ka), Franciszek Bedlewicz (Jontek), Liliana Zamorska (Zofia), Augustyn Wiśniewski (Janusz), Karol Urbanowicz (Stolnik), Jan Popiel (Dziemba), Gabriel Górski (Dudarz), Stanisław Drabik (Góral)[2].

W okresie międzywojennym miały tu miejsce światowe prapremiery Legendy Bałtyku Feliksa Nowowiejskiego, Margiera Konstantego Gorskiego i polska premiera Harnasi – baletu Karola Szymanowskiego. Mimo sukcesów instytucji zagroziła likwidacja, z uwagi na kłopoty finansowe miasta. W 1925 za zamknięciem opery opowiadali się niektórzy radni Narodowej Partii Robotniczej i socjalistyczni. Instytucję uratowało osobiste zaangażowanie prezydenta Cyryla Ratajskiego (wspomaganego przez Łucjana Kamieńskiego), wyjątkowo ceniącego sztukę operową[3]. W 1929 (na PeWuKę) gmach zmodernizowano (autorem projektu był Stanisław Kirkin)[4].

Okupacja niemiecka

edytuj

W czasie II wojny światowej w budynku Opery miał siedzibę niemiecki Grosses Haus. W tym okresie dominowały w repertuarze dzieła Richarda Wagnera, a także nazistowskie przedstawienia propagandowe. W listopadzie 1939 odbył się tutaj wiec z okazji objęcia władzy nad tzw. Krajem Warty przez Arthura Greisera. Częstym widzem teatru był Joseph Goebbels, który zjednoczył poznańskie teatry w jedno przedsiębiorstwo – Reichsgautheater Posen. Na widowni zasiadali też niejednokrotnie Heinrich Himmler i Robert Ley. Ogółem w trakcie okupacji wystawiono 283 sztuki, 147 oper oraz 166 operetek (łącznie 2354 przedstawień w ramach Reichsgautheater Posen). 2 kwietnia 1943 odbyła się premiera Tristana i Izoldy Richarda Wagnera, a 20 września tego samego roku Fidelia Ludwiga van Beethovena. Wydawano własne czasopismo, a artykuły o działalności publikowane były w ogólnokrajowym miesięczniku Das Theater. Ostatnie niemieckie przedstawienie dano 29 sierpnia 1944. Była to Moja siostra Ralpha Benatzky’ego[5].

Z uwagi na planowane wizyty znaczących gości przebudowano wnętrza. Kult Adolfa Hitlera sprawił, że zlikwidowano dwie loże honorowe i zastąpiono ją jedną, przeznaczoną przede wszystkim dla niego. Przebudowano restaurację, zmodernizowano wyposażenie techniczne, zamontowano trzytonowy żyrandol, organy elektryczne i obrotową scenę[5].

Od drugiej połowy 1944 obiekt zmilitaryzowano. Urządzono tu szpital dla rannych przywożonych z frontu (funkcjonował on do stycznia 1945). Łóżka porozstawiane były w korytarzach i na widowni. 4000 par butów i wszystkie kostiumy zrabowano wówczas i wywieziono do Rzeszy[5].

Podczas walk w 1945 budynek uniknął większych zniszczeń, pomimo że stanowił niemiecki punkt oporu, a potem na najwyższej kondygnacji urządzono punkt dowodzenia radzieckiego dowódcy artylerii podczas bojów o Cytadelę (do 23 lutego 1945). W podziemiach stacjonowały konie wojskowe[6]. Z budynku rozkazy wydawali generałowie Wasilij Czujkow i Anastasij Szemienkow. 23 lutego 1945 przyprowadzono tutaj niemieckich parlamentariuszy z listem kapitulacyjnym od komendanta Cytadeli, Ernsta Gonella. Deklarację przed sztabem Czujkowa odczytał dr Heinrich Geuder. Przed teatrem okazano też do identyfikacji zwłoki Gonella, który popełnił samobójstwo w Cytadeli. Tożsamość samobójcy potwierdził Ernst Mattern, pierwszy dowódca Twierdzy Poznań, co uwieczniono w materiałach Polskiej Kroniki Filmowej nr 06/1945[5].

Po 1945

edytuj

25 lutego 1945 do teatru przybył przyszły dyrektor, Zygmunt Wojciechowski. 2 czerwca 1945 Opera Poznańska rozpoczęła oficjalną działalność po II wojnie światowej i była pierwszym teatrem operowym w Polsce, który wznowił działania artystyczne[5] (wystawiono podówczas Krakowiaków i Górali z muzyką Karola Kurpińskiego, w reżyserii B. Horowskiego i scenografii Z. Szpingera, z kostiumami wypożyczonymi z Krakowa). Na widowni zasiadł wtedy m.in. Edmund Zalewski – minister kultury. Operę tę zagrano ostatecznie 76 razy przy pełnej widowni[7]. W 1949 patronem poznańskiej opery został Stanisław Moniuszko.

Począwszy od 31 sierpnia 1919 roku aż do końca sezonu artystycznego 2014/2015, w poznańskim Teatrze Wielkim zostało zrealizowanych 713 premier.

W latach 2001–2009 teatr wydawał periodyk „Operomania”[8], którego naczelnym redaktorem był prof. Jarosław Mianowski.

Od 12 lipca 2012 roku dyrektorem naczelnym teatru jest Renata Borowska-Juszczyńska[9], a dyrektorem artystycznym Gabriel Chmura. W 2014 teatr odwiedziło ok. 100 tys. osób[10].

Do 1919 – Teatr Miejski

1919–1939 i 1945–1949 – Teatr Wielki

VII 1949 – I 1950 – Opera

I 1950 – XI 1979 – Opera im. Stanisława Moniuszki

od XII 1979 – Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki[11].

Architektura

edytuj

Fasadę budynku stanowi w rzeczywistości olbrzymi portyk wzniesiony zgodnie z regułami architektury klasycznej starożytnego Rzymu. Kilkadziesiąt monumentalnych stopni ograniczają po bokach rzeźby: po lewej kobiety na lwie (symbolizująca Lirykę), a po prawej mężczyzny z idącą przy nim panterą (przedstawiającego Dramat). Na szczycie schodów stoi sześć olbrzymich jońskich kolumn, dźwigających trójkątny tympanon zwieńczony symbolem budynku – pegazem. Od wschodu znajduje się pawilon dawnej restauracji, a od zachodu osobne wejście dla cesarza. Wewnątrz wspaniale dekorowane halle, foyer i inne pomieszczenia. Na widowni mieszczącej obecnie 858 miejsc, uwagę zwraca kryształowy żyrandol i bogate dekoracje ścian.

Pierwotnie na tympanonie znajdował się cytat z poematu Die Künstler (Artyści) Friedricha von Schillera: „Der Menschheit Würde ist in eure Hand gegeben. Bewahret sie! Sie fällt mit euch! Mit euch wird sie sich heben!”, który został usunięty z fasady po przejęciu budynku przez władze polskie w roku 1919.

Fontanna usytuowana przed teatrem jest architektonicznie integralną częścią budynku i bezpośrednim przedłużeniem symbolu pegaza. Pod wpływem uderzenia kopyta pegaza, na górze Helikon – jednej z siedzib muz - miały trysnąć wody źródła Hippokrene. Źródło było poświęcone muzom, ponieważ pobudzało natchnienie, a sam pegaz stanowi symbol natchnienia poetyckiego i plastycznego. Po obu stronach zejścia do fontanny znajdują się dwie wazy z piaskowca, ozdobione analogicznymi rzeźbieniami, jakie znajdują się na froncie budynku teatru.

W 1988 Jerzy Gurawski zaproponował rozbudowę gmachu teatru o skrzydło zachodnie, symetryczne do istniejącego, wschodniego. W skrzydle zachodnim miałoby się mieścić drugie zaplecze sceny. Projekt zawierał także propozycję budowy małej sceny kameralnej od zachodu i zaplecza technicznego od północy (po wycięciu kilku drzew w parku Wieniawskiego). Do realizacji tego zamierzenia ostatecznie nie doszło[12].

