Teodor Donimirski

ziemianin, polski działacz społeczny

Teodor Donimirski (ur. 25 października 1805 w Telkwicach, zm. 1 maja 1884 tamże) – polski ziemianin, działacz społeczny, doktor prawa, właściciel majątków w Telkwicach, Łysomicach i Bukowie, syn Antoniego i Józefy z Białobłockich, brat Piotra Alkantarego.

Teodor Donimirski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 października 1805
Telkwice

Data i miejsce śmierci

1 maja 1884
Telkwice

Zawód, zajęcie

ziemianin, działacz społeczny i narodowy

Grób w Kalwie

Życiorys edytuj

Ukończył gimnazjum w Braniewie (1817–1826)[1], a następnie studiował prawo i administrację we Wrocławiu, Bonn i Berlinie[2]. Od ojca otrzymał majątek Bukowo (Buchwald), który dopiero w 1839 roku stał się jego prawną własnością. W roku 1838 wyruszył w podróż po Niemczech, Austrii, Czechach, Szwajcarii, odwiedzając przy tym Warszawę i Kraków, aby poznać nowoczesne metody gospodarowania na roli. Po powrocie zajął się działalnością publiczną[2].

W 1835 roku ożenił się z Hortensją z Kalksteinów (1821–1839) i miał z nią córkę. W 1843 roku zawarł drugi ślub z Zofią (1812–1893), córką Mateusza Slaskiego z Trzebcza[2]. Miał z nią 4 synów – Edwarda (1844–1927), Antoniego (1846–1912), Jana (1847–1927) i Teodora (1855–1881)[3].

Jego gościem w majątkach był m.in. Józef Ignacy Kraszewski, Jan Matejko czy S. Tarnowski, profesor literatury z UJ[4].

Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kalwie[4].

Działalność publiczna edytuj

Po studiach i ukończeniu egzaminu referendarskiego w 1832 roku pracował w sądownictwie i administracji rejencji kwidzyńskiej[2]. W 1834 roku został wybrany do Zachodniopruskiego Ziemstwa Kredytowego (tzw. Landszafty) i pełnił tam funkcję radcy, a w latach 1852–1858 – dyrektora. Nie został ponownie wybrany przez działania prezesa rejencji kwidzyńskiej, który nie chciał, aby Polak znowu był dyrektorem[5].

W 1842 roku został posłem sejmiku prowincjonalnego w Królewcu[2]. Był deputowanym Pruskiego Sejmu Prowincjonalnego, w 1847 roku do Zjednoczonego Sejmu, wreszcie do Parlamentu Związku Północnoniemieckiego (1867–1871)[6].

W 1848 roku został jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich w Chełmnie (w latach 1862–1884 prezes tej organizacji). Był współzałożycielem i udziałowcem Banku Kredytowego Donimirski-Kalkstein-Łyskowski i Spółka w Toruniu. Instytucja ta zajmowała się przede wszystkim kredytowaniem zagrożonych gospodarstw rolnych, a z czasem stała się bankiem centralnym dla ogółu banków ludowych na Pomorzu.

W marcu 1846 roku trafił do aresztu przez podejrzenia o organizację antypruskiego powstania[3]. W 1849 roku z bratem Piotrem Alkantarym założył Ligę Polską w Postolinie na powiat sztumski i był jej delegatem do władz centralnych[3]. 11 lutego 1862 roku wraz z Łyskowskim, Jackowskim, Radkiewiczem, Śląskim i Tokarskim założył Polski Centralny Komitet Wyborczy na Prusy Zachodnie i był jego wieloletni członkiem[3].

Zaangażował się także w walkę narodowowyzwoleńczą udzielając szerokiej pomocy powstańcom styczniowym. Zbierał datki od ziemian i przekazywał je powstańcom[7]. Po upadku powstania zakładał towarzystwa rolnicze, pożyczkowe i kółka rolnicze, aby organizować życie Polaków[3]. Propagował nowoczesne formy gospodarowania poprzez założone w 1865 Towarzystwo Rolnicze Ziemi Malborskiej oraz corocznie zwoływane w Toruniu sejmiki gospodarcze.

Był jednym z założycieli Gazety Toruńskiej w 1867 roku[5]. W lutym 1869 roku został współinicjatorem założenia Towarzystwa Moralnych Interesów Ludności Polskiej pod Panowaniem Pruskim w Toruniu. Do lat 80., czyli cały czas działania instytucji, był jej prezesem[3].

Teodorowi Donimirskiemu zależało na oświacie, dlatego kierował komisjami oświaty i składał petycje do rządu pruskiego o poziomie szkolnictwa. 14 stycznia 1872 roku wziął udział w zebraniu organizacyjnym Towarzystwa Oświaty Ludowej w Poznaniu jako reprezentant Prus Zachodnich. Propagował czytelnictwo poprzez zakładanie bibliotek, rozprowadzanie książek i gazet, założył bibliotekę ludową, z której mogli korzystać okoliczni chłopi. Sam posiadał bogatą bibliotekę dworską. Był również jednym z inicjatorów założenia polskiej księgarni w Gietrzwałdzie. W grudniu 1875 roku organizował Towarzystwo Naukowe w Toruniu i stał się jego wpływowym członkiem. Dzięki niemu powstało z ramienia towarzystwa kółko historyczno-literackie w powiecie sztumowskim[3].

Przypisy edytuj

  1. Polona, polona.pl [dostęp 2023-05-13] (pol.).
  2. a b c d e Szczepan Wierzchosławski – Teodor Donimirski. [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. (pod red. Stanisława Gierszewskiego) Gdańskie Towarzystwo Naukowe/ Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1992, t. I, s. 341.
  3. a b c d e f g Szczepan Wierzchosławski – Teodor Donimirski. [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. (pod red. Stanisława Gierszewskiego) Gdańskie Towarzystwo Naukowe/ Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1992, t. I, s. 342.
  4. a b Stanisław Donimirski – Donimirscy herbu Brochwicz odmienny. [w:] Nasze korzenie. Wokół poszukiwań genealogicznych rodzin pomorskich. (red. J. Borzyszkowski, T. Rembalski) Instytut Kaszubski, T. II, Gdańsk 2010, s. 129–130.
  5. a b Stanisław Donimirski – Donimirscy herbu Brochwicz odmienny. [w:] Nasze korzenie. Wokół poszukiwań genealogicznych rodzin pomorskich. (red. J. Borzyszkowski, T. Rembalski) Instytut Kaszubski, T. II, Gdańsk 2010, s. 129.
  6. B. Haunfelder, K.E. Pollmann, Reichstag des Norddeutschen Bundes 1867–1870, Düsseldorf 1989, s. 394.
  7. Biuletyn IPN, 12/2018, s. 94.