Wikipedia

Ulica św. Jerzego w Łodzi

ulica w Łodzi

Ulica św. Jerzego – krótka, licząca około 240 m długości ulica w środkowo-zachodniej części Łodzi, w północno-wschodniej części dawnej dzielnicy Polesie, w północnej części obszaru SIM Stare Polesie, biegnąca z południowego wschodu na północny zachód i łącząca ulice Legionów i Cmentarną.

ulica św. Jerzego
Stare Polesie
Ilustracja
Ulica św. Jerzego widziana od strony ul. Legionów (kwiecień 2019).
Państwo

 Polska

Miejscowość

Łódź

Długość

~0,24 km

Przebieg
0 m ul. Legionów
244 m ul. Cmentarna
Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „ulica św. Jerzego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica św. Jerzego”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica św. Jerzego”
Ziemia51°46′28,7″N 19°26′18,4″E/51,774626 19,438433
Multimedia w Wikimedia Commons
Fragment ulicy Ekaterynburskiej przy cerkwi św. Aleksego Metropolity Moskiewskiego (w podpisie błędnie jako cerkiew św. Olgi) – widok w kierunku południowo-wschodnim (1907)
Ulica Ekaterynburska przy cerkwi św. Aleksego Metropolity Moskiewskiego – widok w kierunku południowo-wschodnim (1914)

Na całej długości ulicy obowiązuje ruch dwukierunkowy. Ma ona status drogi gminnej klasy D[1][2].

Ulica w całości znajduje się w obrębie rzymskokatolickiej parafii św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny[3].

Historia edytuj

Historia edytuj

Do roku 1918 edytuj

Historia ulicy wiąże się ze stacjonowaniem w Łodzi garnizonu wojsk Imperium Rosyjskiego. Została bowiem wytyczona w latach 90. XIX wieku podczas budowy koszar oraz cerkwi garnizonowej św. Aleksego Metropolity Moskiewskiego (1895–96) według projektu Franciszka Chełmińskiego, będącej darem mieszkańców Łodzi – m.in. Juliusza Heinzla, Izraela Poznańskiego i Karola Scheiblera – z okazji obchodów 100-lecia 37. Jekaterynburskiego Pułku Piechoty[4][5][6]. Od nazwy pułku wzięła również swoją pierwszą nazwę: ulica Ekaterynburska[a] [7][8], która została nadana 28 listopada 1896 roku – w przeddzień jubileuszu stulecia pułku[9][10]. Na mapie sporządzonej przez Władysława Starzyńskiego w latach 1894–96 jest już widoczna – jako ulica Jekaterinburgska (Екатеринбургская улица)[11].

Ulicę wytyczono na terenie, który w XVI wieku leżał w obrębie Pól Wżdżarowych, graniczących z lasem miejskim, którego pozostałością jest m.in. park im. Józefa Piłsudskiego na Zdrowiu. Od 1860 roku przystąpiono do rozplanowania i budowy dzielnicy nazwanej Wiązową, która przyjęła ostateczny kształt do końca XIX wieku. Ulica Ekaterynburska powstała na jej północno-zachodnim krańcu, tuż za tzw. linią miejską – planistyczną granicą zabudowy miejskiej obowiązującą od 1881 do około 1900 roku[12].

Architekt miejski Franciszek Chełmiński odnotował, iż nowo wytyczona ulica znalazła się wśród nielicznych łódzkich ulic, których szerokość (łącznie z chodnikami) była większa od występującej wówczas najczęściej szerokości 6–8 sążni rosyjskich (około 12,8–17,1 m). Ulica Ekaterynburska mierzyła 10 sążni ros. szerokości (około 21,3 m) – tyle samo, co ulice Inżynierska (również nowo wytyczona) i Spacerowa vel Promenada (ob. al. Tadeusza Kościuszki), południowa połowa ul. Piotrkowskiej oraz części ulic Dzielnej (ob. ul. prez. Gabriela Narutowicza), Pańskiej (ob. ul. Stefana Żeromskiego) i Pustej (ob. ul. Stanisława Wigury)[13].

W pierwszych latach po wytyczeniu ulicy ciągnęły się po obu jej stronach głównie wolne, niezabudowane place. Na przełomie XIX i XX w. do wyjątków należały posesje pod numerami 9 (cerkiew pułkowa), 10 (własność Mordki Bendeta) i 20 (własność Ottona Kunkela)[14].

