Pentryt

związek chemiczny
(Przekierowano z Tetraazotan pentaerytrytolu)

Pentryt, PETN (od ang. pentaerythritol tetranitrate) – organiczny związek chemiczny z grupy nitroestrów.

Pentryt
Pentryt po krystalizacji z acetonu
Ilustracja
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

C5H8N4O12

Masa molowa

316,14 g/mol

Wygląd

białe, krystaliczne, bezwonne ciało stałe

Identyfikacja
Numer CAS

78-11-5

PubChem

6518

DrugBank

DB06154

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Pentryt jest jednym z najsilniejszych znanych kruszących materiałów wybuchowych. Był stosowany w czasie II wojny światowej, a współcześnie znajduje zastosowanie w produkcji mieszanin wybuchowych:

Ponadto wykorzystuje się go jako wtórny materiał pobudzający w detonatorach oraz materiał wybuchowy w lontach detonujących.

Otrzymywany jest przez estryfikację pentaerytrytolu mieszaniną nitrującą. Najczęstsza metoda produkcji pentrytu polega na wsypaniu pentaerytrytolu do stężonego kwasu azotowego o gęstości 1,51 g/cm³ i utrzymaniu temperatury 25 °C.

PETN tworzy białe lub bezbarwne, bezwonne kryształy o gęstości 1,76 g/cm³, nie rozpuszcza się w wodzie, trudno rozpuszcza się w zimnym alkoholu etylowym, benzenie i toluenie. Dobrze rozpuszcza się w octanie metylu, a najlepiej w octanie etylu i acetonie (z których najczęściej jest krystalizowany).

Objętość właściwa gazowych produktów wybuchu wynosi 780 l/kg, a szybkość detonacji 8,4 km/s (przy gęstości 1,7 g/cm³). W próbie Trauzla powoduje wydęcie 523 cm³ Pb/10 g[1]. Wybucha przy spadku ciężarka o masie 10 kg z wysokości 25 cm. Wybuchowi 1 mola pentrytu towarzyszy wydzielenie 1,8 MJ energii. Aby go pobudzić do detonacji, wystarczy 10 mg azydku ołowiu lub 5 mg azydku srebra(inne języki). W stanie suchym łatwo się elektryzuje. Jest znacznie mniej toksyczny niż inne nitroestry.

W postaci sflegmatyzowanej pentryt służy do wyrobu plastycznych materiałów wybuchowych (na przykład semteksu) i do prasowania detonatorów lub niewielkich ładunków kumulacyjnych oraz do produkcji lontów detonujących.

W grudniu 2001 był, w połączeniu z TATP, użyty przez Richarda Reida do nieudanej próby wysadzenia samolotu podczas lotu 63 linii American Airlines z Paryża do Miami[2].

25 grudnia 2009 został użyty przez 23-letniego Nigeryjczyka Abdulfaruka Umara Muttalaba do nieudanej próby wysadzenia samolotu Airbus A330-300 wykonującego lot 253 linii Northwest Airlines z Amsterdamu do Detroit. Muttalab próbował zdetonować pentryt zaszyty w swoim ubraniu, dodając do niego roztwór kwasu ze strzykawki – jednak wywołał tylko mały pożar, po czym został obezwładniony[3].

Zastosowanie w medycynie

edytuj

Podobnie jak nitrogliceryna i inne azotany, pentryt jest również używany w medycynie jako wazodylatator (substancja powodująca rozkurcz mięśni gładkich w ściankach naczyń krwionośnych) w leczeniu chorób serca. W medycynie stosuje się niemal całkowicie czysty pentryt.

Przypisy

edytuj
  1. a b c Rudolf Meyer, Josef Köhler, Axel Homburg: Explosives. Wyd. 6. Weinheim: Wiley-VCH, 2007, s. 250–251. ISBN 978-3-527-31656-4.
  2. Shoe bomb suspect 'did not act alone’. BBC News, 2002-01-25. [dostęp 2009-12-28]. (ang.).
  3. Kenneth Chang: Explosive on Flight 253 Is Among Most Powerful. The New York Times, 2009-12-27. [dostęp 2009-12-29]. (ang.).