Tikunej soferim
Tikunej soferim (תיקוני סופרים, tiqqūnēy sōferīm; l. poj. תיקון סופרים, tiqqūn sōferīm) – talmudyczne określenie poprawek i przeróbek tekstu biblijnego, których autorstwo przypisuje się członkom Wielkiego Zgromadzenia (hebr. כנסת הגדולה, Kneset ha-Gdola)[1], działającym w okresie Drugiej Świątyni.
Pisarze (soferim) zajmujący się skrupulatnym przepisywaniem świętego tekstu Biblii dokonywali przeróbek tekstu o charakterze teologiczno-interpretacyjnym. Nie miały one nic wspólnego z krytyką tekstu. Korygowano fragmenty mogące sugerować bałwochwalczy sens lub uwłaczające majestatowi Boga, np. sugerujące jego antropomorficzny charakter. Większość poprawek została przyjęta przez współczesnych egzegetów.
Ze względu na kontrowersje wokół samego pojęcia „tikunej soferim”, różnie rozumianego przez badaczy, podaje się różną ilość dokonanych przez skrybów poprawek. Według kodeksu Babylonicus Petropolitanus dokonano 18 poprawek[2][3]. Masoreckie manuskrypty różnią się między sobą pod względem ilości zaznaczonych w nich „poprawek pisarzy”. W niektórych zaznacza się tylko część z nich, inne (np. kodeks z Aleppo) zupełnie je pomijają[4].
Określenie „poprawki skrybów” można rozumieć bardzo ogólnie – jako wszelkie poprawki naniesione przez soferów (przepisywaczy Tory) na przestrzeni wieków. Stąd bierze się wiele nieporozumień związanych z definicją pojęcia. Przyjęto jednak stosować miano „tikunej soferim” w rozumieniu tych osiemnastu poprawek, które sami soferim nazwali „poprawkami” (w odróżnieniu np. od ośmiu wcześniejszych uwag określanych przez nich jako „kinot” – „eufemizmy”)[5].
Lista tikunej soferim
edytujPoniżej znajduje się lista przeróbek w kolejności podanej w Biblia Hebraica Stuttgartensia[6][7]:
- Księga Rodzaju 18,22
- Księga Liczb 11,15
- Księga Liczb 12,12
- 1 Księga Samuela 3,13
- przekleństwo wobec „Boga” przerobiono na przekleństwo wobec „nich” (synów Helego)[11]
- 2 Księga Samuela 4,12
- imię „Isz-Baal” („człowiek Baala”) przerobiono na „Isz-boszet” („człowiek hańby”); jedynie w 1 Księdze Kronik 8,33 i 9,39 pozostało „Isz-Baal”
- 2 Księga Samuela 20,1
- 1 Księga Królewska 12,16
- Księga Jeremiasza 2,11
- Księga Ezechiela 8,17
- „mój nos” przerobiono na „ich nos”[12]
- Księga Ozeasza 4,7
- Księga Habakuka 1,12
- „Ty [Boże] nie umrzesz” przerobiono na „my nie umrzemy”
- Księga Malachiasza 1,13
- Księga Hioba 7,20
- Księga Hioba 32,3
- „obwiniać Boga” zmieniono na „obwiniać Joba”[17]
- 2 Księga Kronik 10,16
Resztę poprawek odnotował Christian D. Ginsburg[18]:
- Księga Psalmów 106,20
- „moją chwałę”, TM ma „ich chwałę”; LXXmss, vgmss oddaje: „swoją chwałę”;
W oparciu o kodeks VP z 916 roku n.e. Ginsburg zaproponował kolejne dwie poprawki[19]:
- Księga Malachiasza 1,12
- „mnie bezcześcicie” zamieniono na „bezcześcicie je”
- Księga Malachiasza 3,9
- „przeklinacie mnie” zmieniono na „przekleństwo na was”
Ginsburg wyszczególnił również cztery poprawki polegające na zawieszeniu litery nad linią zapisanego słowa[20]:
- Księga Sędziów 18,30
- „syna Mojżesza” zamieniono na „syna Manassesa”[21]
- Księga Psalmów 80, 14
- Księga Hioba 38, 13. 18
Nowsze badania wykazały, że również w 1 Sm 3,13; Zch 2,12; Hi 7,20 dokonano poprawek[2]. Na podobnej zasadzie w 1 Królewskiej 21,10.13 eufemizmem „błogosławić Boga”, zastąpiono niedopuszczalne wyrażenie „przeklinać Boga”[22].
Przypisy
edytuj- ↑ Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski (oprac.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 2, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2003, ISBN 83-7255-175-8, str. 711.
- ↑ a b Ernst Würtwein, Der Text des Alten Testaments, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1988, s. 21
- ↑ Christian D. Ginsburg, Introduction to the Massoretico-Critical Edition of the Hebrew Bible Ginsburga, s. 347
- ↑ Page H. Kelley, Daniel Stephen Mynatt, Timothy G. Crawford, The Masorah of Biblia Hebraica Stuttgartensia: Introduction and Annotated Glossary, Cambridge 1998, str. 38.
- ↑ Alan J. Hauser, Duane F. Watson (red.), A History of Biblical Interpretation: The Medieval Through the Reformation Periods, Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009, ISBN 978-0-8028-4274-9, t. 2, str. 213.
- ↑ Ernst Würtwein, Der Text des Alten Testaments, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1988, s. 22
- ↑ Page H. Kelley, Daniel Stephen Mynatt, Timothy G. Crawford, op. cit., str. 38-39.
- ↑ Nowy komentarz biblijny - Księga Rodzaju, Edycja św. Pawła 2014, t.I, cz. 2, s. 352, 353.
- ↑ Reinterpretacja tekstu o Abrahamie z Rdz 11,27 – 25,18 w Septuagincie, Edycja św. Pawła, 2010 (Series Biblica Paulina 8), s. 445.
- ↑ Yoseph Shechter, לקסיקון אוצר התלמוד (A Lexicon of the Talmud), Dvir, Lod 2001, str. 388.
- ↑ L. Koehler, W. Baumgartner, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, VOCATIO 2008, t. 2, s. 169.
- ↑ L. Koehler, W. Baumgartner, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, VOCATIO 2008, t. 1, s. 259.
- ↑ Przypis do Oz 4,7 w BT.
- ↑ L. Koehler, W. Baumgartner, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, VOCATIO 2008, t. 1, s. 764.
- ↑ Księgi Proroków Mniejszych, Zachariasza, t. XII - 2, Pallotinum, Poznań 1968, s. 325.
- ↑ Prorocy, Przekład interlinearny, VOCATIO, Warszawa 2008.
- ↑ L. Koehler, W. Baumgartner, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, VOCATIO 2008, t. 1, s. 39.
- ↑ Christian D. Ginsburg, Introduction to the Massoretico-Critical Edition of the Hebrew Bible Ginsburga, s. 362-363
- ↑ Ginsburg, Introduction to the Massoretico-Critical Edition of the Hebrew Bible Ginsburga, s. 363
- ↑ Ginsburg, Introduction to the Massoretico-Critical Edition of the Hebrew Bible Ginsburga, s. 334 - 341.
- ↑ Edward Lipiński, UTAJONE TIKKUNE SOFERIM I DOMNIEMANE ATBASZ, Studia Judaica 13: 2010 nr 1(25), s. 3.
- ↑ Kilka słów o krytyce tekstu i Zwojach znad Morza Martwego.. biblista.pl. [dostęp 2013-03-27].
Bibliografia
edytuj- W. Emery Barnes, Ancient Corrections In the Text of the Old Testament (Tikkun Soopherim), JTS, London 1900, vol. I, pp. 387-414.
- H. Kelley, Mynatt, Crawford: The Masorah of Biblia Hebraica Stuttgartensia: Introduction and Annotated Glossary. Cambridge: Wm. B. Eerdmans Publishing, 1998, s. 37-40. ISBN 0-8028-4363-8. (ang.).
- Gustaf H. Dalman: Studien zur biblischen Theologie, Der Gottesname Adonaj und seine Geschichte. Berlin: 1889, s. 86–88. (niem.).
- Christian D. Ginsburg: The Massorah. s. 25, 26 (Tom 1, § 107–115); 28 (Tom 4,§ 115). (ang.).
- Edward Lipiński. Utajone tikkune soferim i domniemane atbasz. „Studia Judaica”. 13: 2010 nr 1 (25). s. 1–25.