W 1905 roku, pod numerem 22, Towarzystwo Akcyjne Izraela K. Poznańskiego wybudowało piętrowy budynek z czerwonej cegły, zaprojektowany przez łódzkiego architekta Adolfa Zeligsona, a przeznaczony dla robotników fabrycznych. Projekt obejmował ponadto budowę murowanej, małej, parterowej parowozowni, mogącej pomieścić trzy lokomotywy, oraz ustępów[15]. Ta część projektu związana była z budową (w bezpośrednim sąsiedztwie) kolejowej bocznicy szlakowej, poprowadzonej równolegle do ulic Srebrzyńskiej i Ogrodowej od linii Kolei Warszawsko-Kaliskiej (ob. linii kolejowej nr 15 Bednary – Łódź Kaliska) do dawnych zakładów bawełnianych Izraela Poznańskiego przy ul. Ogrodowej 17[16][17].

Wolne place przy ulicy Ekaterynburskiej należały do jednych z najtańszych w Łodzi – w 1913 roku cena 1 łokcia kwadratowego miary nowopolskiej[b] gruntu wynosiła 1 rubel 25 kopiejek[c] [20]. Mimo to przy ulicy pozostało jeszcze 8 wolnych placów. W ciągu 13 lat Mordka Bendet powiększył swój stan posiadania – należały już do niego kolejne dwie posesje (pod numerami 1 i 2). W Taryfie domów miasta Łodzi... z 1913 roku podano, że właścicielami pozostałych posesji[d] byli[21]:

  • pod numerem 3 – małżonkowie Jan i Helena Nikitinowie,
  • pod numerem 6 – Emanuel Henselmann,
  • pod numerem 14 – Antoni Lubienicki,
  • pod numerem 16 – Józef Laufer (fabryka wyrobów wełnianych Frajndli Laufer)[22],
  • pod numerem 18 – Akcyjne Towarzystwo Izraela K. Poznańskiego,
  • pod numerem 20 – Melida Fryda Radatz,
  • pod numerem 21 – małżonkowie Jan Jakób i Marja Brickert.

W czasie I wojny światowej, pod okupacją niemiecką, nazwa ulicy została przetłumaczona na Jekaterinburger Straße[8]. Rozebrano też wtedy wysokie dachy i wieżyczki z cebulastymi hełmami cerkwi św. Aleksego i zaplanowano jej gruntowną przebudowę, a świątynię wraz z przyległym terenem wykorzystywano już tylko jako ujeżdżalnię[4][5].

Mieczysław Hertz wspomina w opracowaniu Łódzki Bataljon Robotniczy. Z. A. B. 23[e] o tzw. czerwonych koszarach przy ul. Ekaterynburskiej, do których przeprowadzano z tzw. białych koszar przy ul. Pańskiej (ob. ul. Stefana Żeromskiego) – po kąpieli, odwszeniu, dezynfekcji odzieży oraz zaszczepieniu przeciwko ospie, cholerze i tyfusowi – zatrzymanych przez okupacyjne władze niemieckie łódzkich robotników. W czerwonych koszarach zaopatrywano ich w odzież, obuwie i kołdry (zakupione przez łódzki magistrat), a następnie wywożono koleją – jako robotników przymusowych – do Łomży i Osowca, a stamtąd do Heydekrug i Paszencina (lub Paszecina) w Prusach Wschodnich, gdzie w warunkach zimowych (1916/17) byli zatrudniani przy budowie linii kolejowej. Wątek ten znajduje odzwierciedlenie w zeznaniach poszkodowanych łódzkich robotników – Józefa Marszałka i Ignacego Grabiszewskiego, które złożyli oni przed Miejską Komisją Szacunkową w Łodzi latem 1917 roku[23].

Lata 1918–1945 edytuj

W latach 1918–21 przy ul. Ekaterynburskiej 8 (późn. św. Jerzego 8) mieściły się składy Wydziału Zaprowiantowania Miasta, dzierżawione od Mordki Bendeta[24][25][26][27].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nowe władze Łodzi, w ramach usuwania nazewniczych śladów istnienia zaboru rosyjskiego, zmieniły w 1919 roku nazwę ulicy na św. Jerzego, patrona kościoła garnizonowego, przejętego wówczas przez kościół rzymskokatolicki[8][28][29][30]. Koszary pod numerem 3 zajął baon telefoniczny Wojska Polskiego oraz szpital dla koni, a koszary w sąsiedztwie – dowództwo baonu 31 Pułku Strzelców Kaniowskich[31].

W 1938 roku ulica została skanalizowana[8].

W 1940 roku okupacyjne władze niemieckie nadały ulicy nazwę Mackensenstraße[f] [8][32].

