Teodozjusz z Bitynii

starogrecki uczony

Teodozjusz z Bitynii (stgr. Θεοδόσιος Theodosios; druga połowa II wieku p.n.e.) − grecki uczony. Autor licznych prac z zakresu astronomii i matematyki[2].

Teodozjusz z Bitynii
Θεοδόσιος
Data urodzenia

ok. I poł. II wieku p.n.e.[1]

Data śmierci

II–I wiek p.n.e.

Zawód, zajęcie

astronom, matematyk

Miejsce zamieszkania

Bitynia

Narodowość

grecka

Sphaerica − wydanie Christophorusa Claviusa z 1586

Życiorys edytuj

Pochodził z Bitynii (dzisiejsza Azja Mniejsza). Strabon wymienił go na liście znamienitych mieszkańców tego regionu razem z innym matematykiem Hipparchosem i synami[a][3][2]. Kolejność w jakiej zostali przedstawieni[b] sugeruje, że obaj matematycy mogli być sobie współcześni[4]. Według żyjącego w I wieku p.n.e. Witruwiusza, Teodozjusz skonstruował uniwersalny zegar słoneczny, działający poprawnie w każdym regionie geograficznym[c][5][4]. Menelaos z Aleksandrii wymienił go z imienia w Sphaerice[6], traktacie podejmującym problematykę, którą zajmował się wcześniej Teodozjusz.

Przez długi czas uważano, że pochodził z Trypolisu[2]. Wynikało to z błędnego zapisu w bizantyjskiej Księdze Suda z X wieku n.e., w którym pomylono Teodozjusza z dwoma innymi greckimi uczonymi o tym samym imieniu[1].

Prace edytuj

Do naszych czasów zachowały się trzy jego prace, w różnych tradycjach translatorskich[d][7]:

  • De habitationibus (Domostwa) − opisuje zjawiska powstałe w wyniku obrotu ciał niebieskich z pozycji geocentrycznej, a także informuje o tym które części systemu widziane są z jakich regionów geograficznych.
  • De diebus et noctibus[8] (Dni i noce) − traktuje o różnej długości dni i nocy w ciągu roku oraz o zjawisku ekwinokcjum.
  • Sphaerica[9] (od sfera) − najważniejsza z prac. Traktat o geometrii eliptycznej w trzech księgach poprzedzony krótką listą definicji. Razem z dwiema wcześniejszymi pracami greckiego uczonego Autolykosa prezentuje podejście bardzo blisko związane z Elementami Euklidesa. Księga I i II.1−10 stanowi w zasadzie adaptację księgi III Elementów[e] do potrzeb geometrii sferycznej. Księgi II.11−23 i III traktują o wykorzystaniu geometrii sferycznej w astronomii. W późnym antyku Sphaerica znalazła swoje miejsce w kanonicznym zestawieniu różnych prac tzw. Małej astronomii, który wykładano po Elementach Euklidesa, a przed Almagestem[7] (Wielkiej astronomii).

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Geographia XII, 4, 9
  2. Tzn. w charakterystyczny dla Strabona sposób − chronologicznie[2]. Biorąc pod uwagę, że Hipparchos zmarł ok. 120 p.n.e., Strabon działał w drugiej połowie I w. p.n.e., a synowie Teodozjusza potrzebowali czasu aby rozpoznano w nich zdolnych matematyków, uzyskujemy spore prawdopodobieństwo na to, że Hipparchos i Teodozjusz żyli równolegle.
  3. De architectura IX , 8
  4. Arabskiej, łacińskiej i hebrajskiej.
  5. Księga III Elementów dotyczyła geometrii okręgu.

Przypisy edytuj

  1. a b J. J. O'Connor, E. F. Robertson: Theodosius of Bithynia. [w:] The MacTutor History of Mathematics archive (University of St Andrews) [on-line]. www-history.mcs.st-and.ac.uk. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  2. a b c d I. Bulmer-Thomas: Theodosius of Bithynia. [w:] Complete Dictionary of Scientific Biography [on-line]. www.encyclopedia.com, 2008. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  3. Strabo: Geography. penelope.uchicago.edu. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  4. a b T. Heath: A History of Greek Mathematics vol. 2. Oksford: The Clarendon Press, 1921, s. 245-252.
  5. Vitruvius: De architectura. www.thelatinlibrary.com. [dostęp 2013-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 lutego 2013)]. (łac.).
  6. Menelai: Sphaericorum Libri III. Oksford: 1758. (łac.).
  7. a b S. Brentjes: A critical review to Theodosius Spaerica: Arabic and Medieval Latin Translations, red. P. Kunitzsch, R. Lorch. ircps.org. [dostęp 2013-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 sierpnia 2014)]. (ang.).
  8. Theodosii Tripolitae: De diebus et noctibus libri duo. Rzym: 1591. (łac.).
  9. Theodosii Tripolitae: Sphaericorum libri III. Rzym: 1586. (łac.).

Teksty źródłowe edytuj

  1. Theodosii Tripolitae: Sphaericorum libri III. Rzym: 1586. (łac.).
  2. Theodosii Tripolitae: De diebus et noctibus libri duo. Rzym: 1591. (łac.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj