Trojak (moneta)
Trojak – polska moneta srebrna (później miedziana), o wartości 3 groszy.
Trojaki zostały wprowadzone ordynacją menniczą Zygmunta I Starego w 1528 r. Emitowano je wtedy w 4 mennicach. Na awersie z reguły nosiły portret władcy. Spośród pierwszych trojaków (z mennic w Krakowie i Toruniu), pochodzących z 1528 r., przyjął się ostatecznie typ drugi, który w roku 1535 został zaadaptowany przez mennicę miejską Gdańska (trojaki elbląskie miały nieco odmienny awers)[1].
Trojaki stały się popularną monetą już za Zygmunta II Augusta, mimo że bito je wyłącznie w mennicy wileńskiej i (w niewielkim zakresie) w Gdańsku. Jednak ikonografia trojaków wileńskich była całkiem odmienna od wzorca rozwijanego za rządów Zygmunta I Starego[1].
Za panowania Stefana Batorego trojaki przyjęły ostateczny kształt ikonograficzny. Bito je w pięciu mennicach, wśród których szczególną uwagę zwracają trojaki z mennicy olkuskiej z lat 1579–1580[1].
Szczyt rozwoju emisji trojaków nastąpił za panowania Zygmunta III Wazy. Koronne trojaki bito wtedy w 7 mennicach koronnych – w licznych typach i odmianach (Stanisław Walewski podaje 97 typów, nie licząc trojaków z mennic niewiadomych). Liczne z nich emitowały także mennice wileńska i ryska. Interesujące są też lenne trojaki kurlandzkie. Ograniczoną liczbę bardzo rzadkich obecnie trojaków wyemitowała mennica gdańska[1].
W czasie panowania Władysława IV praktycznie bito jedynie „grube” monety — talary i dukaty, a tylko jako próbne – trojaki, szóstaki i orty[1].
Za Jana Kazimierza bito trojaki, zarówno w Koronie, jak i na Litwie, w tradycyjnej postaci ikonograficznej[1].
Podczas krótkiego panowania Michała Wiśniowieckiego trojaków nie produkowano[1].
Za Sobieskiego znów pojawiły się trojaki w dwóch wzorach ikonograficznych – tradycyjnym i nowym[1].
Ten nowy kształt wykazują również trojaki koronne z czasów Augusta III, a także próbna ich emisja Augusta II z mennicy grodzieńskiej. W innej formie – bo na awersie z monogramem króla zamiast jego popiersia, wybijały miejskie trojaki mennice Gdańska, Torunia i Elbląga[1]. Za panowania Augusta III wypuszczała je również mennica w Lipsku.
Reformy monetarne Stanisława Augusta doprowadziły do uporządkowania rynku monety w Polsce, m.in. sprawiając, iż dla całej Rzeczypospolitej działały mennice w Krakowie i Warszawie. Począwszy od 1766 roku tylko mennica warszawska wybijała nieprzerwanie trojaki aż do roku 1794. Jednakże były to monety miedziane, jedynie formą ikonograficzną przypominające trojaki wybijane za Augusta III.[1].
Trojaki funkcjonowały również w mennictwie porozbiorowym. Wybijano je w Księstwie Warszawskim, a później także w Królestwie Kongresowym. Emitował je również Rząd Tymczasowy w trakcie powstania listopadowego w 1831 roku[1].
Ostatnie trojaki zostały wyemitowano podczas rozbiorów przez mennicę w Warszawie z datą 1841[1].
Po ponad trzystu latach intensywnego funkcjonowania na rynku pieniężnym ziem Rzeczypospolitej – trojak przestał być środkiem wymiany pieniężnej. Jednakże w ciągu trzech stuleci jego rola była bardzo istotna. Był pieniądzem chętnie przyjmowanym w krajach ościennych, stając się w pewnym okresie monetą środkowej Europy (znaczne jego ilości znajdowane są w skarbach w tych krajach). Wzór ikonograficzny trojaka przejęło kilka księstw śląskich, a także Transylwania, Republika Dubrownika i Prusy[1].
Oprócz najpopularniejszej nazwy dla monet trzygroszowych (tj. „trojak”) oraz nazwy „potrójny” występującej w Wielkim Księstwie Litewskim[2], na ziemiach, gdzie monety te znajdowały się w stałym obiegu, spotykane są również określenia takie jak: „dutka”[3], „babka”[4], „dudek”[5], „dydek”[5].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Tadeusz Iger, Katalog trojaków polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2008, s. 7, ISBN 978-83-923332-4-1.
- ↑ Andrzej Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 241, ISBN 83-01-09710-8.
- ↑ Andrzej Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 93, ISBN 83-01-09710-8.
- ↑ Andrzej Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 23, ISBN 83-01-09710-8.
- ↑ a b Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 69, ISBN 978-83-62939-00-8.
Bibliografia edytuj
- Stanisław hr. Walewski: Trojaki koronne Zygmunta III Wazy od 1588 do 1624. Kraków, 1884
- Edmund Kopicki: Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych. T. I–IX. Warszawa, 1974–1989
- Józef A. Szwagrzyk: Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w. Wrocław: Ossolineum, 1990
- Tadeusz Kałkowski: Tysiąc lat monety polskiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974
- Dariusz Ejzenhart, Herby i znaki mennicze na trojakach polskich, Wrocław: GS Media Grzegorz Szajuk, 2008, ISBN 978-83-926876-0-3, OCLC 749672048.
- Dariusz Ejzenhart: Trojaki. Ceny aukcyjne 2009–2010. Wrocław 2010, ISBN 978-83-926876-8-9