Theodore Roosevelt
Theodore Roosevelt (ur. 27 października 1858 w Nowym Jorku, zm. 6 stycznia 1919 w Oyster Bay) – amerykański polityk, dwudziesty szósty prezydent USA (1901–1909) oraz dwudziesty piąty wiceprezydent (1901), laureat Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1906.
Prezydent Theodore Roosevelt | |
Data i miejsce urodzenia |
27 października 1858 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
6 stycznia 1919 |
26. prezydent Stanów Zjednoczonych | |
Okres |
od 14 września 1901 |
Przynależność polityczna | |
Pierwsza dama | |
Wiceprezydent | |
Poprzednik | |
Następca | |
25. wiceprezydent Stanów Zjednoczonych | |
Okres |
od 4 marca 1901 |
Poprzednik | |
Następca | |
gubernator stanu Nowy Jork | |
Okres |
od 1 stycznia 1899 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
Młodość i edukacja
edytujTheodore Roosevelt urodził się 27 października 1858 roku w Nowym Jorku, jako syn kupca Theodora Roosevelta seniora i jego żony Marthy Bulloch[1]. Miał troje rodzeństwa[1]. We wczesnych latach życia często chorował, a ataki astmy uniemożliwiały mu uczęszczanie do szkoły[2]. Pobierał naukę prywatnie w domu, przygotowując się do studiów[2]. Następnie dostał się na studia w Uniwersytecie Harvarda, który ukończył w 1880 roku[2]. W tym samym roku rozpoczął także roczne studia prawnicze na Columbia University[2].
Kariera polityczna
edytujZaraz po ukończeniu studiów został wybrany do legislatury stanowej Nowego Jorku, gdzie zasiadał w latach 1882–1884[3]. Po śmierci żony i matki wyjechał do Dakoty Północnej, gdzie przez dwa lata pracował fizycznie i polował, by zapomnieć o utracie rodziny[3]. W 1886 powrócił do Nowego Jorku i ubiegał się o stanowisko burmistrza, lecz przegrał[3]. Rok wcześniej został członkiem komisji reformującej służbę cywilną, w której zasiadał zarówno podczas rządów administracji Harrisona, jak i Clevelanda[4]. Roosevelt działał w Partii Republikańskiej i kiedy ich kandydat, William McKinley został prezydentem, mianował Roosevelta zastępcą sekretarza marynarki wojennej[4]. Po zatonięciu pancernika „Maine”, Roosevelt stanowczo agitował za wypowiedzeniem Hiszpanii wojny[4]. W 1898 wystąpił z rządu i zorganizował grupę, zwaną Bezwzględnymi Jeźdźcami, którzy udali się walczyć na froncie[4]. 11 lipca 1898 Roosevelt uzyskał stopień podpułkownika i wkrótce potem powrócił do Nowego Jorku[5].
Po powrocie do miasta kandydował w wyborach na gubernatora Nowego Jorku i zwyciężył[5]. Funkcję tę pełnił od 1899 do 1901 roku[5]. Jego popularność była na tyle wysoka, że działacze republikańscy chcieli przyznać mu nominację na wiceprezydenta[5]. Bossowie partyjni obawiali się jego popularności i niezależności, dlatego też chcieli aby objął on ceremonialną funkcję, bez realnego wpływu na władzę[5]. Na konwencji w Filadelfii uzyskał nominację, podczas gdy kandydatem na prezydenta był ubiegający się o reelekcję William McKinley[6]. Duet republikański wygrał wybory prezydenckie i Roosevelt został wiceprezydentem 4 marca 1901 roku[6]. Pół roku później, Leon Czolgosz dokonał zamachu na życie McKinleya[6]. Roosevelt, przebywając na polowaniu w Adirondacks, 13 września otrzymał informację, że prezydent jest ranny i bliski śmierci[6]. Dzień później wiceprezydent dotarł do Buffalo, lecz McKinley już nie żył[6]. Wobec tego, Roosevelt został zaprzysiężony jako nowy prezydent[6].
