Tor kolejowy
Tor – dwie szyny podtrzymujące i prowadzące koła pojazdów szynowych[1], ułożone na podkładach lub zainstalowane w specjalnej płycie betonowej, w określonej odległości od siebie, służą jako droga kolejowa, droga tramwajowa lub metro. Tor ułożony jest na podtorzu.
Szerokości torów edytuj
Szerokość standardowa (normalnotorowa) edytuj
Szerokość toru to rozstaw szyn.
Szerokość standardowa toru kolejowego, mierzona między główkami szyn, wynosi 1435 mm (14 mm poniżej powierzchni tocznej główek szyn). Jest to rozmiar ustanowiony przez jednego z pionierów kolejnictwa – George’a Stephensona (podobno taki rozstaw kół miały rzymskie kwadrygi), a obowiązuje do dziś w większości państw, w tym także w Polsce. Szerokość ta równa jest 4 stopy 8 i pół cala w angielskim systemie miar.
W Finlandii używana jest szerokość 1524 mm (5 stóp), podobnie w Rosji oraz niektórych państwach powstałych po rozpadzie ZSRR jest stosowana szerokość 1520 mm. W Polsce znajduje się najdalej na zachód wysunięta linia kolejowa o tej szerokości toru (niemal 395 km), łącząca Polskę z systemami kolejowymi Ukrainy i Rosji; linia ta została wybudowana w latach siedemdziesiątych XX wieku przy okazji budowy Huty Katowice. Linia ta nosiła pierwotnie nazwę Linii Hutniczo-Siarkowej, a obecnie funkcjonuje pod nazwą Linia Hutnicza Szerokotorowa.
Trzy inne państwa europejskie również używają torów szerszych od normalnych. W Irlandii używa się torów o szerokości 1600 mm (5 stóp i 3 cale). W Portugalii obowiązywała szerokość 1664 mm, w Hiszpanii – 1672 mm (obecnie w obydwu używa się zunifikowanej szerokości 1668 mm).
Każdy tor o szerokości większej od 1435 mm nazywa się torem szerokim, a mniejszej – torem wąskim. Uwaga: w niektórych państwach, m.in. w Japonii i w RPA, szerokość 1067 mm (3 i pół stopy) uważa się za normalną.
Tory szerokie wymagają większych promieni łuków, tory wąskie - mniejszych. Stąd wąskie tory są wskazane w trudnych terenach, np. w terenie górzystym lub leśnym.
Szerokość nominalna toru to odległość między główkami szyny mierzona 14 mm poniżej górnej powierzchni główki szyny na odcinkach prostych i w łukach o promieniu nie mniejszym od 250 m. Ponieważ na kolei nie stosuje się mechanizmu różnicowego, problem przebywania różnej drogi przez koła na łukach rozwiązano w ten sposób, że średnica kół zmniejsza się na zewnątrz – na łukach wewnętrzne koło opiera się na szynie częścią o mniejszej średnicy. Aby to umożliwić, szyny oddala się o:
| Promień [m] | Poszerzenie [mm] |
|---|---|
| R ≥ 250 | 0 |
| 200 ≤ R < 250 | 10 |
| 160 ≤ R < 180 | 20 |
| R < 160 | 25 |
Uwaga: dane dla toru o szerokości 1435 mm.
Czasami stosuje się w konstrukcji toru trzecią szynę o różnym przeznaczeniu. W Szwajcarii jest wiele linii z trzecią szyną zębatą, dzięki której pociągi mogą pokonywać ostre wzniesienia. W San Francisco w zagłębieniu między szynami znajduje się lina, na której zaciskają się kleszcze tramwaju zwanego cablecar, który nie ma silnika.
Trzy lub cztery szyny, przeważnie na wspólnych podkładach, występują w splocie, ale w danej chwili ruch pociągu odbywa się tylko po dwóch szynach.
Wyjątkowo ruch odbywa się po większej liczbie szyn – np. działo kolejowe Dora po zmontowaniu poruszało się po dwóch równoległych torach (czterech szynach). Francuzi projektowali ciężki pociąg pancerny poruszający się po dwóch równoległych torach, ale zaniechali prac nad nim ze względów praktycznych.
Modelarskie edytuj
| Nazwa (Symbol) skali | Skala | Szerokość toru modelarskiego, odpowiadająca szerokości toru mm. W nawiasach litera dodawana po symbolu skali. |
Uwagi | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1700-1250 | 1250-850 (m) (od metrowa) |
850-650 (e) (od étroit = wąska) |
650-400 (i) lub (f) (od industrie = przemysłowa lub feld = polowa) | |||
| Z | 1:220 | 6,5 | ||||
| N | 1:160 | 9 | 6,5 | |||
| TT | 1:120 | 12 | 9 | 6,5 | ||
| H0 (H zero) | 1:87 | 16,5 | 12 | 9 | 6,5 | Skrót od: Halb 0 znaczącego „połowa zera”, jako że modele w tej skali z założenia są dwa razy mniejsze od modeli w skali 0 (zero). |
| 00 | 1:76,2 | 16,5 | 12 | 9 | 6,5 | |
| S | 1:64 | 22,5 | 16,5 | 12 | 9 | |
| 0 (zero) | 1:45 1:43,5 | 32 | 22,5 | 16,5 | 12 | Nielicznie produkowane supermodele, a także zabawki. Dla zabawek szerokość toru bywa przybliżona uniemożliwiając zamienność. |
| I | 1:32 | 45 | 32 | 22,5 | 16,5 | |
| II | 1:22,5 | 64 | 45 | 32 | 22,5 | |
| III | 1:16 | 89 | 64 | 45 | 32 | |
| IV | 1:11 | 127 | 89 | 64 | 45 | |
| V | 1:8 | 184 | 127 | 89 | 64 | |
| VI | 1:5,5 | 260 | 184 | 127 | 89 | Także jako kolej turystyczna i ogrodowa (możliwość przewozu ludzi) |
Koleje edytuj
| Szerokość toru [mm] |
Przeznaczenie kolei i uwagi | Przykłady państw, w których jest stosowana | Przykłady (w tym polskie) |
|---|---|---|---|
| 241 (9 ½ in.) |
kolej parkowa, Liliputbahn | Szwajcaria (Katzensee k. Zurichu, Luzern) | Cichowo |
| 305 (12 in.) |
USA (Sonora Short Line) | ||
| 381, 457 | turystyczne, ogrodowe, wystawowe | Austria, Japonia, Wielka Brytania | |
| 500 | przemysłowe, dołowe, polowe | ||
| 600 | standard Decauville’a, często stosowany jako kolej polowa i lekka kolej przemysłowa, często budowana z przęseł przenośnych | Francja, Niemcy, Polska i inne | Rejon Umocniony Hel po 1939 Rogowska Kolej Wąskotorowa do 1954 Bydgosko-Wyrzyskie Koleje Dojazdowe do 1993, Żnińska Kolej Powiatowa, Myślęcińska Kolej Parkowa, Wigierska Kolejka Leśna, Kaszubski Ekspres, Kolejka Parkowa Maltanka. |
| 597, 610 | Indie, Japonia, Australia, Wenezuela | ||
| 615 | standard przemysłowy | Niemcy, Polska | kolej zakładowa Huty „Kościuszko”, Chorzów |
| 630 | standard przemysłowy |
Niemcy, Polska | kolej zakładowa Huty „Jedność”, Siemianowice Śląskie |
| 700 | plantacje trzciny | Indonezja, Kuba | |
| 750 | standard wywodzący się z Niemiec | Indonezja, Niemcy, Polska (kolej dołowa w kopalniach), Turcja, b. ZSRR | Bieszczadzka kolejka wąskotorowa po 1939, Rogowska Kolej Wąskotorowa po 1954 Żuławska Kolej Dojazdowa Większość kolei wąskotorowych w Polsce. |
| 760 | standard wywodzący się z Austro-Węgier | Australia, Austria, Brazylia, Bułgaria, Czechy, Polska do 1939, Słowacja, Węgry | Bieszczadzka kolejka wąskotorowa do 1939 |
| 762 | Indie, Japonia, Jugosławia, Kuba, Węgry, Rumunia | ||
| 785 | najpopularniejszy standard górnośląski | Dania, Polska | Górnośląskie Koleje Wąskotorowe |
| 800 | m.in. przemysłowe | W przeszłości koleje wąskotorowe w okolicach Warszawy | |