Polscy dyrektorzy Teatru

edytuj
 
Pocztówka z wizerunkiem ówczesnego Teatru Miejskiego, ok. 1910 r.

Soliści i tancerze

edytuj

Soliści i tancerze związani dawniej i obecnie z Teatrem Wielkim, to m.in. Zdzisława Donat, Wojciech Drabowicz, Marcin Bronikowski, Conrad Drzewiecki, Witold Gruca, Krystyna Jamroz, Antonina Kawecka, Tomasz Mazur, Dominik Muśko, Olga Sawicka, Dominik Senator, Jaromir Trafankowski, Barbara Zagórzanka.

Reżyserzy

edytuj

Na scenie Teatru Wielkiego w Poznaniu swoje spektakle realizowali m.in.:

  • Pippo Delbono (Don Giovanni Wolfganga A. Mozarta, 2014)
  • Gianfranco de Bosio (Don Carlos Giuseppe Verdiego, 2005)
  • Ran Arthur Braun (Cyganeria Giacoma Pucciniego, 2012; Cyberiada Krzysztofa Meyera, 2013; Słowik Igora Strawińskiego, 2014; Dziecko i czary Maurice’a Ravela, 2014)
  • Kirsten Delholm (Parsifal Richarda Wagnera, 2013)
  • Uwe Drechsel (Ondyna E.T.A. Hoffmanna, 2004)
  • Conrad Drzewiecki (Verbum nobile i Flis Stanisława Moniuszki, 1997)
  • Agata Duda-Gracz (Cyganeria Giacoma Pucciniego, 2010)
  • Adam Hanuszkiewicz (Faust Antoniego Księcia Radziwiłła, 2003)
  • Grzegorz Jarzyna (Così fan tutte Wolfganga A. Mozarta, 2005)
  • Janusz Józefowicz (Ça ira Rogera Watersa, 2006)
  • Maja Kleczewska (Slow Man Nicholasa Lensa, 2012)
  • Krzysztof Kolberger (Nędza uszczęśliwiona Macieja Kamieńskiego, 1997; Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale Wojciecha Bogusławskiego i Jana Stefaniego, 1999, Henryk VI na łowach Karola Kurpińskiego, 2007)
  • Tomasz Konina (Fidelio Ludwiga van Beethovena, 2002; Falstaff Giuseppe Verdiego, 2013)
  • Hans-Peter Lehmann (Parsifal Richarda Wagnera, 1999)
  • Leszek Mądzik (Cavalleria rusticana [Rycerskość wieśniacza] Pietro Mascagniego, 2015)
  • David Pountney (Portret Mieczysława Weinberga, 2013)
  • Maciej Prus (Gracze Dmitrija Szostakowicza / Krzysztofa Meyera, 2005)
  • Achim Thorwald (Tannhäuser Richarda Wagnera, 2009)
  • Mariusz Treliński (Andrea Chénier Umberto Giordana, 2004)
  • Marek Weiss-Grzesiński (m.in. Nabucco Giuseppe Verdiego, 1995; Elektra Mikisa Theodorakisa, 1995; Traviata Giuseppe Verdiego 1996; Salome Richarda Straussa, 1998; Diabły z Loudun Krzysztofa Pendereckiego, 1998; Galina Marcela Landowskiego, 1999; Madame Butterfly Giacoma Pucciniego, 2000; Aida Giuseppe Verdiego, 2001)
  • Waldemar Zawodziński (Bal maskowy Giuseppe Verdiego, 2006)

Zieleniec

edytuj

Wokół Teatru rozciąga się dość rozległy zieleniec z bogatym, starym drzewostanem, który powstał wraz z budynkiem. Drzewostan ucierpiał jednak w czasie II wojny światowej, kiedy to wycięto prawie całą kolekcję drzew iglastych i pamiątkową lipę, zasadzoną podczas Zjazdu Śpiewaków w 1929, jako lipę słowiańską. Wojnę przetrwała topola balsamiczna i klony jesionolistne. W latach 50. XX wieku w okolicy gnieździły się: zięba zwyczajna, trznadel zwyczajny, sikory, szpak zwyczajny i sierpówka[13]. Poza ul. Wieniawskiego rozciąga się Park Wieniawskiego, a poza ulicą FredryPark Mickiewicza.