Od roku 1945 edytuj

 
Pomnik papieża Jana Pawła II przed kościołem garnizonowym św. Jerzego (luty 2003)

Po wyzwoleniu Łodzi spod okupacji niemieckiej przywrócono na krótko nazwę św. Jerzego – pod nią ulica figuruje jeszcze na planie miasta wydanym w 1948 roku przez Wojskowy Instytut Geograficzny[33], choć w § 4. Statutu o podatku od psów na rzecz gminy miejskiej Łódź, uchwalonego 27 kwietnia 1945 roku i obowiązującego z mocą wsteczną od 1 kwietnia, nazwa ulicy podana jest już bez członu „św.”[34]

Po roku 1948, w okresie Polski Ludowej obowiązywała nazwa: ulica Jerzego – i pod nią znajduje się nadal zarówno w bazie bibliograficznej ulic Łodzi Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego[8], jak i w gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi[35], choć na tablicach ulicznych i dostępnych współczesnych planach miasta figuruje ponownie pod nazwą przedwojenną.

W 1995 roku w opuszczonych przez urząd pracy budynkach pod numerem 10/12 (pierwotnie pełniących funkcję carskich koszar) powstały Pracownie Artystyczne „na Jerzego”. Ich historia sięga 1994 roku, gdy ówcześni mieszkańcy squatu przy ul. Jana Kilińskiego 210, chcąc uzyskać prawa do otrzymania własnych pracowni od Urzędu Miasta Łodzi, założyli Stowarzyszenie Twórców Kultury Niezależnej K-210[36][37].

27 czerwca 1998 roku przed kościołem garnizonowym św. Jerzego (pod numerem 9) odsłonięto i poświęcono pierwszy w Łodzi pomnik papieża Jana Pawła II, autorstwa Anny Wierzbowskiej-Grabiwody. Inicjatorem jego wzniesienia był ówczesny proboszcz parafii wojskowej – ks. płk Stanisław Rospondek[38][39].

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w latach 2011–13 ulica znalazła się na 299. miejscu wśród 362 łódzkich ulic, na których doszło do wypadków (hierarchia malejąca – od ulic z największą liczbą zdarzeń). W tym okresie wydarzył się na niej tylko 1 wypadek, w którym 1 osoba została ranna[40].

29 marca 2016 roku, na podstawie uchwały Rady Miejskiej w Łodzi, ulica św. Jerzego znalazła się w granicach wyznaczonego uchwałą obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji miasta Łodzi[41]. Rok później, 30 marca, uchwałą łódzkich radnych włączono ją do Specjalnej Strefy Rewitalizacji[42][43].

Siedziby dawnych firm i instytucji edytuj

W okresie przed II wojną światową przy ul. św. Jerzego miały siedziby m.in.:

  • nr 2 – Związek Strzelecki, Okręg Łódzki[44],
  • nr 5/7 – Stowarzyszenie „Rodzina Wojskowa” i prowadzone przez nie przedszkole[45],
  • nr 8 – składy Wydziału Zaprowiantowania Miasta, dzierżawione od Mordki Bendeta (lata 1918–21)[27], Północne Towarzystwo Transportów i Żeglugi (firma ekspedycyjna)[46],
  • nr 14/16 – Zakłady Włókiennicze „B-cia Chabańscy, Windman i S-ka” w Łodzi (przemysł bawełniany, od 1922 roku)[g] [47][48], „Frajndla Laufer i S-ka” – Przędzalnia[h] [49],
  • nr 20 – skład drewna budowlanego „Radacz i Fyc”[i] [50], „Emil Radacz” – sprzedaż komisowa mąki (lata 1922–27)[51][52],
  • nr 22 – Klub Sportowy IKP Łódź, powstały w 1928 roku jako wielosekcyjny klub przyzakładowy przy fabryce Izraela K. Poznańskiego (w pobliżu – przy ul. Srebrzyńskiej 10 – znajdowało się należące do klubu boisko sportowe)[53].

Sławni mieszkańcy edytuj

  • Jan Mieczysław Niwiński (właśc. Jan Mieczysław Księżyk[j]), aktor i literat – ul. św. Jerzego 20, lata 1936–39 (jako członek zespołu Teatrów Miejskich w Łodzi występował wówczas w łódzkim Teatrze Letnim „Bagatela”)[54][55],
  • Piotr Wygachiewicz vel Marcelo Zammenhoff, artysta, performer, fotografik, realizator wideoklipów, konstruktor niepokojących machin, jeden z założycieli Stowarzyszenia Twórców Kultury Niezależnej K-210 i Pracowni Artystycznych – ul. św. Jerzego 10/12, od 1995 roku[56][57][58].

Kalendarium zmian nazwy ulicy edytuj

 
Tablica z nazwą ulicy (lipiec 2014)
okres
obowiązywania[8] 		nazwa[8]
1896–1915 ulica Ekaterynburska (Jekaterinburgska) / Екатеринбургская улица[10]
1915–1918 Jekaterinburger Straße
1918–1919 ulica Ekaterynburska (Jekaterinburgska)
1919–1940 ulica św. Jerzego
1940–1945 Mackensenstraße[32]
1945–1948 ulica (św.?) Jerzego
od 1948 ulica Jerzego[k]
Zobacz też: Zmiany nazw ulic i placów w Łodzi.

Ulica św. Jerzego w kulturze edytuj

Nazwa ulicy pojawiła się (wśród nazw wielu innych łódzkich ulic) w tekście pierwszej zwrotki utworu pt. „Łódź” – zamieszczonego na wydanym w 2007 roku albumie zespołu NOT, zatytułowanym NOT[59][60].

Obiekty edytuj

 
Kamienica pod numerem 22 – widok od strony ul. Cmentarnej w kierunku południowo-wschodnim (kwiecień 2016)

Według stanu na listopad 2017 roku do gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi były wpisane trzy obiekty przy ul. św. Jerzego[35]:

  • Kolonia Funduszu Kwaterunku Wojskowego pod numerem 5/7 – 4 budynki mieszkalne,
  • dawna cerkiew prawosławna, obecnie rzymskokatolicki kościół garnizonowy św. Jerzego pod numerem 9,
  • kamienica (budynek frontowy) pod numerem 22.

Ponadto ulica św. Jerzego stanowi cenną aleję o dużych walorach przyrodniczych, wysadzaną po obu stronach lipami i klonami jesionolistnymi[68].

Numeracja i kody pocztowe edytuj

  • Numery parzyste: 4–22c; w źródle z 1900 roku, jako Ekaterynburgska: 2–24[14]; w źródle z 1913 roku, jako Ekaterynburska: 2–20[21]
  • Numery nieparzyste: 3–11; w źródle z 1900 roku, jako Ekaterynburgska: 1–19[69]; w źródle z 1913 roku, jako Ekaterynburska: 1–21[21]
  • Kody pocztowe: 91-072 (cała)[70]