| 860 | m.in. przemysłowe | ||
| 891 | Szwecja | ||
| 900 | często spotykany standard przemysłowy | Niemcy (Rugia), Polska, Szwecja, Portugalia, Austria | Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie od 1966; koleje przemysłowe KGHM Lubin – Polkowice, dawniej tramwaje w Krakowie (obok tramwajów normalnotorowych). |
| 914 | Filipiny, Kanada, USA (Hawaje) | ||
| 950 | Libia, Włochy, Etiopia | ||
| 1000 | szeroko rozpowszechniony standard metryczny, często spotykany w tramwajach i przemyśle | Australia, Boliwia, Brazylia, Etiopia, Indie, Niemcy (Harz), Pakistan, Peru, Polska, Tajlandia, Wietnam | Rejon Umocniony Hel do 1939, koleje wąskotorowe na Pomorzu i pod Warszawą, koleje linowo-terenowe (Zakopane, Krynica-Zdrój), linie tramwajowe w Łodzi, Elblągu, Grudziądzu, oraz Bydgoszczy i Toruniu, Bratysławie, Zagrzebiu. |
| 1050 | Algieria, Jordania, Liban, Syria | ||
| 1067 | Angola, Australia, Filipiny, Japonia (rozstaw podstawowy), Mozambik, Nowa Zelandia, Rodezja, RPA | ||
| 1200 | Włochy | sieć tramwajowa Genua | |
| 1372, 1375 | Japonia, Hiszpania | tramwaje tokijskie, kolej Keiō | |
| 1435 (56,5 in.) |
szerokość normalna stosowana w większości krajów, tory tramwajowe w większości miast w Polsce; także sieć Shinkansen i niektóre koleje prywatne w Japonii | ||
| 1450 | sieć tramwajowa w Dreźnie | Niemcy | |
| 1458 | sieć tramwajowa w Lipsku | Niemcy | |
| 1520, 1524 | Finlandia, Rosja, kraje b. ZSRR, Mongolia, Polska | Linia Hutnicza Szerokotorowa | |
| 1600 | Australia, Brazylia, Irlandia | ||
| 1665 | Portugalia | ||
| 1668 | nowy standard na Płw. Iberyjskim | Hiszpania, Portugalia | |
| 1674, 1676 | Argentyna, Indie, Hiszpania, Pakistan | ||
| 1800 | kolejka górska Obsfelderschmiede – Lichtenhain | Niemcy | |
| 2000 | kolejka górska CairnGorm | Wielka Brytania | |
| 2140 (84,25 in.) |
Wielka Kolej Zachodnia | Anglia (nieistniejąca) | |
| 2743 (9 ft.) |
kolejka górska Kyoto | Japonia (nieistniejąca) | |
| 3000 | Superkolej III Rzeszy | Niemcy (tylko projekt) | |
Połączenia i skrzyżowania torów edytuj
Połączenia torów umożliwiają przejazd pojazdów z jednego toru na inny. Zalicza się do nich rozjazdy, obrotnice i przesuwnice[2].
Skrzyżowanie torów to przecięcie się w jednym poziomie dwóch torów bez możliwości przejazdu z jednego toru na drugi[2]. Szczególnym przypadkiem skrzyżowania torów są sploty torów stosowane na stacjach na których stykają się tory o różnych szerokościach[3].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Tor kolejowy. [w:] Leksykon Terminów Kolejowych [on-line]. Kolejpedia. [dostęp 2014-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-09)].
- ↑ a b Paweł Zalewski, Piotr Siedlecki, Arkadiusz Drewnowski: Technologia transportu kolejowego. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2013, s. 40. ISBN 978-83-206-1919-5.
- ↑ Paweł Zalewski, Piotr Siedlecki, Arkadiusz Drewnowski: Technologia transportu kolejowego. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2013, s. 44. ISBN 978-83-206-1919-5.