Ułęż
Ułęż – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie ryckim, w gminie Ułęż[5][6]. Leży na pograniczu Wysoczyzny Żelechowskiej i Pradoliny Wieprza. Historycznie położona w Ziemi Stężyckiej w Małopolsce.
| wieś | |
 Pałac w Ułężu – obecna siedziba gminy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
81 |
| Kod pocztowy |
08-504[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LRY |
| SIMC |
0392402[5] |
Położenie na mapie gminy Ułęż  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ryckiego  | |
 51°35′31″N 22°06′45″E/51,591944 22,112500[1]
| |
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0392419 | Ułęż Dolny | część wsi |
| 0392425 | Ułęż Górny | część wsi |
Ceniona[przez kogo?] miejscowość wypoczynkowa. Wieś o charakterze ulicówki. Praktycznie doszczętnie zniszczona przez pożar w 1955. Jedno z nielicznych ocalałych zabudowań znajduje się przy posesji nr 132 - słabo zachowany budynek parnika. Drogi gminne w bardzo dobrym stanie - zdecydowanie najlepszym w całym powiecie. Na terenie gminy znajduje się lotnisko "Ułęż" - częste miejsce zlotów i wyścigów motorowych. We wrześniu 1939 stacjonowały tu 211. i 212. eskadry bombowe.[7]
Miejscowość jest sołectwem, siedzibą gminy Ułęż[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 611 mieszkańców[9].
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Sobieszynie lub do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Żabiance.
Historia
edytujWzmiankę o miejscowości Ułężu można odnaleźć w "Kronice" Jana Długosza (1470-80 „Ulanze Primum”, „Ulanze Secundum”). W roku 1439 była ona własnością Stanisława Rogali.
W wieku XVI starosta stężycki Jacenty Bentkowski wybudował tu pierwszy dwór. Obecny pałac projektu Jakuba Kubickiego postawiono dla Jacka Bentkowskiego w pierwszej połowie wieku XIX. Stanowi on miniaturę warszawskiego Belwederu. Kolejnym właścicielem był Adam Cieciszowski - ojciec matki Henryka Sienkiewicza. Następnie pałac przeszedł w posiadanie rodziny Janickich. Ostatni właściciele Ułęża - Karol Meisner i Irena z Meisnerów Janicka - są pochowani na wzgórzu " Pięciu Figur" w centrum Ułęża. Po II wojnie światowej Ułęż znalazł się w powiecie garwolińskim (województwo warszawskie), zaś w roku 1954 w nowo utworzonym powiecie ryckim. W roku 1975, w wyniku reformy administracyjnej, zostaje włączony do tzw. „małego” województwa lubelskiego.
U Długosza (1470-80) wsie występują jako „Ulanze Primum”, „Ulanze Secundum”. Następnie w roku 1475 „Vlesche”, 1529 „Vląży”, 1569 „Ulęże”, 1787 „Ułęże dolne”, „Ułęże”, 1827 „Ułęże dolne”,„ Ułęże górne”[12] dziś dwie części wsi Ułęż, 19 km na W od Kocka i tyleż na E od Dęblina, na prawym brzegu rzeki Wieprz, około 110 km na E od klasztoru świętokrzyskiego, 50 km na NE od Braciejowic.
- Podległość administracyjna świecka i kościelna
- W roku 1569 i następnych powiat stężycki (Pawiński 332),
- od 1827 powiat żelechowski (Tabela II 249);
- W roku 1569 parafia Drążgów i Nowodwór (Pawiński 332), od roku 1787 Ułęż Dolny podlega parafii Drążgów, Ułęż Górny podlega parafii Żabianka (Spis II 144).
Wsie stanowią własność szlachecką co potwierdzają wypisy z XVI wiecznych ksiąg poborowych
- 1569 Lyeczki daje pobór z 3 łanów, a Mikołaj Kłoczowski z 1 i 14/2 łana, od 6 zagrodników i 1 komornika (Pawiński 332);
- 1787 Ułęż Dolny liczy 146 mieszkańców w tym 22 Żydów, Ułęż Górny - 246 mieszkańców w tym 17 Żydów (Spis I 421, 425; II 144);
- 1827 Ułęż Dolny ma 20 domów i 144 mieszkańców, Ułęż Górny ma 35 domów i 240 mieszkańców[13]
Mieszkańcy płacą dziesięciny początkowo dziesięcina należy do klasztoru świętokrzyskiego, następnie do plebana Drążgowa.
Pomnik poległych pilotów
edytujPrzy wjeździe do Ułęża od strony drogi numer 48 znajduje się tablica upamiętniająca dwóch poległych pilotów: ppor. pil. Zbigniewa Dobrzańskiego i kpr. pil. Lecha Kaczmarka. Ponieśli oni śmierć podczas Kampanii Wrześniowej 9.09.1939 roku rażeni z broni pokładowej wrogiego samolotu.
Mord Romów na lotnisku w Ułężu
edytujW czasie drugiej wojny światowej, na terenie obecnego lotniska w Ułężu, Niemcy rozstrzelali członków romskiego taboru oskarżonych o kradzieże ryb z pobliskiego stawu. Prawdopodobnie egzekucja miała miejsce w maju 1940 roku. Wedle danych Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich na terenie Ułęża doszło do dwóch egzekucji: pierwszej w 1941 roku i drugiej w 1942 lub 1943 roku. W obu miało zginąć łącznie 41 osób: mężczyzn, kobiet i dzieci[14].
Ludzie związani z Ułężem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142878
- ↑ Wieś Ułęż w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-22], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-22].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1325 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991, s. 161-175. ISBN 83-206-0795-7.
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Ułęż Dolny , Górny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 42.
- ↑ UŁĘŻ DOLNY i GÓRNY, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
- ↑ * Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wyd. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, 1984 s. 409. Kraków 1984.. ISBN 83-04-01090-9.
- ↑ Ułęż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 794.
- ↑ Obelisk w Ułężu, "Dialog-Pheniben" 2009, nr 2, s. 5.
Linki zewnętrzne
edytuj- BIP Urzędu Gminy Ułęż. ulez.netbip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-09)].