Komunikacja miejska edytuj

Ulicą św. Jerzego nie przebiegają obecnie (kwiecień 2024)[71] ani nie przebiegały w przeszłości[72][73] żadne stałe linie MPK Łódź i innych przewoźników.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Inne warianty pisowni spotykane w źródłach: Ekaterynburgska, Jekaterinburgska, Jekaterinburska, Jekaterynburska.
  2. ↑ 1 łokieć kwadratowy miary nowopolskiej – około 0,33 m².
  3. ↑ Dla porównania: najdroższe place znajdowały się przy ul. Piotrkowskiej na odcinku między Nowym Rynkiem (ob. pl. Wolności) a ulicą Przejazd (ob. ul. Juliana Tuwima) – 1 łokieć kwadratowy miary nowopolskiej gruntu kosztował tam 12 rubli[18]. Najtańsze place oferowano na terenach przyłączonych do Łodzi w 1906 roku – na gruntach dawnych wsi Doły, Dąbrowa, Karolew i Rokicie Stare ówczesną cenę maksymalną ustalono na 30 kopiejek za 1 łokieć kwadratowy miary nowopolskiej gruntu[19].
  4. ↑ Numeracja podana niżej obowiązywała w 1913 roku.
  5. ↑ Z. A. B. – niem. skrót Zivilarbeiter-Bataillon, pol. batalion robotników cywilnych; liczba 23 oznacza numer batalionu.
  6. ↑ Nazwisko Macksensen nosił jeden z niemieckich rodów szlacheckich.
  7. ↑ Właściciele firmy: Kazimierz Józef Arkuszewski (zamieszkały w Warszawie przy ul. Hortensja 1, ob. ul. Wojciecha Górskiego), Azja Szmul vel Samuel Chabański i Abram Aron Chabański (zamieszkali w Łodzi przy ul. Zielonej 6), oraz Mordka Hitel Windman (zamieszkały w Zawierciu przy ul. Aptecznej 14)[47].
  8. ↑ Właściciele firmy: Frajndla Laufer, Moszek vel Moryc Laufer, Abram Manas Laufer, Cyrla Ita Herman i Estera Laufer, zamieszkali przy ul. Konstantynowskiej (ob. ul. Legionów) 77[49].
  9. ↑ W źródle w nazwie firmy błędnie wydrukowano Rodacz zamiast Radacz.
  10. ↑ W Księdze adresowej miasta Łodzi i województwa łódzkiego... z lat 1937–1939 figuruje błędnie jako Jan Niwiński-Książek[54].
  11. ↑ Na współczesnych tablicach ulicznych i planach miasta figuruje ponownie pod nazwą ulicy św. Jerzego.
  12. ↑ Skrzyżowanie torów tramwajowych z nieużywanym od II połowy lat 90. XX w. (po upadłości i likwidacji zakładów „Poltex W” S.A.) torem bocznicy kolejowej zlikwidowano około 2003 roku.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Wykaz ulic na terenie miasta Łodzi zaliczonych do kategorii dróg gminnych. Stan na dzień 01.01.2018 r. Dzielnica Łódź Polesie. [w:] Strona Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Transport i komunikacja > Kierowca / Utrudnienia i remonty – Wykaz dróg > Wykaz dróg publicznych – Drogi gminne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2018-01-01. s. 1, poz. 31. [dostęp 2018-12-31].
  2. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Ustalenia szczegółowe dla terenów. W: Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała Rady Miejskiej w Łodzi w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części obszaru miasta Łodzi położonej w rejonie alei Tadeusza Kościuszki i ulic: 6 Sierpnia, Generała Lucjana Żeligowskiego, św. Jerzego, Cmentarnej, Legionów, Zachodniej i Wólczańskiej – projekt. Łódź: 2018-11-06, s. 46. [dostęp 2018-12-31]. Tam: § 29 ust. 3 pkt 13 lit. a.
  3. ↑ Spis ulic Łodzi A–O [wraz z przynależnością do parafii]. [w:] Strona archidiecezji łódzkiej. archidiecezja.lodz.pl > Parafie – Spis ulic Łodzi A–O [on-line]. Archidiecezja Łódzka, 2016-08-26. [dostęp 2018-12-31].
  4. ↑ a b Bonisławski i Podolska 2008 ↓, s. 120–121.
  5. ↑ a b Aleksandra Pastusiak. Śladami prawosławia. „Piotrkowska 104. Miesięcznik łódzki”. Nr 1 (56), s. 18–19, kol. 2–3, 1, styczeń 2008. Arkadiusz Grzegorczyk (red. nacz.). Łódź: Urząd Miasta Łodzi. ISSN 1731-092X. 
  6. ↑ Piotr Wysocki. Łódzkie drogi Rosjan. Exodusy i powroty. „Kronika Miasta Łodzi”. 2 (74), s. 47, kwiecień – czerwiec 2016. Gustaw Romanowski (red. nacz.). Łódź: Urząd Miasta Łodzi – Biuro Informacji i Komunikacji Społecznej. ISSN 1231-5354. [dostęp 2018-12-31]. 
  7. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 49 (PDF – 3).
  8. ↑ a b c d e f g h Horodecki (red.) 2018 ↓.
  9. ↑ Александр Шорин, Одну из улиц польского города Лодзь переименовали в честь Екатеринбурга, [w:] Portal „Областная газета”. oblgazeta.ru > Общество [online], «Областная газета» (Екатеринбург, Свердловская область), 10 grudnia 2014 [dostęp 2018-11-18] (ros.).
  10. ↑ a b Шорин 2014 ↓, s. 1.
  11. ↑ Władysław Starzyński: Mapa Starzyńskiego (1894–1896). [w:] Strona Łódzkiego Internetowego Systemu Informacji o Terenie „InterSIT”. mapa.lodz.pl > Mapy tematyczne > Mapy historyczne [on-line]. Łódzki Ośrodek Geodezji, Urząd Miasta Łodzi, 2013. [dostęp 2018-12-31]. (ros.). (Na stronie docelowej należy zaznaczyć w panelu bocznym „Warstwy” w części „Mapy historyczne”: Mapa Starzyńskiego (1894–1896); opcjonalnie można wyłączyć pozycję Struktura Miasta).
  12. ↑ Wesołowski 2002 ↓, s. V.1 (mapa 1 i mapa 2).
  13. ↑ Franciszek Chełmiński: Terytorjum miasta. W: Seweryn Sterling (red.): Materjały do monografji sanitarnej miasta Łodzi. F. Adamowicz, S. Bartoszewicz, K. Schoenaich, S. Skalski, H. Trenkner, J. Witkowski, K. Zaleski. Wyd. I. Cz. Zeszyt I. Łódź: Wydawnictwo Oddziału Łódzkiego Towarzystwa Hygienicznego Warszawskiego, 1912, s. 14 (PDF – 16). [dostęp 2018-12-31].
  14. ↑ a b Taryfa domów m. Łodzi... 1900 ↓, s. 12–13 (PDF – 183).
  15. ↑ a b Проектъ Акц[ионерного] Общ[ества] И. К. Познанскаго на постр[ойку] камен[ного] 2[-х] эт[ажного] дома, камен[ного] 1-о эт[ажного] здания для помещения 3 паровозовъ и от[ожих] местъ подъ № 22 по Екатеринбургской ул[ице] вь гор[оде] Лодзи (Proekt˝ Akc[ionernogo] Obŝ[estva] I. K. Poznanskago na postr[ojku] kamen[nogo] 2[-h] ět[ažnogo] doma, kamen[nogo] 1-o ět[ažnogo] zdanìâ dlâ poměŝenìâ 3 parovozov˝ i ot[ožih] měst˝ pod˝ No 22 po Ekaterinburgskoj ul[ice] v˝ gor[ode] Lodzi – Projekt budowy przez Towarzystwo Akcyjne I. K. Poznańskiego murowanego, piętrowego domu, murowanego, parterowego budynku mieszczącego trzy parowozy i ustępów pod numerem 22 przy ulicy Jekaterynburskiej w mieście Łodzi). [w:] Serwis „Zbiory archiwalne online”. szukajwarchiwach.pl > Archiwa – Archiwum Państwowe w Łodzi > Zasób > 39/1/0 Rząd Gubernialny Piotrkowski > Serie > Wydział Budowlany [on-line]. Archiwum Państwowe w Łodzi. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1905. s. 686. [dostęp 2018-12-31]. (ros.). Projektant – tam: zakładka Indeksy.
  16. ↑ a b Wesołowski 2002 ↓, s. V.1 (mapa 2).
  17. ↑ a b Michał Jerczyński, Tomasz Roszak: Bocznice przemysłowe. W: Michał Jerczyński, Tomasz Roszak: Szlakiem łódzkiej kolei. Łódź: „Piątek Trzynastego” Wydawnictwo, 2003, seria: Monografie komunikacyjne. ISBN 83-88742-90-6. Tam: Plan bocznicy kolejowej Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. J. Marchlewskiego „POLTEX”, stan z roku 1951.
  18. ↑ Taksa szczegółowa... 1913 ↓, s. 32 (PDF – 42).
  19. ↑ Instrukcya... 1913 ↓, s. 26 (PDF – 39).
  20. ↑ Taksa szczegółowa... 1913 ↓, s. 28 (PDF – 40).
  21. ↑ a b c Taryfa domów miasta Łodzi... 1913 ↓, s. 17 (PDF – 142).
  22. ↑ Firmy Handlowo-Przemysłowe m. Łodzi ułożone podług alfabetu. „Informator Handlowo-Przemysłowy m. Łodzi”. Rok wydawnictwa VIII (I), s. 345 (PDF – 193), 1912. Łódź: Wydawnictwo J. Ruszkowskiego. [dostęp 2018-12-31].  Informator na rok 1913. Tam: Laufer F., fabr. wyr. wełn.
  23. ↑ Mieczysław Hertz: Łódzki Bataljon Robotniczy. Z. A. B. 23. Wyd. I. Łódź: Nakładem Magistratu m. Łodzi, 1920, s. 8, 29, 32 (PDF – 10, 31, 34). [dostęp 2018-12-31].