Prezydentura
edytujObejmując urząd, Roosevelt zapewniał, że będzie kontynuował politykę McKinleya[6]. Na początku kadencji, w Stanach Zjednoczonych formowały się ruchy robotnicze żądające od pracodawców praw pracowniczych[6]. W całym kraju miały miejsce masowe strajki i protesty przeciw niesprawiedliwości społecznej i wyzyskowi ludzi pracy przez kapitalistyczny establishment[6]. Aby uspokoić nastroje, Roosevelt starał się przekonać przemysłowców do pewnych ustępstw na rzecz strajkujących, jednocześnie zapewniając ich o swoim poparciu[7]. Jego gabinet wytoczył proces Johnowi Morganowi, właścicielowi Northern Security Company, który poprzez wykup trzech towarzystw kolejowych, zmonopolizował koleje w północno-zachodniej części kraju[7]. W 1904 roku Sąd Najwyższy wydał wyrok, nakazujący rozwiązanie spółki Morgana[7].
W 1903 roku prezydent powołał Departament Handlu i Pracy, którego częścią było m.in. Biuro Korporacji[8]. Miało ono prześwietlać czy wielkie firmy postępują zgodnie z prawem, a jego pierwszym prezesem został sekretarz Williama McKinleya, George Cortelyou[8]. Zdając sobie sprawę, że niechętni przedsiębiorcy mogą znacznie utrudniać mu wykonywanie obowiązków, Roosevelt stopniowo zwiększał prerogatywy władzy wykonawczej[8]. Biznesmenów natomiast zachęcał do kompromisowych rozwiązań, w obawie przed masowymi protestami i nastrojami socjalistycznymi[8].
W 1902 wprowadził ustawę, która powoływała komisję Biura Leśnictwa w trosce o ochronę środowiska i budowę parków krajobrazowych[8]. Rok później podpisał ustawę imigracyjną, w myśl której deportowani mieli być także anarchiści[7].
Pomimo że reprezentanci kapitału byli mu niechętni, to poparli jego kandydaturę w wyborach w 1904 roku[9]. Na konwencji Partii Republikańskiej w Chicago, Roosevelt w pierwszym głosowaniu, otrzymał jednomyślną nominację prezydencką[9]. Kandydatem na wiceprezydenta został Charles Warren Fairbanks[9]. Rywalem Roosevelta z Partii Demokratycznej był Alton B. Parker[9]. Roosevelt zdecydowanie wygrał w głosowaniu powszechnym i otrzymał 336 głosów w Kolegium Elektorów (ok. 70,6%), wobec 140 dla Parkera (ok. 29,4%)[10].
W drugiej kadencji podejmował bardziej zdecydowane działania – m.in. 30 lipca 1906 podpisał ustawę „Pure Food and Drug Act”, regulującą standardy jakości leków i produktów spożywczych[10].
Pracując w Departamencie Sił Morskich, Roosevelt dążył do rozbudowy floty wojennej[11]. Gdy został prezydentem, jeszcze bardziej się w to zaangażował[11]. Dzięki jego działaniom w 1904 roku USA były na czwartym miejscu pośród największych flot świata, a trzy lata później, uplasowały się na drugim miejscu[12].
Prezydent, jako zwolennik Boskiego Przeznaczenia, starał się o wyłączność na kanał międzyoceaniczny, jaki miał powstać w Ameryce Środkowej[12]. Ostro krytykował układ z Wielką Brytanią z 1900 roku; początkowo był zwolennikiem kanału w Nikaragui, lecz zmienił zdanie, opowiadając się za kanałem panamskim (teren ówczesnej Kolumbii)[12]. W 1903 roku podpisano układ z Kolumbią, opiewający na 10 milionów dolarów rocznie, jednak władze kolumbijskie żądały 25 milionów[12]. Wówczas Stany Zjednoczone wystosowały groźbę wobec kraju Ameryki Południowej, co spotkało się z natychmiastowym odrzuceniem układu przez kolumbijski parlament[12]. Wobec takiej sytuacji pojawiły się głosy, by powrócić do planów budowy kanału w Nikaragui lub podjąć kroki militarne wobec Kolumbii[13]. Zanim Roosevelt zdążył zdecydować, 3 listopada 1903 roku w Panamie wybuchło powstanie niepodległościowe[13]. Dzięki wsparciu finansowemu prywatnych przedsiębiorców amerykańskich, a także żołnierzy USA, wojska kolumbijskie wycofały się, a Panama ogłosiła niepodległość[13]. Wówczas Kolumbia powróciła do rokowań z USA, proponując układ na starych warunkach, w zamian za pomoc w stłumieniu rewolucji panamskiej, jednak Roosevelt odmówił[14]. 18 listopada sekretarz stanu John Hay i poseł panamski w USA Philippe Bunau-Varilla podpisali układ amerykańsko-panamski[14]. W myśl niego Panama miała otrzymać 10 milionów dolarów, a Stany Zjednoczone miały prawo fortyfikować i okupować strefę kanału wedle własnego uznania[14]. Wszelkie próby powrotu do rokowań na linii Kolumbia-USA były odrzucane przez Roosevelta[15]. Dopiero w 1914 roku, Stany Zjednoczone wypłaciły Kolumbii 25 milionów dolarów odszkodowania[15]. 15 sierpnia 1914 Kanał Panamski został otwarty[15].
W 1902 roku Roosevelt nakazał wycofanie wojsk z Kuby, z wyjątkiem bazy Guantanamo[15]. Kubańczycy protestowali przeciwko poprawce Platta, która dawała prawo Amerykanom do interwencji zbrojnej, jednak pod naciskiem władz w Waszyngtonie, 20 maja rząd kubański przyjął poprawkę jako aneks do Konstytucji[15]. Rok później 22 maja 1903 podpisano także układ amerykańsko-kubański[15].
Polityka Stanów Zjednoczonych była wówczas nazywana polityką „grubej pałki”, czego przykładem była sytuacja w Wenezueli[15]. Podczas zajść w Wenezueli ucierpieli obywatele państw europejskich, takich jak Wielka Brytania, Włochy i Niemcy[15]. Kraje te domagały się spłaty rekompensat, jednak wobec odmowy Wenezueli, planowały interwencję zbrojną[16]. W styczniu 1903 roku Niemcy zaatakowały Fort San Carlom, co sprowokowało Stany Zjednoczone do reakcji[16]. 6 grudnia 1904 prezydent wygłosił formułę, nazwaną „Rooseveltowskim uzupełnieniem doktryny Monroego”[16], zakładającą, że kraje, które charakteryzują się „systematyczną złą wolą i nieudolnością prowadzącą do rozluźnienia więzów z cywilizowanym społeczeństwem”, mogą się spodziewać interwencji zbrojnej USA[16]. Rooseveltowskie uzupełnienie doktryny Monroego umożliwiło wprowadzenie protektoratu amerykańskiego w Dominikanie, Haiti i w Nikaragui[16].
W 1904 roku wybuchła wojna rosyjsko-japońska[17]. Stany Zjednoczone zachowywały w tym konflikcie neutralność, jednakże Roosevelt sprzyjał Japończykom[17]. Wiosną 1905, kiedy obie strony były zmęczone działaniami wojennymi, prezydent USA wystąpił z propozycją mediacji[18]. Konferencja pokojowa odbyła się w Portsmouth w sierpniu 1905[18]. Dwa miesiące wcześniej sekretarz wojny William Taft, spotkał się w Japonii z premierem Tarō Katsurą, gdzie ustalił warunki przyszłego pokoju Japonii z Rosją[18]. Rząd japoński żądał wysokich odszkodowań (rzędu 600 milionów dolarów)[18]. Dzięki mediacji Roosevelta, Japonia zrezygnowała z roszczeń finansowych, a Rosja zapewniła, że nie będzie ingerować w interesy Japonii w Korei, Mandżurii i na półwyspie Liaotung[18]. Dodatkowo Rosja odstąpiła Japonii połowę wyspy Sachalin[18]. Mediacja została uznana na świecie za wielki sukces Roosevelta, jednak w samej Japonii prezydent USA stał się bardzo niepopularny – przeciw jego decyzjom odbywały się manifestacje[18]. Spowodowało to napięcie w stosunkach amerykańsko-japońskich, a w konsekwencji znaczne pogorszenie wzajemnych relacji[19]. Dodatkowo Roosevelt w 1907 roku wysłał flotę w rejs dookoła świata, by zademonstrować siłę swojego kraju[19]. Aby załagodzić sytuację, od maja do listopada 1908 roku, toczyły się rozmowy pomiędzy sekretarzem stanu Elihu Rootem a ambasadorem Japonii w USA Kogorō Takahirą[19]. 30 listopada podpisali oni porozumienie, na mocy którego oba kraje respektowały swoją integralność i nienaruszalność swoich terytoriów, a także zapewniały nieskrępowany i sprawiedliwy handel z Chinami[19]. Za swoją działalność prezydent Roosevelt otrzymał w 1906 roku Pokojową Nagrodę Nobla, jako „współtwórca różnych traktatów pokojowych”[20].
Był jednym z inicjatorów II Konferencji Haskiej w 1907[21].
Emerytura i śmierć
edytujPo zwycięskich wyborach w 1904, Roosevelt zapowiedział, że nie będzie ubiegał się o trzecią kadencję[22]. W 1908 poparł kandydaturę Williama Tafta, która okazała się zwycięska[22]. Po wyprowadzce z Białego Domu zaczął podróżować – pojechał m.in. do Afryki, co sfinansował Smithsonian Institution[22]. Gdy powrócił do USA, osiadł w Oyster Bay w Nowym Jorku[22]. W sierpniu 1910 skrytykował politykę urzędującego prezydenta, postulując wprowadzenie ubezpieczeń zdrowotnych, legalizacji związków zawodowych i programu socjalnego[23].
Dwa lata później postanowił wystartować w wyborach prezydenckich, jednak na konwencji wyborczej Partii Republikańskiej otrzymał mniej głosów od Tafta i nie uzyskał nominacji[23]. Wobec tego Roosevelt został kandydatem nowo utworzonej Partii Postępowej (z programem „New Nationalism”) i w głosowaniu powszechnym dostał o 600 tysięcy głosów więcej od Tafta[23]. W Kolegium Elektorów Roosevelt uzyskał 88 głosów wobec 8 głosów dla Tafta[23]. W wyniku podziału w elektoracie Partii Republikańskiej, wybory wygrał kandydat Demokratów, Woodrow Wilson[23].
Jeszcze w czasie kampanii wyborczej, 12 października 1912 miał miejsce zamach na życie Roosevelta – został on postrzelony, jednak kula trafiła w etui do okularów, schowane w marynarce[23].
W kolejnych latach konsekwentnie krytykował prezydenturę Wilsona, zwłaszcza za jego niechęć do przystąpienia do I wojny światowej[23]. W 1916 odmówił kandydowania na prezydenta z ramienia Partii Postępowej[23]. W ciągu dwóch następnych lat, stan jego zdrowia pogorszył się[24]. Roosevelt zmarł 6 stycznia 1919 roku w Oyster Bay[24].
Życie prywatne
edytujPodczas studiów Roosevelt poznał Alice Hathaway Lee, którą poślubił 27 października 1880 roku[2]. 12 lutego 1884 urodziła im się córka[3]. Dwa dni później zmarła Alice Roosevelt; tego samego dnia zmarła także matka przyszłego prezydenta, Martha[3]. Drugi ślub zawarł w Londynie 2 grudnia 1886 z Edith Kermit Carow[4]. Miał z nią pięcioro dzieci[11], w tym Theodore’a Jr., generała amerykańskiej armii i gubernatora Portoryko i Filipin[25].
Prezydent Roosevelt był miłośnikiem zwierząt. Podczas swojej prezydentury w Białym Domu trzymał kilka psów, kotów, konia, świnki morskie, a także egzotyczne zwierzęta takie jak papuga, jaszczurka oraz wąż należący do jego najstarszej córki Alice[26].