Wyróżnienia

edytuj

Uchwałą Rady Państwa z 15 stycznia 1953 r. „Za wybitne osiągnięcia artystyczne oraz popularyzację polskiej sztuki operowej w kraju i za granicą, a zwłaszcza za wysoki poziom ideowo-artystyczny przedstawień operowych w Moskwie w dniach od 13 grudnia 1952 r. do 12 stycznia 1953 r.” Państwowa Opera im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy I klasy[14].

W 1979 ówczesna Opera została wyróżniona, jako pierwszy na świecie teatr muzyczny, włoską nagrodą za popularyzację muzyki Giuseppe Verdiego, przyznawaną podczas festiwalu Sacre del Melodramma w Salsomaggiore Terme. Wybór uzasadniono faktem, że w 60-letniej historii teatru, zaprezentowano na jego scenie 25 premier utworów Verdiego, a liczba przedstawień sięgnęła 1500[15].

30 września 2010, z okazji stulecia teatru, zorganizowano Wielki Koncert Galowy, podczas którego odczytano list prezydenta Bronisława Komorowskiego, a także wręczono teatrowi Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, odznakę honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” i odznakę honorową "Za zasługi dla Województwa Wielkopolskiego"[16]. Spektakl Portret Mieczysława Wajnberga w reżyserii Davida Pountneya uhonorowany został Teatralną Nagrodą Muzyczną im. Jana Kiepury 2014 w kategorii Najlepszy Spektakl.

Scenograf spektaklu Cyberiada Krzysztofa Meyera Justin C. Arienti uhonorowany został Teatralną Nagrodą Muzyczną im. Jana Kiepury 2014 w kategorii Najlepszy Scenograf.

 
Pietro Mascagni z żoną Liną w otoczeniu zespołu artystycznego Opery Poznańskiej, 24 X 1925 r.

Prapremiery

edytuj

Lista prapremier w repertuarze teatru (1919–1989):

Opery i operetki

edytuj

Balety

edytuj

Premiery polskie

edytuj

Lista premier polskich w repertuarze teatru (1919–1989):

Opery i operetki

edytuj

Balety

edytuj

Dzieła Stanisława Moniuszki

edytuj

Lista dzieł Stanisława Moniuszki w repertuarze teatru (1919–1989):

