Tuatha Dé Danann (wymowa nowoirlandzka: [ˠuːəhə dʲeː ˠaˠəˠ], wymowa staroirlandzka: [uːaθa ʲeː aa]; „plemię, lud bogini Danu”) – według tradycji Lebor Gabála Érenn (Księga Inwazji) piąta grupa ludności zamieszkująca Irlandię. Są uważani za reprezentantów bogów goidelo-iryjskich; chrześcijańscy redaktorzy księgi zredukowali ich do stopnia historycznych królów i bohaterów.

Pochodzenie i historia

edytuj
 
Tuatha Dé Danann przedstawieni w „Riders of the Sidhe” Johna Duncana (1911)

Poemat w Księdze z Leinster wymienia wielu z Tuatha Dé, ale kończy się słowami „Mimo że (autor) wylicza ich, nie oddaje im czci”. Goibniu, Creidhne i Luchta przypisani są do Tri Dée Dána („trzej bogowie kunsztu”), a imię Dagdy jest w średniowiecznych tekstach interpretowane, jako „dobry bóg”. Nawet po tym jak zostali usunięci z listy władców Irlandii, postaci takie jak Lug, Mórrigan, Aengus i Manannan pojawiają się w historiach umiejscowionych stulecia później, zdradzając wszelkie znamiona nieśmiertelności. Posiadają liczne paralele w całym świecie Celtów. Nuada jest spokrewniony z brytyjskim bogiem Nondesem; Lug jest odbiciem pan-celtyckiego bóstwa Lugusa; Tuireann jest związany z galijskim Taranisem; Ogma z Ogmiosem; Badb z Catuboduą.

Tuatha Dé Danann pochodzili od Nameda, przywódcy poprzedniej fali ludności zamieszkującej Irlandię. Przybyli z czterech północnych miast: Falias, Gorias, Murias i Finias, gdzie zdobyli swe zdolności nadprzyrodzone i atrybuty. Przybyli do Irlandii około 1 maja (data święta Beltaine), na burzowych chmurach, jednak późniejsze przekazy racjonalizują to, mówiąc, że spalili swe statki, zapobiegając odwrotowi a „chmury” były dymem z płonących okrętów. Inne źródła podają, że przybyli z zachodu na chmurach.

Pod przywództwem swego króla Nuady, wzięli udział w pierwszej bitwie pod Magh Tuiredh, na zachodnim wybrzeżu, z której wyszli zwycięsko, rozgramiając i wypierając niezdarnych i słabo uzbrojonych Fir Bolgów, którzy w tym czasie zamieszkiwali Irlandię. Podczas bitwy Nuada stracił ramię. Odkąd nie był już doskonały, nie mógł już dłużej być królem i został zastąpiony przez pół-Fomorianina, Bresa, który w swych rządach wprowadził tyranię. Medyk Dian Cecht odtworzył ramię Nuady przy użyciu płynnego srebra, co pozwoliło królowi na ponowne przejęcie władzy nad plemieniem.

Wkrótce Tuatha Dé zmierzyli się z Fomorianami w drugiej bitwie pod Magh Tuiredh. Nuada został zabity przez zatrute oko króla Fomorian Balora, lecz Balor zginął z rąk Luga, który przejął rządy jako król.

Trzecia bitwa została stoczona przeciwko kolejnym falom najeźdźców, Milezjan z Hiszpanii potomków Mila Espáine (który, jak uważa się, reprezentuje Celtów goidelickich). Milezjanie napotkali na swej drodze trzy boginie z Tuatha Dé, Ériu, Banbę, i Fodlę, które poprosili o pozwolenie na osiedlenie się na wyspie. Boginie zażądały w zamian, aby od ich imion nazwać ową wyspę; od słowa Ériu wywodzi się współczesna nazwa Éire, a Banba i Fodla są wciąż w użyciu jako poetyczne określenia Irlandii.

Jednak nie zgodzili się na to mężowie bogiń Mac Cuill, Mac Cecht, Mac Gréine, którzy w tym czasie byli królami Tuatha Dé. Poprosili więc o trzydniowy rozejm, podczas którego Milezjanie mieli wrócić na statki i odpłynąć na odległość „dziewięciu fal” od brzegu, aby rozegrać bitwę sprawiedliwie. Milezjanie przystali na to, ale Tuatha Dé użyli swych mocy i stworzyli magiczny sztorm, który miał zepchnąć najeźdźców z dala od wyspy. Milezjański poeta Amergin chwycił morze swymi wersami, aby jego lud mógł wylądować i pokonać Tuatha Dé pod Tailtiu. Ci jednak poprowadzeni przez Dagdę, zdołali ukryć się pod ziemią wzgórz Sídhe.

Walczyli jeszcze przeciwko wiedźmie Carman i jej trzem synom. Mówi się, że sprowadzili do Irlandii rydwany i druidów.

Cztery Skarby Tuatha Dé Danann

edytuj

Tuatha Dé Danann przywieźli ze sobą do Irlandii cztery magiczne skarby:

Wysocy Królowie Irlandii z Tuatha Dé Danann

edytuj

AFM: chronologia według Kronik Czterech Mistrzów; FFE: chronologia na podstawie długości rządów z Forus Feasa ar Erinn autorstwa Seathrúna Céitinn.

  • Bres AFM 1897–1890 p.n.e.; FFE 1477–1470 p.n.e.
  • Nuada AFM 1890–1870 p.n.e.; FFE 1470–1447 p.n.e.
  • Lug AFM 1870–1830 p.n.e.; FFE 1447–1407 p.n.e.
  • Eochaid Ollathair AFM 1830–1750 p.n.e.; FFE 1407–1337 p.n.e.
  • Delbáeth AFM 1750–1740 p.n.e.; FFE 1337–1327 p.n.e.
  • Fiachna AFM 1740–1730 p.n.e.; FFE 1327–1317 p.n.e.
  • Mac Cuill, Mac Cecht and Mac Gréine AFM 1730–1700 p.n.e.; FFE 1317–1287 p.n.e.

Drzewo genealogiczne Tuatha Dé Danann

edytuj

Poniższa tabela jest oparta na genealogii ustalonej przez Seathrúna Céitinn, Lebor Gabála Érenn, oraz odwołań w Cath Maige Tuireadh. Nie jest do końca jasne czy liczne Elathy and Delbáethe to różne postaci o tym samym imieniu czy różne tradycje odnośnie do genealogii tej samej osoby. Należy również zaznaczyć, że Fomorianie jak np. Elatha czy Balor są blisko związani z Tuatha Dé.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nemed
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Iarbonel Faidh
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Beothach
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Iobáth
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Enna
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tabarn
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tat
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Allai
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Indai
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Orda
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nét
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Elatha
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Etarlám
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Esar Brec
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Delbáeth
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dot
 
Bres
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eochaid
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dian Cecht
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Elatha
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Balor
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nuada (Elcmar) (Nechtan)
 
 
 
Cu
 
Cethen
 
Cian
 
Miach
 
Airmed
 
Dagda
 
Fiacha
 
Delbáeth
 
Ogma
 
Allód (Lir)
 
Ethniu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Etarlám
 
Nemain
 
Bec-Felmas
 
Lug
 
Cermait
 
Aengus
 
Bodb
 
Midir
 
Brigid
 
Boann
 
Delbáeth (Tuireann)
 
Manannan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ernmas
 
 
 
 
 
Abean
 
MacCuill
 
MacCecht
 
MacGréine
 
Fiacha
 
Brian
 
Iuchar
 
Iucharba
 
Danand
 
Goibniu
 
Credne
 
Luchta
 
Ollam
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ériu
Banba
Fódla
 
Badb
Macha
Mórrígan
 
Anu
 

Inni członkowie Tuatha Dé Danann:

Odwołania w fikcji

edytuj

Tuatha Dé Danann to nazwa flagowej łodzi podwodnej organizacji Mithril w anime Full Metal Panic!.

Odwołania w literaturze

edytuj
  • Pisarka Julian May(inne języki), w swej książce zat. Pliocene Saga, przedstawia Tuatha Dé Danaan i inne istoty mityczne jako istoty pozaziemskie, dysponujące rozwiniętą technologią i zdolnościami parapsychologicznymi.
  • Książka A Wizard Abroad pisarki Diane Duane
  • Cykl Davida Sullivana, zaczynający się od utworu Toma Deitz'a zat. Windmaster's Bane, opowiada o losach nastoletniej postaci z Georgii, która przypadkiem zostaje zamieszana w sprawy elfów
  • Głównym wątkiem książki The Singing Stone autorstwa O.R. Melling jest wyprawa młodej kobiety po Cztery Skarby Tuatha Dé Danaan
  • Mark Chadbourn opisał niektórych Tuatha Dé Danaan w swojej trylogii „Wiek złych rządów” (The Age of Misrule)
  • Raymond E Feist nadmienia tę postać kilkakrotnie w swojej książce „Niebajka” (Faerie Tale)
  • Wielu z Tuatha Dé Danann występuje w cyklu „Kroniki Żelaznego Druida” Kevina Hearne’a