Nicholas Roosevelt (1658–1742) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
John Roosevelt (1689–1750) | Jacobus Roosevelt (1692–1776) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jacobus Roosevelt (1724–1777) | Isaac Roosevelt (1726–1794) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
James Roosevelt (1759–1840) | James Roosevelt (1760–1847) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
James I. Roosevelt (1795–1875) | Cornelius Roosevelt (1794–1871) | Isaac Roosevelt (1790–1863) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Robert Roosevelt (1829–1906) | Theodore Roosevelt Sr. (1831–1878) | James Roosevelt (1828–1900) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Granville Fortescue (1875–1952) | Theodore Roosevelt (1858–1919) | Elliott Roosevelt (1860–1894) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Quentin Roosevelt (1897–1918) | Theodore Roosevelt Jr. (1887–1944) | Eleanor Roosevelt (1884–1962) | Franklin Delano Roosevelt (1882–1945) | James Roosevelt (1854–1927) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Quentin Roosevelt II (1919–1948) | James Roosevelt (1907–1991) | Franklin Delano Roosevelt (młodszy) (1914–1988) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Anna Curtenius Roosevelt (1946–) | James Roosevelt III (1945–) | Franklin D. Roosevelt III (1938–) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kultura masowa
edytujPostać Theodore’a Roosevelta pojawia się w serialu Detektyw Murdoch (odcinki pt. Murdoch na Manhattanie i Biały łoś) i wszystkich filmach z serii Nocy w Muzeum: Noc w muzeum, Noc w muzeum 2, Noc w muzeum: Tajemnica grobowca.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 519.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 520.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 521.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 522.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 523.
- ↑ a b c d e f g h i Pastusiak 1999 ↓, s. 524.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 525.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 526.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 527.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 528.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 529.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 530.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 531.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 532.
- ↑ a b c d e f g h Pastusiak 1999 ↓, s. 533.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 534.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 536.
- ↑ a b c d e f g Pastusiak 1999 ↓, s. 537.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 538.
- ↑ Theodore Roosevelt. Nobel Prize. [dostęp 2015-07-02]. (ang.).
- ↑ Final Act of the Second Peace Conference. The Hague, 18 October 1907. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. [dostęp 2015-07-28]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 541.
- ↑ a b c d e f g h Pastusiak 1999 ↓, s. 542.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 543.
- ↑ Theodore Roosevelt Jr. Brigadier General, U.S. Army and Medal of Honor Recipient. theodore-roosevelt.com. [dostęp 2015-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ 21 of Theodore Roosevelt’s Most Memorable Pets. Mental Floss, 2019-12-22. [dostęp 2022-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
- Theodore Roosevelt. Biały Dom. [dostęp 2015-06-23]. (ang.).
- Gustavo A. Mellander , Nelly Maldonado Mellander , Charles Edward Magoon: The Panama Years, Río Piedras, Puerto Rico: Editorial Plaza Mayor, 1999, ISBN 1-56328-155-4, OCLC 42970390 .
- Gustavo A. Mellander , The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years, Danville, Ill.: Interstate Publishers, 1971, OCLC 138568 .
- Biografia Senat Stanów Zjednoczonych (ang.)
- Theodore Roosevelt – dzieła w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000121303885
- VIAF: 44346731
- ULAN: 500329597
- LCCN: n79027239
- GND: 118749633
- NDL: 00535439
- LIBRIS: tr58f6dc4p8s2rn
- BnF: 122070908
- SUDOC: 027419665
- NLA: 35461165
- NKC: jn20000701526
- DBNL: roos094
- BNE: XX1036126
- NTA: 069382271
- BIBSYS: 90147444
- CiNii: DA01146475, DA04394269, DA0520461X
- Open Library: OL24502A
- PLWABN: 9810540381305606
- NUKAT: n99026498
- J9U: 987007267119205171
- PTBNP: 149251
- CANTIC: a1035265x
- LNB: 000065977
- NSK: 000095249
- BNA: 000052729
- CONOR: 47268707
- BNC: 000141189
- ΕΒΕ: 124582
- BLBNB: 000336888
- KRNLK: KAC201619778
- LIH: LNB:V*342106;=BC