  • Bajka (premiera: 22.9.1923, kierownictwo muzyczne: Bolesław Tyllia),
  • Bajka (premiera: 6.4.1946, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski),
  • Flis (premiera: 3.5.1930, kierownictwo muzyczne: Bolesław Tyllia),
  • Flis (premiera: 21.4.1949, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Wojciechowski),
  • Halka (premiera: 31.8.1919, kierownictwo muzyczne: Adam Dołżycki),
  • Halka (premiera: 30.10.1935, kierownictwo muzyczne: Stefan Barański),
  • Halka (premiera: 11.10.1947, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski),
  • Halka (premiera: 22.1.1950, kierownictwo muzyczne: Walerian Bierdiajew),
  • Halka (premiera: 11.4.1970, kierownictwo muzyczne: Mieczysław Nowakowski),
  • Hrabina (premiera: 1.9.1929, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Wojciechowski),
  • Hrabina (premiera: 21.9.1946, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Wojciechowski),
  • Hrabina (premiera: 24.9.1966, kierownictwo muzyczne: Robert Satanowski),
  • Paria (premiera: 13.7.1958, kierownictwo muzyczne: Antoni Wicherek),
  • Straszny dwór (premiera: 6.10.1919, kierownictwo muzyczne: Adam Dołżycki),
  • Straszny dwór (premiera: 10.9.1933, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski),
  • Straszny dwór (premiera: 5.10.1938, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski),
  • Straszny dwór (premiera: 19.1.1946, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski),
  • Straszny dwór (premiera: 20.5.1952, kierownictwo muzyczne: Walerian Bierdiajew),
  • Straszny dwór (premiera: 16.9.1962, kierownictwo muzyczne: Edwin Kowalski),
  • Straszny dwór (premiera: 17.5.1968, kierownictwo muzyczne: Robert Satanowski),
  • Straszny dwór (premiera: 22.2.1986, kierownictwo muzyczne: Mieczysław Dondajewski),
  • Verbum nobile (premiera: 26.5.1920, kierownictwo muzyczne: Adam Dołżycki),
  • Verbum nobile (premiera: 1.12.1928, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Wojciechowski),
  • Verbum nobile (premiera: 9.10.1938, kierownictwo muzyczne: Stefan Barański),
  • Verbum nobile (premiera: 19.6.1948, kierownictwo muzyczne: Zygmunt Wojciechowski),
  • Verbum nobile (premiera: 12.4.1958, kierownictwo muzyczne: Antoni Wicherek),
  • Verbum nobile (premiera: 11.10.1969, kierownictwo muzyczne: Robert Satanowski),
  • Widma (premiera: 9.11.1921, kierownictwo muzyczne: Adam Dołżycki),
  • Zefir i Flora (premiera: 11.4.1924, kierownictwo muzyczne: Bolesław Tyllia)[17].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Tadeusz Świtała: Opera poznańska, 1919–1969: dzieje teatru muzycznego. Poznań: Wydział Kultury i Sztuki Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania, 1973, s. 543.
  2. tamże
  3. Tadeusz Świtała, Poznań od połowy czerwca 1925r., w: Kronika Miasta Poznania, nr 1/1988, s.64-65, ISSN 0137-3552
  4. Władysław Czarnecki, Tak kiedyś w Poznaniu projektowano i budowano (fragmenty wspomnień), w: Kronika Miasta Poznania, nr 3-4/1993, s.139, ISSN 0137-3552
  5. a b c d e Szymon Mazur, ''Teatr Wielki w cieniu swastyki'', w: ''IKS Poznański Informator Kulturalny, Sportowy i Turystyczny'' nr 6/2020, s. 48-49, ISSN 1231-9139
  6. Marian Weigt, Renesans życia kulturalnego, w: red. Tadeusz Świtała, Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s.314, ISBN 83-232-0322-9
  7. Janina Mrówczyńska, Przemiany w życiu kulturalnym Poznania w latach 1945–1985, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1991, ss.134-135, ISBN 83-232-0322-9
  8. Opera.Poznan. [dostęp 2013-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-14)].
  9. Renata. opera.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-06)].Borowska-Juszczyńska - na opera.poznan.pl
  10. Opery i filharmonie ciągle popularne. Zobacz ranking frekwencji
  11. Opera, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne) [dostęp 2020-05-02].
  12. Anna Tomiak, Szansa dla Opery?, w: Gazeta Poznańska, 17.6.1988, s.11
  13. Helena Szafran, Miasto Poznań i okolica, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, 1959, ss.169-170
  14. M.P. z 1953 r. nr 14, poz. 189
  15. PAP, Włoska nagroda muzyczna dla Opery Poznańskiej w: Głos Wielkopolski, 20.09.1979
  16. Agnieszka Ślatała, ''Jubileusz stulecia Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu'', w: red. Alojzy Andrzej Łuczak, ''Pro Sinfonika. 100 lat Opery Poznańskiej. 1910-2010'', Biuro Pro Sinfoniki, Poznań, 2011, s. 114
  17. a b c d e Kazimierz Młynarz, Jak Teatr stawał się Wielkim, w: Kronika Miasta Poznania, nr 3/1989, s.33-35, ISSN 0137-3552

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj