Tomasz Wilkoński

działacz gospodarczy, poseł

Tomasz Tadeusz Wilkoński z Wilkonic h. Odrowąż (ur. 22 stycznia 1885 w Koryciskach[1], zm. 12 listopada 1939 w Brusie[2]) – działacz gospodarczy, poseł na Sejm II RP I kadencji.

Tomasz Tadeusz Wilkoński
Data i miejsce urodzenia

22 stycznia 1885
Koryciska

Data i miejsce śmierci

12 listopada 1939
Brus

Poseł I kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 1922
do 1924

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Komandor Orderu Danebroga (Dania)
Odrowąż – herb Tomasza Wilkońskiego

Życiorys edytuj

Tomasz Wilkoński pochodził z rodziny ziemiańskiej, z wykształcenia był inżynierem agronomem[3]. Ukończył gimnazjum w Warszawie, a następnie wydział rolniczy uniwersytetu Jagiellońskiego oraz studia rolnicze w Danii i Szwecji. Od 1910 był instruktorem i kierownikiem do spraw hodowli w Centralnym Towarzystwie Rolniczym[4]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zaangażowany był w reformę rolną, pracując jako szef Państwowego Banku Rolnego, kierował ekspozyturą Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Lublinie, jako prezes Głównego Urzędu Ziemskiego (1920–1921)[2]. Był propagatorem kółek rolniczych i rozwoju edukacji na wsi[5].

Był posłem na Sejm II RP I kadencji Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” (złożył mandat w 1924[4]) oraz członkiem władz naczelnych partii[6], należał również do Jedności Ludowej[2] i do komisji rewizyjnej Straży Kresowej[7].

W 1934 przeniósł się z rodziną do Łodzi[6], gdzie został dyrektorem administracyjnym Zjednoczonych Zakładów Włókienniczych Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana. Był założycielem żłobka i przedszkola dla dzieci robotników. Założył w fabryce sekcję teatralną – utworzył z scenę z wyposażeniem, na której mogli występować robotnicy[3], a także był wiceprezesem sportowego Klubu Pracowników „Zjednoczone” założonego przy fabryce. Ponadto wspierał letni Obóz Przysposobienia Gospodarczego (1938) dla studentów z Polski i Europy[2].

Śmierć edytuj

Tomasz Wilkoński został aresztowany 9 listopada 1939 roku przez Gestapo, w związku z akcją Intelligenzaktion Litzmannstadt[5]. Niemcy zaproponowali mu podpisanie volkslisty, ze względu na niemieckie pochodzenie jego matki – Eleonory Wilkońskiej z domu Hirschberg. Wilkoński jednak odmówił. Został osadzony w obozie przejściowym na Radogoszczu, a następnie rozstrzelany 12 listopada 1939 na poligonie wojskowym na Brusie[8].

W czasie prac od 12 do 21 maja 2008, archeolodzy odnaleźli jego ciało w zbiorowej mogile na Brusie wraz z ciałami 39 innych mężczyzn[9]. Wilkońskiego rozpoznano po obrączce z napisem: „Kira 28/9 28 r.”[6][10], którą rozpoznała córka Jolanta Wilkońska[6]. Wszystkie ofiary egzekucji miały związane z tyłu ręce, a strzały oddano z bliska w tym głowy z broni krótkiej. Pogrzeb wszystkich ofiar egzekucji odbył się 1 września 2009 na cmentarzu komunalnym na Dołach. Oprócz Wilkońskiego zidentyfikowano tylko kilka osób: Alfreda Bellera, Władysława Krzemińskiego, Henryka Szulca oraz Stanisława Sapocińskiego[10].

Życie prywatne edytuj

Tomasz Wilkoński był synem Tomasza Wilkońskiego – powstańca styczniowego[3] oraz Eleonory Wilkońskiej z Hirschbergów[8]. Ponadto 4 przodków Wilkońskiego było uczestnikami Sejmu Czteroletniego[3].

Tomasz Wilkoński Był mężem księżniczki Kiry z domu Światopełk-Mirskiej h. Białynia (1896–1968), z którą miał córkę, fotograf Jolantę Karolinę Natalię Wilkońską[1].

Wilkońscy w Łodzi mieszkali przy ul. Tymienieckiego 10[11].

Ordery i odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b Tomasz Tadeusz Wilkoński z Wilkonic h. Odrowąż [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-11-19].
  2. a b c d e Biogramy, [w:] Olgierd Ławrynowicz, Nekropolia z terenu byłego poligonu wojskowego na Brusie w Łodzi, Łódź 2010 [dostęp 2021-11-17] (ang.).
  3. a b c d e Obrączka Kiry [online], niedziela.pl [dostęp 2021-11-19] (pol.).
  4. a b Czy wiesz kto to jest? [online], Polona [dostęp 2021-11-20].
  5. a b Telewizja Polska S.A, IPN przypomniał postać Tomasza Wilkońskiego [online], lodz.tvp.pl [dostęp 2021-11-19] (pol.).
  6. a b c d Tomasz Walczak, Pamięci pomordowanych na Brusie. Łódź składa hołd ofiarom egzekucji dokonanych w okresie okupacji niemieckiej i czasach stalinowskich, 2021.
  7. Joanna Gierowska-Kałłaur. Straż Kresowa wobec kwestii białoruskiej. Deklaracje i praktyka. „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”. XLIV, 2013.
  8. a b Tomasz Wilkoński uczczony tablicą w Muzeum Tradycji [online], Warszawa Nasze Miasto, 13 listopada 2009 [dostęp 2021-11-19] (pol.).
  9. Biogramy, [w:] Olgierd Ławrynowicz, Nekropolia z terenu byłego poligonu wojskowego na Brusie w Łodzi, Łódź 2010 [dostęp 2021-11-17] (ang.).
  10. a b Artur Ossowski, Stanisław Sapociński (1904–1939). Pozostało pióro i bilet..., [w:] Gustaw Romanowski, Marcin Kieruzel (red.), Bohaterowie trudnych czasów. Zbiór VIII, Urząd Miasta Łodzi. Biuro Informacji i Komunikacji Społecznej, 2013, ISSN 1231-5354 [dostęp 2021-11-17].
  11. Wojenny pogrzeb po 70 latach [online], Warszawa Nasze Miasto, 2 września 2009 [dostęp 2021-11-19] (pol.).
  12. M.P. z 1925 r. nr 102, poz. 434 „za zasługi na polu organizacji kółek rolniczych i hodowli wśród włościan”.
  13. Jolanta Wilkońska, Obrączka, Jelenia Góra 2009.
  14. Kongelig Dansk Hof- og Statskalender. Kopenhaga: 1929, s. 54