  24. ↑ Wydział Zaprowiantowania Miasta. „Informator m. Łodzi”. Wydawnictwa rok I, s. 123 (PDF – 125), luty 1919. Łódź: Wydany nakładem Magistratu m. Łodzi. Opracowany przez Wydział Statystyczny. [dostęp 2018-12-31].  Informator z kalendarzem na rok 1919. Tam: Adresy składów Wydziału Zaprowiantowania Miasta i spis imienny zarządzających.
  25. ↑ Wydział Zaprowiantowania Miasta (II). „Informator m. Łodzi”. Wydawnictwa rok drugi, s. 360 (PDF – 98), luty 1920. Łódź: Wydział Statystyczny Magistratu m. Łodzi. [dostęp 2018-12-31].  Informator z kalendarzem na 1920 rok. Tam: Adresy składów Wydziału Zaprowiantowania Miasta i spis imienny zarządzających.
  26. ↑ Instytucje miejskie. Wydział Zaprowiantowania Miasta. „Kalendarz Informator na Województwo Łódzkie na rok...”, s. 112–113 (PDF – 59), 1921. Łódź: Wydawnictwo Ajencji Ogłoszeń i Wydawnictw Adama Benke w Łodzi. [dostęp 2018-12-31].  Kalendarz Informator [...] na rok 1922. Tam: Adresy składów Wydziału Zaprowiantowania Miasta i spis imienny zarządzających.
  27. ↑ a b Problemy aprowizacyjne. W: Jan Holcgreber (przewodn. Kom. Red.): Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu miasta Łodzi 1919 – 1929. Łódź: Nakładem Magistratu Łódzkiego, 1930, s. 269 (PDF – 345). [dostęp 2018-12-31].
  28. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 50 (PDF – 4).
  29. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń ↓.
  30. ↑ Mariusz Kulesza. Wielokulturowe dziedzictwo Łodzi a współczesny krajobraz miasta. „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”. tom 2, s. 36 (PDF – 26), 2013. Andrzej Rykała (red. nacz.). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. ISSN 2300-0562. [dostęp 2018-12-31]. 
  31. ↑ Spis Abonentów Łódzkiej Sieci Telefonicznej w r. 1920. Służbowe. „Informator m. Łodzi”. Wydawnictwa rok drugi, s. 476, 481 (PDF – 214, 219), luty 1920. Łódź: Wydział Statystyczny Magistratu m. Łodzi. [dostęp 2018-12-31].  Informator z kalendarzem na 1920 rok. Tam: litera „K”.
  32. ↑ a b Straßenverzeichnis von Litzmannstadt 1941 ↓, s. 65, 89 (PDF – 67, 91).
  33. ↑ WIG 1948 ↓.
  34. ↑ Dz. Zarz. Miejskiego w Łodzi z 15 sierpnia 1945 ↓, s. 111 (PDF – 56).
  35. ↑ a b Gminna ewidencja zabytków miasta Łodzi 2017 ↓, s. 11.
  36. ↑ a b Pawłowska 2010 ↓, s. 1.
  37. ↑ Pracownie Artystyczne (autor korporatywny): 15-lecie pracowni przy ul. św. Jerzego. [w:] Portal „Łodzianin”. lodzianin.pl [on-line]. Łodzianin.pl. Dobra Strona Łodzi, 2010-10-02. [dostęp 2018-12-31].
  38. ↑ a b Gronczewska 2014 ↓, s. 2.
  39. ↑ a b Henryk Tomczyk. Pamięć – Szacunek – Wdzięczność. „Niedziela. Tygodnik katolicki”. Nr 20. Rok LIV (edycja łódzka), 2011-05-15. ks. dr Ireneusz Skubiś (red. nacz.). Częstochowa: Kuria Metropolitarna w Częstochowie. ISSN 0208-872X. [dostęp 2018-12-31]. 
  40. ↑ Kazimierz Jamroz i in.: Wykaz ulic i skrzyżowań wraz z liczbą wypadków i ich ofiar. W: Kazimierz Jamroz, Marcin Budzyński, Andrzej Zalewski, Joanna Żukowska, Izabela Oskarbska: Miejski Program Poprawy Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Łodzi na lata 2014 – 2020. Gdańsk: maj 2014, s. 99 (PDF – 102), poz. 299. [dostęp 2018-12-31]. (Załącznik 1; w tytule tabeli błędnie podano lata 2010–2013 zamiast 2011–2013).
  41. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny). Uchwała nr XXV/589/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 10 lutego 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji miasta Łodzi. „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. Poz. 1197, s. 1–2, 2016-03-14. Łódź: Wojewoda Łódzki. [dostęp 2018-12-31]. 
