Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski

Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP), Polrewkom (ros. Польревком) – utworzony przez bolszewików 23 lipca 1920 w Smoleńsku twór polityczny mający pełnić funkcję komunistycznej władzy na terenach II Rzeczypospolitej zajętych przez Armię Czerwoną w trakcie ofensywy letniej 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej[1].

Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski na początku sierpnia 1920. W środkowym rzędzie od lewej: Iwan Skworcow-Stiepanow, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Feliks Kon
Członkowie Polrewkomu w Białymstoku
Sztandar Polrewkomu ofiarowany przez robotników Białegostoku
Manifest Polrewkomu
Pierwszy numer organu Polrewkomu Goniec Czerwony, sierpień 1920
Probostwo w Wyszkowie, siedziba Polrewkomu

Historia edytuj

Utworzony 23 lipca 1920 w Smoleńsku przez Rosyjską Partię Komunistyczną (bolszewików) z przekształcenia Biura Polskiego przy Komitecie Centralnym partii bolszewickiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej z działaczy komunistycznych polskiego pochodzenia przebywających w Rosji Sowieckiej. Komitet przemieszczał się w pociągu pancernym za frontem nacierającej Armii Czerwonej.

Komunistyczna propaganda w okresie Polski Ludowej głosiła, że odezwę o przejęciu władzy w Polsce Polrewkom ogłosił 30 lipca w Białymstoku[2], pierwszym większym mieście na zachód od linii Curzona, zajętym 28 lipca 1920 przez Armię Czerwoną. W rzeczywistości odezwę tą wygłoszono po raz pierwszy 30 lipca 1920 w Wilnie[3]. Manifest do polskiego ludu roboczego miast i wsi (autorstwa Feliksa Dzierżyńskiego), między innymi zapowiadał:

Komitet rozpoczął działalność od wydania uzgodnionego z Leninem programu oraz dwóch odezw – do żołnierzy Armii Czerwonej i Wojska Polskiego, którego żołnierzy zachęcano do buntu. Dzierżyński rozpoczął tępienie wrogów ludu (jego określenie) za pomocą czekistów. W kolejnych dniach TKRP ogłosił program rolny, deklarację o wolności sumienia oraz ustanowił trybunały rewolucyjne. Komitet wydawał w języku polskim własny organ prasowy Goniec Czerwony.

Obszar kontrolowany przez TKRP ograniczał się do Podlasia i części Mazowsza czasowo zajętych przez Armię Czerwoną. Rozpoczęto formowanie Polskiej Armii Czerwonej pod dowództwem Romana Łągwy. Do 2 Białostockiego Pułku Strzelców zgłosiło się zaledwie 70 osób, a liczebność całej Polskiej Armii Czerwonej wyniosła 176 ochotników. W terenie organizowano Komitety Rewolucyjne. Gdy Armia Czerwona szturmowała przedpola Warszawy, kierownictwo TKRP (Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński i Feliks Kon) przyjechało do Wyszkowa, aby z bolszewickimi wojskami wkroczyć do stolicy. Próchniak i pozostali członkowie komitetu pozostali w Białymstoku.

Kilkutygodniowe rządy Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski na Wileńszczyźnie i Białostocczyźnie były okresem terroru rewolucyjnego. Komitet powołał trybunały, które represjonowały i zabijały przeciwników rządów Komitetu. W organizowaniu terroru odznaczyli się szczególnie Romuald Muklewicz i Adam Kaczorowski (Sławiński)[4]. Według krakowskiego dziennika Czas przez cały okres działalności Polrewkomu czekiści rozstrzelali w Białymstoku 16 osób, w tym prezydenta miasta Szymańskiego, prezesa zarządu Filipowicza oraz endeckich radnych Siemaszkę i Glińskiego. Nastąpiły masowe aresztowania osób podejrzanych. Czeka prowadziła również rekwizycje zboża[5].

W wyniku zwycięskiej kontrofensywy wojsk polskich, 22 sierpnia komitet zmuszony był w pośpiechu opuścić Białystok wraz z wycofującymi się wojskami Armii Czerwonej i udał do Mińska, gdzie znalazł się 26 sierpnia. Wkrótce zaprzestał działalności, a jego członkowie zostali przydzieleni do sztabów frontowych lub obozów jenieckich w celu bezskutecznego jak się okazało werbowania ochotników do Polskiej Armii Czerwonej.

Stefan Żeromski poświęcił Tymczasowemu Komitetowi Rewolucyjnemu Polski opowiadanie Na probostwie w Wyszkowie o pobycie Dzierżyńskiego, Marchlewskiego i Kona u księdza Wiktora Mieczkowskiego.

Członkowie edytuj

Przedstawicielem Komitetu Centralnego Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) przy Polrewkomie był komisarz Iwan Skworcow-Stiepanow. Współpracownikami byli również Aleksander Fornalski, Marceli Nowotko[7] oraz Józef Lewartowski.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-13].
  2. a b „Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 504, hasło „Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski”.
  3. Sylwia Frołow: Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 211.
  4. Zbigniew Kusiak: Komunistyczna Partia Polski, w: Encyklopedia Białych Plam, t. IX, Radom 2002, s. 259.
  5. Przemysław Sieradzan: Julian Marchlewski i Krótka Historia PolRewKomu
  6. „Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 182.
  7. „Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 275, hasło „Nowotko Marceli”.

Bibliografia, linki edytuj