Tidore (lud)
Tidore (indonez. orang Tidore, suku Tidore[1]) – indonezyjska grupa etniczna pochodząca z prowincji Moluki Północne, zamieszkująca m.in. wyspy Tidore i Mare. Ich populacja wynosi ok. 60–70 tys. osób[2][3], z czego połowa zamieszkuje wyspę Tidore[3]. Należą do ludów północnohalmaherskich (spoza grupy ludów austronezyjskich)[2][4].
 Rybacy z wyspy Tidore | |
| Populacja |
60–70 tys. |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
islam, wierzenia tradycyjne |
| Grupa | |
| Pokrewne | |
Są blisko spokrewnieni z ludem Ternate, zarówno pod względem kulturowym, jak i językowym, ale obie grupy uważają się za etnicznie odrębne[5]. Języki tidore i ternate są wzajemnie zrozumiałe[6][7]. Posługują się także lokalnym malajskim, który często służy jako pierwszy język[8]. W użyciu jest również język indonezyjski, zwłaszcza w sytuacjach oficjalnych i edukacji[9]. Przynajmniej od XV w. mieli rozwiniętą tradycję literacką na bazie pisma arabskiego[10][11], przy czym w XX w. zaczęto stosować alfabet łaciński[2]. Wyznają islam w odmianie sunnickiej[2], który stanowi element ich tożsamości etnicznej[12].
Do ok. 1250 r. wyspa Tidore miała być niezamieszkana[9]. W XV w. zaczął rozprzestrzeniać się islam[12][13]. Już przed przybyciem Europejczyków tworzyli dość złożone społeczeństwo, wykraczające poza organizację plemienną (jako nieliczni spośród ludów papuaskojęzycznych)[14]. Pod względem kulturowym i fizycznym są silnie związani z ludnością zachodniej Indonezji[15]. Dominowali w Sułtanacie Tidore (XV–XX w.), którego wpływy objęły południe wyspy Halmahera. Wpływ sułtanatu dosięgnął również zachodniego wybrzeża Nowej Gwinei. Specjalizował się on w handlu goździkami[2]. Dziś terytorium państwa Tidore wchodzi w skład Republiki Indonezji, a instytucje sułtanatu utrzymują się jedynie jako elementy folkloru[3].
Historycznie uczestniczyli w szerzeniu islamu we wschodniej części archipelagu[16][17]. W XVII w. prowadzili najazdy na inne wyspy (południowe Moluki, wyspy Sula, północne Sulawesi i wyspy Banggai), tzw. wyprawy hongi. Byli też zaangażowani w handel niewolnikami[18]. Utrzymują bliższe kontakty z grupami etnicznymi Sangir (migranci z wysp Sangir-Talaud) i Tabaru (jeden z ludów Halmahery); ludność Tabaru, która osiedliła się na wyspie Tidore, przyjęła islam[19].
Równolegle z islamem występują silne wpływy tradycyjnych wierzeń[20][21]. Istnieje praktyka małżeństw aranżowanych, aczkolwiek już w zaniku. Zdarza się poligynia. Tradycyjna organizacja społeczna opiera się na społeczności wiejskiej i soa, czyli patrylinearnych jednostkach pokrewieństwa. Współcześnie funkcjonuje model indonezyjski. Wsie na Tidore liczą od 200 do 5 tys. mieszkańców[22]. Mają znaczącą populację miejską[2]. Poza wyspą Tidore zamieszkują też wyspy Mare, Maitara, Moti (północny fragment), rejon nadbrzeżny Halmahery oraz grupy wysp Bacan i Obi[23], a także indonezyjską część Nowej Gwinei[24].
Zajmują się produkcją kopry, rolnictwem (rośliny okopowe, bulwiaste, warzywa, ryż) i rybołówstwem[2]. Niektórzy pracują w administracji[25]. Ludność wiejska zajmuje się też hodowlą drobiu. Podstawowymi składnikami diety są maniok i kukurydza, w mniejszym zakresie ryż. Pewne znaczenie mają też banany, kolokazja i słodkie ziemniaki. Mięso spożywa się rzadko, warzywa również dość sporadycznie. Dawniej zasadniczą rolę odgrywało sago, które musiało być sprowadzane z zewnątrz[3]. Rozwinięte rzemiosło (we wsi Toloa – kowalstwo i budowa łodzi, na wyspie Mare – garncarstwo)[22].
Przypisy edytuj
- ↑ E.K.M. Masinambow: Tidorese. W: Frank M. LeBar (red.): Ethnic Groups of Insular Southeast Asia. T. 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press, 1972, s. 120. ISBN 978-0-87536-403-2. OCLC 650009. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Michaił Anatoljewicz Czlenow: Tidorcy. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 530. ISBN 5-85270-155-6. OCLC 40821169. (ros.).
- ↑ a b c d van Fraassen 1993 ↓, s. 274.
- ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
- ↑ van Fraassen 1993 ↓, s. 273.
- ↑ Tidore in Indonesia. Joshua Project. [dostęp 2020-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-18)]. (ang.).
- ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 183.
- ↑ Scott H. Paauw: The Malay contact varieties of eastern Indonesia: A typological comparison. The State University of New York at Buffalo, 2009, s. 47. OCLC 6002898562. [dostęp 2022-12-28]. (ang.).
- ↑ a b van Staden 1998 ↓, s. 692.
- ↑ Warnk 2010 ↓, przyp. 2, s. 112. [...] Ternate and Tidore languages were thus the only Papuan languages which developed indigenous literary traditions that today are almost forgotten. The use of Arabic script shows the deep roots of Islam in the culture of these states.
- ↑ Taylor 1988 ↓, s. 430. By at least the late 15th century, these West Papuan languages, Ternatese and Tidorese, were being written with a modified Arabic-based script, which was already fully developed when the Portuguese reached Ternate in 1512. (These were thus the only indigenously written Papuan languages at the time of European contact.)
- ↑ a b Baker 1993 ↓, s. 99.
- ↑ van Fraassen 1984 ↓, s. 781.
- ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, s. 423, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
- ↑ Bellwood 1998 ↓, s. 137–138.
- ↑ Leonard Andaya: The Spread of Islam. W: World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. T. 10. New York: Marshall Cavendish, 2008, s. 1336–1337. ISBN 978-0-7614-7643-6. OCLC 80020223. [dostęp 2022-09-12]. Cytat: The Moluccan kingdoms of Ternate and Tidore then brought the new faith to their subject islands farther east and to the coasts of Papua. (ang.).
- ↑ Leonard Y. Andaya: The Introduction, Spread, and Circulation of Islam up to the Early Colonial Period in Southeast Asia. W: Syed Muhammad Khairudin Aljunied (red.): Routledge Handbook of Islam in Southeast Asia. Abingdon–New York: Routledge, 2022, s. 13–29. DOI: 10.4324/9780429275449-3. ISBN 978-0-429-27544-9. OCLC 1268545559. (ang.).
- ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 105.
- ↑ Lany Probojo: Tradition und Moderne in Tidore, Indonesien: die Instrumentalisierung islamischer Rituale und ihre politische Relevanz. Münster: Lit, 1998, s. 81. ISBN 3-8258-3633-9. OCLC 845035525. (niem.).
- ↑ van Fraassen 1993 ↓, s. 276.
- ↑ Baker 1993 ↓, s. 98.
- ↑ a b van Fraassen 1993 ↓, s. 275.
- ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 184.
- ↑ van Fraassen 1984 ↓, s. 779.
- ↑ M. Junus Melalatoa: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L-Z. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 838. OCLC 1027453789. (indonez.).
Bibliografia edytuj
- Marian Klamer, Ger Reesink, Miriam van Staden: East Nusantara as a linguistic area. W: Pieter Muysken (red.): From Linguistic Areas to Areal Linguistics. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2008, s. 95–149, seria: Studies in Language Companion Series 90. DOI: 10.1075/slcs.90.03kla. ISBN 978-90-272-3100-0. OCLC 648344504. (ang.).
- Paul Michael Taylor. From mantra to mataráa: Opacity and Transparency in the Language of Tobelo Magic and Medicine (Halmahera Island, Indonesia). „Social Science & Medicine”. 27 (5), s. 425–436, 1988. DOI: 10.1016/0277-9536(88)90365-6. ISSN 0277-9536. PMID: 3067356. OCLC 115847538. (ang.).
- Miriam van Staden: Where does Malay end and Tidore begin?. W: Jelle Miedema, Cecilia Odé, Rien A. C. Dam (red.): Perspectives on the Bird’s Head of Irian Jaya, Indonesia; Proceedings of the Conference, Leiden, 13–17 October 1997. Amsterdam: Rodopi, 1998, s. 691–716. DOI: 10.1163/9789004652644_035. ISBN 978-9-004-65264-4. ISBN 978-9-042-00644-7. OCLC 41025250. (ang.).
- C.L. Voorhoeve: The languages of the North Halmaheran stock. W: Papers in New Guinea linguistics. No. 26. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, s. 181–209, seria: Pacific Linguistics A-76. DOI: 10.15144/PL-A76.181. ISBN 0-85883-370-0. OCLC 220535054. (ang.).
- Holger Warnk. The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920. „Indonesia and the Malay World”. 38 (110), s. 109–134, 2010. DOI: 10.1080/13639811003665454. ISSN 1363-9811. OCLC 4839504188. (ang.).
- Christiaan F. van Fraassen: Ternatan-Tidorese. W: Richard Y. Weekes (red.): Muslim Peoples: A World Ethnographic Survey. Wyd. 2. T. 2. Westport, CT: Greenwood Press, 1984, s. 779–783. ISBN 0-313-24640-8. OCLC 9970261. (ang.).
- Christiaan F. van Fraassen: Ternatan/Tidorese. W: David Levinson (red.): Encyclopedia of World Cultures. T. 5: East and Southeast Asia. Boston, MA: G.K. Hall, 1993, s. 273–276. ISBN 0-8168-8840-X. OCLC 22492614. [dostęp 2022-12-27]. (ang.).
- Peter Bellwood: The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language II: Correlating archaeological and linguistic hypotheses. London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140. DOI: 10.4324/9780203202913. ISBN 978-0-415-11761-6. OCLC 252876928. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
- James N. Baker: The Presence of the Name: Reading Scripture in an Indonesian Village. W: Jonathan Boyarin (red.): The Ethnography of Reading. Berkeley: University of California Press, 1993, s. 98–138. DOI: 10.1525/california/9780520079557.003.0006. ISBN 978-0-520-07955-7. OCLC 47009245. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- R. Noegroho, „Tjatatan Perdjalanan” dari Provinsi Irian-Barat di Soa-Sio, Tidore, „Mimbar Penerangan”, 1957, s. 379–390 [dostęp 2022-08-02] (indonez.).
- Christiaan F. van Fraassen, Ternatan/Tidorese, [w:] Encyclopedia of World Cultures [online], Encyclopedia.com [dostęp 2022-10-02] (ang.).
- Tidore: Ternate’s Ancient Rival Sultanate. East-Indonesia.info. [dostęp 2022-10-01]. (ang.).