Ukęślowce

grupa roślin

Ukęślowce (Dilleniales Hutch.) – grupa roślin wyróżniana w randze rzędu o problematycznej wciąż pozycji filogenetycznej. Część analiz wskazuje na pokrewieństwo z goździkowcami Caryophyllales, inne każą uznać tę grupę za klad bazalny dla linii rozwojowej prowadzącej do kladu różowych. Do rzędu zaliczana jest współcześnie jedna rodzina ukęślowate (Dilleniaceae) obejmująca 11[2]–12[3] rodzajów z ok. 300[3]–400 gatunkami[2], głównie roślin drzewiastych i pnączy, występujących w naturze wyłącznie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych[2]. Niektóre gatunki ukęśli mają jadalne owoce. Rośliny z tego rodzaju, podobnie jak z rodzaju Hibbertia, bywają sadzone jako rośliny ozdobne[3].

Ukęślowce
Ilustracja
Ukęśla indyjska
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

ukęślopodobne

Rząd

ukęślowce

Nazwa systematyczna
Dilleniales Hutch.
Bull. Misc. Inform. 1924: 126

Morfologia edytuj

 
Hibbertia selkii
 
Hibbertia acerosa
 
Davilla kunthii
Pokrój
Rośliny zróżnicowane – dominują drzewa, krzewy i drewniejące pnącza, rośliny zielne są bardzo nieliczne[3].
Liście
Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe[3]. Blaszka nierzadko okazała[4], pojedyncza, rzadziej pierzasto wcinana lub złożona, często ząbkowana. Użyłkowanie liścia pierzaste, nerwy boczne wyraźne, kończą się w ząbkach[3]. Liście są ogonkowe (ogonki nierzadko oskrzydlone), bez przylistków[3].
Kwiaty
Kwiaty często są pojedyncze w kątach liści, czasem zebrane w kwiatostany wierzchotkowate lub groniaste. Kwiaty są zwykle obupłciowe, promieniste (grzbieciste u Hibbertia i Schumacheria)[3]. Budowa ich jest prosta – działki kielicha i płatki korony są umieszczone spiralnie[4]. Działki są trzy do pięciu, rzadko więcej (do 18), często są skórzaste i nieco gruboszowate i pozostają na owocu. Płatki są wolne i w liczbie od trzech do pięciu rzadko do 7[3]. Występuje duża liczba pręcików (częste też są prątniczki) i górnych słupków, powstających z pojedynczych owocolistków (zwykle dwóch do siedmiu, rzadko do 20)[3][4].
Owoce
Mieszki, torebki lub jagody[4]. Nasiona często z osnówką[3].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna rzędu pozostaje niejasna. Wiadomo, że grupa ta wyewoluowała jako jedna z linii okrytonasiennych przed ukształtowaniem się grup różowych i astrowych, przy czym w różnych analizach jej pozycja różnie jest przedstawiana, jako bazalna względem obu tych grup lub jednej z nich, czasem wskazywane jest bliskie pokrewieństwo z którymś z podobnie sytuowanych rzędów – winoroślowców Vitales, skalnicowców Saxifragales i goździkowców Caryophyllales[2]. W systemie Ruggiero i in. (2015) rząd ukęślowców tworzy w pojedynkę jeden z 18 nadrzędów okrytonasiennych – ukęślopodobne Dillenianae (jest też monotypowy zgodnie z ujęciem systemu APG III z 2009)[1].

Pozycja rzędu w kladogramie dwuliściennych właściwych według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

jaskrowce Ranunculales




srebrnikowce Proteales




trochodendronowce Trochodendrales




bukszpanowce Buxales




parzeplinowce Gunnerales




ukęślowce Dilleniales




skalnicowce Saxifragales




winoroślowce Vitales


klad różowych






Berberidopsidales




sandałowce Santalales




goździkowce Caryophyllales


klad astrowych











Podział rzędu

Jeszcze niedawno łączono w tym rzędzie ukęślowate wraz z rodzinami piwoniowatych Paeoniaceae i Crossosomataceae[4]. Późniejsze informacje o filogenezie, bazujące zwłaszcza na danych molekularnych, spowodowały przeniesienie obu ostatnich rodzin do późniejszych linii rozwojowych – rzędu skalnicowców i kladu różowych[2].

Podział i relacje filogenetyczne w obrębie ukęślowatych[2][5]
ukęślowate

Delimoideae Burnett




Doliocarpoideae J. W. Horn




Hibbertioideae J. W. Horn



Dillenioideae Burnett





Rodzina: Dilleniaceae Salisb. Parad. Lond. 2: ad t. 73 1807 – ukęślowate

podrodzina Delimoideae Burnett

podrodzina Doliocarpoideae J. W. Horn

podrodzina Dillenioideae Burnett

podrodzina Hibbertioideae J. W. Horn

Przypisy edytuj

  1. a b Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  2. a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-06] (ang.).
  3. a b c d e f g h i j k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 231. ISBN 978-1-842466346.
  4. a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 13–15. ISBN 83-7079-778-4.
  5. Horn, J. W. Phylogenetics of dilleniaceae using sequence data from four plastid loci (rbcL, infA, rps4, rpl16 intron). „International Journal of Plant Sciences”. 170, 6, s. 794–813, 2009.