Toše Proeski
Toše Proeski, właśc. Todor Proeski (mac. Toše Proeski, cyryl. Тоше Проески; ur. 25 stycznia 1981 w Prilepie, zm. 16 października 2007 w Novej Gradišce) – macedoński piosenkarz. Reprezentant Macedonii w 49. Konkursie Piosenki Eurowizji (2004).
| |
| Imię i nazwisko |
Todor Proeski |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
25 stycznia 1981 |
| Pochodzenie | |
| Data i miejsce śmierci |
16 października 2007 |
| Instrumenty | |
| Gatunki | |
| Zawód | |
| Aktywność |
1999–2007 |
| Wydawnictwo |
Hayat Production |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Urodził się w Prilepie[1], w Macedonii, natomiast większość swojego dzieciństwa spędził w Kruszewie[1].
Kariera muzyczna edytuj
Zaczął śpiewać w wieku 12 lat, wówczas wystartował w festiwalu piosenki dziecięcej Zlatno slavejče w Skopju, na którym zaśpiewał piosenkę „Јаs i mојоt dеdо” w języku arumuńskim[2][3][4]. Jego kariera rozpoczęła się jednak w 1996 roku, kiedy wziął udział w festiwalu muzyki młodzieżowej Melfest w Prilepie. Po występie został wyróżniony za swoje mocne zdolności wokalne.
Zdobył rozpoznawalność po udziale w festiwalu Makfest w 1997, na którym wykonał piosenkę „Pusti me”. Liczba jego fanów szybko rosła, a on w ramach promocji uczestniczył w takich konkursach, jak Skopje Fest i Ohrid Fest. Proeski współpracował z jednym z uznanych macedońskich autorów tekstów, Grigorem Koprovem, który napisał dla niego teksty do niektórych z największych przebojów w swojej karierze („Usni bd usni”, „Sonce vo tvoite rusi kosi”). W 1999 wydał debiutancki album, zatytułowany Nekade vo nokta, który zawierał jedenaście utworów. Latem zagrał pierwszy koncert solowy w Skopju. Na początku 2000 zaczął nagrywać materiał na drugą płytę pt. Sinot božji. W czerwcu zaczął akcję promocyjną albumu, na którym zawarł kilka hitów, w tym np. „Nemir”, który nagrał w duecie z Karoliną Goczewą, a także „Vo kosi da ti spijam”, „Izlaži me ušte ednaš”, „Tajno moja” i „Iluzija”, za który otrzymał Grand Prix na festiwalu „Słowiański Bazar” w Witebsku.
W 2000 wziął udział w festiwalu Skopje Fest, będącym krajowymi eliminacjami do 45. Konkursu Piosenki Eurowizji. Podczas koncertu finałowego zaśpiewał utwór „Solzi pravat zlaten prsten”, który wygrał w głosowaniu telewidzów, jednak po zsumowaniu tego z wynikami głosowania komisji jurorskiej ostatecznie zajął 3. miejsce, przegrywając z Karoliną Goczewą i zwycięzcami selekcji, zespołem XXL. Po nagraniu i wydaniu trzeciego albumu pt. Ako me Pogledneš vo Oči w listopadzie 2002 rozpoczął trasę koncertową po Macedonii. Zaczął promować się w Serbii, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii. W kwietniu 2003 z utworem „Čija si” wygrał serbskie festiwal Beovizija, dzięki czemu dostał prawo reprezentowania Serbii i Czarnogóry podczas 48. Konkursu Piosenki Eurowizji, ale organizator konkursu, Europejska Unia Nadawców (EBU), uniemożliwił krajowi start w konkursie z powodu zbyt dużej liczby uczestników. W 2004 został wybrany wewnętrznie przez telewizję MKTV na reprezentanta Macedonii podczas 49. Konkursu Piosenki Eurowizji w Stambule. W lutym uczestniczył w koncercie telewizyjnym, na którym zaprezentował osiem piosenek, spośród których telewidzowie oraz komisja jurorska wybrała jego konkursową propozycję. Ostatecznie wybrano utwór „Angel si ti”. Wszystkie piosenki znalazły się na jego kolejnym albumie pt. Dan za nas, którą wydał w kwietniu[5]. Niedługo potem wyruszył w trasę promocyjną po kraju[6], a w maju wystąpił w finale Konkursu Piosenki Eurowizji z piosenką „Life”. Zajął 14. miejsce w końcowej klasyfikacji. W tym samym roku Proeski skomponował utwór „Muza” dla Martina Vučicia.
W 2004 został mianowany ambasadorem dobrej woli UNICEF i nagrał piosenkę „This World”, która stała się hymnem organizacji UNICEF. W tym samym roku wokalista podpisał kontrakt płytowy z wytwórnią Dallas Records, dzięki czemu jego następny album mógł zostać wydany w Chorwacji i Słowenii. W tych krajach nagrał piosenkę „Krajnje vreme” wraz ze słoweńską piosenkarką, Anją Rupel. Jego piąty album, zatytułowany Po tebe, ukazał się w 2005 i został wydany we wszystkich krajach byłej Jugosławii. Płyta osiągnęła wysoki poziom sprzedaży, stając się jednym z najbardziej uznanych albumów w historii na Bałkanach. Piosenki z krążka przez kilka miesięcy oblegały listy przebojów w Macedonii, Serbii, Chorwacji, Słowenii oraz Bośni i Hercegowinie. Niedługo potem Proeski wydał debiutancki krążek kompilacyjny, zatytułowany Božilak, na którym umieścił 14 wybranych macedońskich pieśni tradycyjnych, które zostały zaaranżowane przez Sasę Nikolovski Gjumar, Ilija Pejovskiego i Soni Petrovskiego. Jego ostatni album pt. Igri bez granici (serb. Igra bez granica), został wydany w sierpniu 2007 roku na terenie byłej Jugosławii.
