Twierdza Szlisselburska
Twierdza Szlisselburska, Orzeszek[1] (ros. Шлиссельбургская крепость, Орешек – Szlisselburgskaja kriepost', Orieszek) – rosyjska twierdza wzniesiona w XIV w. w celu obrony granicy ze Szwecją, w XVIII–XIX w. użytkowana jako więzienie. Od 1928 do 1939 r. i ponownie od 1965 r. siedziba muzeum. Twierdza położona jest na Wyspie Orzechowej na Newie, w miejscu, gdzie rzeka wypływa z jeziora Ładoga.
Orzeszek, widok z lotu ptaka (2015) | |
Państwo | |
---|---|
Obwód | |
Miejscowość | |
Typ budynku | |
Inwestor | |
Ukończenie budowy |
XIV w. |
Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie obwodu leningradzkiego | |
Położenie na mapie Rosji | |
59°57′13,799″N 31°02′18,701″E/59,953833 31,038528 | |
Strona internetowa |
Historia
edytujTwierdza
edytujPierwszą fortecę w tym miejscu założył wnuk Aleksandra Newskiego Jurij Daniłowicz[2]. Twierdza miała bronić ujścia Newy i jeziora Ładoga przed ekspansją szwedzką. W 1323 r. w tym właśnie miejscu Nowogród zawarł ze Szwedami pokój, na mocy którego w jego posiadaniu pozostał basen Newy[3]. Początkowo twierdza była zbudowana z drewna, po pożarze w 1352 r. została odbudowana już jako budowla kamienna[4]. Na przełomie XV i XVI w. rozbudowano ją i unowocześniono, wznosząc kamienne mury i baszty (siedem narożnych i trzy wewnętrzne). Grubość murów sięgała 4,5 metra, zaś wysokość baszt – 14–16 m[4].
Twierdza wielokrotnie z powodzeniem broniła się przed wrogami, dopiero w 1612 r. została po dziewięciomiesięcznym oblężeniu zdobyta przez Szwedów. Pod panowaniem szwedzkim nosiła nazwę Nöteborg[2].
Więzienie
edytujTwierdza została ponownie przyłączona do Rosji przez Piotra Wielkiego podczas wojny północnej w 1702 r.[2], szturmem i zdobyciem twierdzy dowodził Boris Szeriemietjew[4]. Miastu Szlisselburg nadano obecną nazwę, oznaczającą „miasto-klucz” (w domyśle: do Szwecji)[2]. Twierdza została ponownie zmodernizowana, wzniesiono nowe bastiony i mury[4]. W Twierdzy Szlisselburskiej przetrzymywany był obalony car Iwan VI, ostatecznie też w twierdzy został zamordowany w 1764 r.[5]
Następnie w fortecy umieszczono więzienie stanu, zaś w 1798 r. zbudowano na jej terenie tzw. sekretny dom[1]. W 1907 r. w twierdzy mieściło się centralne więzienie katorżnicze[2]. Więzienie w Twierdzy Szlisselburskiej zyskało sławę jednego z najcięższych w Imperium Rosyjskim[4].
W Twierdzy Szlisselburskiej więzieni byli działacze różnych ruchów antycarskich, m.in. dekabryści, polscy działacze niepodległościowi i socjalistyczni (wśród nich Walerian Łukasiński, Ludwik Waryński, Bronisław Szwarce, Ludwik Kobylański, Józef Łukaszewicz, Ludwik Janowicz, Wincenty Jastrzębski, Kazimierz Pużak)[1], narodowolcy, działacze Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, eserowcy, anarchiści, uczestnicy rewolucji 1905 r.[6] W Szlisselburgu wykonano wyrok śmierci na bracie Lenina Aleksandrze Uljanowie, skazanym na śmierć za udział w planowaniu zamachu na Aleksandra III[4].
Po rewolucji lutowej, 27 lutego 1917 r. Petersburska Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich zdecydowała o uwolnieniu wszystkich osadzonych w twierdzy. Więźniowie zostali wypuszczeni na wolność w dniach 28 lutego i 1 marca, po czym spalili budynki, w których mieściły się cele[6].
Muzeum
edytujW 1928 r. w Twierdzy Szlisselburskiej otwarta została filia Muzeum Rewolucji Październikowej, która istniała przez jedenaście lat – w 1939 r. placówkę zamknięto, a eksponaty zostały przewiezione do Leningradu[2]. Podczas II wojny światowej armia radziecka obroniła twierdzę przed atakami niemieckimi. Wskutek ostrzałów artylerii znaczna część zabytkowej fortecy została zniszczona[2]. Walka o twierdzę trwała od 8 września 1941 r. przez 498 dni, fortecy bronił garnizon liczący 300–500 osób; miasto Szlisselburg było okupowane przez Niemców[4].
W 1956 r. Twierdza Szlisselburska ponownie została zaadaptowana na cele muzealne, jako filia Państwowego Muzeum Historii Leningradu (następnie Muzeum Historii Petersburga). Odrestaurowano wówczas budynki starego i nowego więzienia, część murów i baszt twierdzy, poddano konserwacji ruiny fortecznego soboru Narodzenia św. Jana Chrzciciela, zniszczonego podczas II wojny światowej[2]. W dawnych budynkach więzienia znajduje się ekspozycja poświęcona przetrzymywanym w nim w XIX–XX w. więźniom politycznym[7]. Muzeum w twierdzy, czynne od maja do października, co roku odwiedza ok. 90 tys. turystów[4].
Pomniki na terenie twierdzy
edytujNa terenie Twierdzy Szlisselburskiej znajduje się pomnik więzionych w niej rewolucjonistów[6]. Ponadto w 1998 r. na jednym z budynków fortecy została zawieszona tablica z inskrypcjami „Przed tronem Wszechmogącego prosić będę nie kary, nie zemsty tylko poprawy dla winnych, pocieszenia i ulgi dla cierpiących i zgody i pokoju i błogosławieństwa dla obydwóch narodów. Walerian Łukasiński” oraz „Polakom, więźniom Szlisselburga, bojownikom narodowej sprawy, działaczom skazanym przez carat na katorgę, prześladowanym, zmarłym, pochowanym w bezimiennych mogiłach. Rodacy” w językach polskim i rosyjskim, wymieniająca najbardziej znanych polskich więźniów tutejszego carskiego więzienia[1]. W lipcu 2023 r. tablica upamiętniająca polskich więźniów Szlisselburga została usunięta[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d SZLISSELBURG, ORZESZEK [online], www.polskipetersburg.pl [dostęp 2018-04-16] .
- ↑ a b c d e f g h Шлиссельбургская крепость „Орешек” [online], www.museum.ru [dostęp 2018-04-16] .
- ↑ Крепость Орешек – древняя русская крепость [online], shlisselburg.com [dostęp 2018-04-16] .
- ↑ a b c d e f g h Крепость Орешек [online] [dostęp 2018-04-16] .
- ↑ Heller M.: Historia Imperium Rosyjskiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 423. ISBN 978-83-05-13522-1.
- ↑ a b c В Крепости Орешек прошла научная конференция „Крепость Орешек в 1917-1918 годах” [online], www.spbmuseum.ru [dostęp 2018-04-16] (ros.).
- ↑ Старая тюрьма (секретный дом) крепости Орешек [online], www.spbmuseum.ru [dostęp 2018-04-16] (ros.).
- ↑ Maria Domańska , Walka z „obcą” pamięcią: niszczenie polskich pomników w Rosji [online], Ośrodek Studiów Wschodnich, 15 listopada 2023 [dostęp 2015-11-22] .