W 2007 nagrał swoją pierwszą piosenkę w języku słoweńskim – „Moja”, a także w języku włoskim – „Aria”, na której gościnnie zaśpiewała Gianną Nannini. Oprócz tego, wokalista w swojej karierze współpracował z takimi artystami, jak m.in. Antonija Sola, Bora CORBA, Esma Redżepowa, Goca Tržan, Grigor Koprow, Jeff Beck, Tony Cetinski i Željko Joksimović. Ostatni koncert Proeskiego odbył się 5 listopada 2007 roku, a miał on na celu zbiórkę pieniędzy dla szkół podstawowych w Macedonii. Zebrano dziesiątki tysięcy euro, na koncert przyszło ponad 40 tysięcy ludzi, a oglądany był na całym świecie.
Śmierć edytuj
W noc przed śmiercią Proeski udzielił wywiadu dla macedońskiej telewizji Kanal 5, w którym opowiedział m.in. o zamiarze skończenia studiów na Akademii Muzycznej, poszukiwaniach jego bratniej duszy oraz pracy nad nowym albumem[7][8].
Proeski zginął w wyniku wypadku drogowego na autostradzie w Chorwacji. Uroczystości pogrzebowe odbyły się z elementami ceremoniału wojskowego. 17 października 2007 władze macedońskie ogłosiły żałobę narodową. W pogrzebie wzięli udział m.in.: Prezydent Macedonii Branko Crwenkowski, Premier Nikola Gruewski, przewodniczący parlamentu Lubczo Georgiewski, dyplomaci oraz fani jego muzyki[9].
Upamiętnienie edytuj
W marcu 2008 w Strumicy otwarto specjalną wystawę, zatytułowaną Misja Anioła wśród ludzi, zawierającą 27 fotogramów, upamiętniającą zmarłego piosenkarza. Wystawa została zaprezentowana m.in. w Belgradzie, Zagrzebiu, Lublanie, Rzymie, Watykanie i Kalkucie[10]. 31 maja podczas finału 12. Chorwackiego Radiowego Festiwalu w Opatija odbyła się światowa premiera klipu do utworu „The Hardest Thing” Toše Proeskiego. Podczas festiwalu po raz pierwszy przyznano także nagrodę jego imienia[11].
W kwietniu 2019 został pośmiertnie patronem Nacionałnej Areny, stadionu narodowego Macedonii Północnej[12].
Dyskografia edytuj
Albumy studyjne edytuj
- 1999: Nekade wo nokta
- 2000: Sinot bożji
- 2002: Ako me poglednesz vo oczi
- 2002: Ako me pogledaš u oči
- 2004: Den za nas
- 2005: Po tebe
- 2005: Pratim te
- 2006: Bożiłak
- 2007: Igri bez granici/Igra bez granica
Albumy pośmiertne edytuj
- 2009: The Hardest Thing
- 2010: Toše & Prijateli – jos uvjek sanjam da smo zajedno
- 2011: So ljubav ot Tose
Odznaczenia edytuj
- Order za Zasługi dla Republiki Macedonii (2011)[13]
Przypisy edytuj
- ↑ a b Biography at Toše Proeski's Official Site. [dostęp 2009-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-08)].
- ↑ Ѕвездите ќе пеат за „Златно славејче“, Дамјана Ивановска, Време, број 2134, 14.12.2010.
- ↑ Тоше Проески – А1 Телевизија
- ↑ Tose Proeski Timeline, Legacy & History
- ↑ Sietse Bakker: Tose Proeski releases Dan za nas. [w:] ESC Today [on-line]. esctoday.com, 2004-07-02. [dostęp 2014-12-23]. (ang.).
- ↑ Barry Viniker: Tose Proeski promotes song in home country. [w:] ESC Today [on-line]. esctoday.com, 2004-04-27. [dostęp 2014-11-19]. (ang.).
- ↑ Hrvatska radiotelevizija/Croatian radiotelevision. [dostęp 2012-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-16)].
- ↑ Poginuo Toše Proeski, tijelo prebačeno u Makedoniju – Dnevnik.hr. [dostęp 2012-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-16)].
- ↑ BBC News
- ↑ Southeast European Times, 26 III 2008.
- ↑ OGAE POLSKA | eurowizja.org
- ↑ Macedonia Północna zmienia nazwę stadionu po umowie z Grecją – Piłka nożna – rp.pl. Rzeczpospolita, 2019-04-10. [dostęp 2019-04-10]. (pol.).
- ↑ Одликувања и признанија [online], pretsedatel.gjorgeivanov.mk [dostęp 2024-03-22].