  42. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny). Uchwała nr XLII/1095/17 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 22 lutego 2017 r. w sprawie ustanowienia na obszarze rewitalizacji miasta Łodzi Specjalnej Strefy Rewitalizacji. „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. Poz. 1291, s. 1, 2017-03-15. Łódź: Wojewoda Łódzki. [dostęp 2018-12-31]. 
  43. ↑ Gminny Program Rewitalizacji dla miasta Łodzi 2026+ (Załącznik do uchwały nr LXXIII/1980/18 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 5 lipca 2018 r.). W: Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała nr LXXIII/1980/18 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 5 lipca 2018 r. zmieniająca uchwałę w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Rewitalizacji miasta Łodzi. Łódź: Urząd Miasta Łodzi, 2018-07-11, s. 7 (PDF – 8). [dostęp 2018-12-31]. Tam: ryc. 1: Obszar rewitalizacji dla Łodzi a granice Strefy Wielkomiejskiej.
  44. ↑ Żumański (red.) 1937–1939a ↓, s. 81 (PDF – 95).
  45. ↑ Żumański (red.) 1937–1939a ↓, s. 40, 89 (PDF – 54, 103).
  46. ↑ Żumański (red.) 1937–1939c ↓, s. 28 (PDF – 109).
  47. ↑ a b Bracia Chabańscy, Windman i S-ka [wpis w rejestrze, poz. 5304]. W: Podręczny Rejestr Handlowy 1926. Łódź: Nakładem Wydawnictwa Księgi Prawomocnych Podpisów Przemysłu, Handlu i Finansów, 1926, s. 245 (PDF – 32), poz. 5304, kol. 2. [dostęp 2018-12-31].
  48. ↑ Przemysł bawełniany [reklama]. „Kalendarz Informator na Województwo Łódzkie na rok...”, s. 34w (PDF – 342), 1922. Łódź: Wydawnictwo Ajencji Ogłoszeń i Wydawnictw Adama Benke w Łodzi. [dostęp 2018-12-31].  Kalendarz Informator [...] na rok 1923. Tam: Dział ogłoszeniowy. Ogłoszenia w tekście i kolorowe (pag. z lit. „w”).
  49. ↑ a b Frajndla Laufer i S-ka [wpis w rejestrze, poz. 3847]. W: Podręczny Rejestr Handlowy 1926. Łódź: Nakładem Wydawnictwa Księgi Prawomocnych Podpisów Przemysłu, Handlu i Finansów, 1926, s. 244 (PDF – 31), poz. 3847, kol. 1. [dostęp 2018-12-31].
  50. ↑ Firmy handlowe i przemysłowe Województwa Łódzkiego z podziałem na starostwa i gminy, oraz branże. M. Łódź. Budowlane drzewo. „Kalendarz Informator na Województwo Łódzkie na rok...”, s. 8 (PDF – 45), 1923. Łódź: Wydawnictwo Adama Benke w Łodzi. [dostęp 2018-12-31].  Kalendarz Informator [...] na rok 1923.
  51. ↑ Emil Radacz [wpis w rejestrze, poz. 9310]. W: Podręczny Rejestr Handlowy 1926. Łódź: Nakładem Wydawnictwa Księgi Prawomocnych Podpisów Przemysłu, Handlu i Finansów, 1926, s. 27 (PDF – 55), poz. 9310, kol. 1. [dostęp 2018-12-31].
  52. ↑ Aleksander Chądzyński. Ogłoszenie. „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. Rok 8 (nr 13), s. 84 (PDF – 6), kol. 1, 1927-03-28. Łódź. [dostęp 2018-12-31]. Cytat: Syndyk tymczasowy masy upadłości firmy: „Emil Radacz” w Łodzi, ul. Jerzego Nr. 20 […]. 
  53. ↑ Sport w Łodzi. Stowarzyszenia sportowe i boiska. W: Informator i plan m. Łodzi. Łódź: Nakładem księgarni S. Seipelt Sp. z ogr. odp., 1937, s. 91 (PDF – 47). [dostęp 2018-12-31].
  54. ↑ a b Żumański (red.) 1937–1939b ↓, s. 307 (PDF – 55).
  55. ↑ Jan Niwiński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2018-12-31]. Źródło biogramu: Zbigniew Wilski (red.): Słownik biograficzny teatru polskiego. Barbara Berger et al. Wyd. I. T. 2: 1900–1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994. ISBN 83-01-11260-3.
  56. ↑ J. Glapińska: Pracownia św. Jerzego. 15-lecie istnienia. [w:] Portal TVP3 Łódź. lodz.tvp.pl > Aktualności [on-line]. Telewizja Polska S.A., 2010-10-02. [dostęp 2018-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-01)].
  57. ↑ Jowita Jagla. Łódzkie miejsca Marcelo Zamenhofa. „Piotrkowska 104. Miesięcznik łódzki”. Nr 12 (91), s. 14–15, grudzień 2010. Arkadiusz Grzegorczyk (red. nacz.). Łódź: Urząd Miasta Łodzi. ISSN 1731-092X. 
  58. ↑ Pawłowska 2010 ↓, s. 1–2.
  59. ↑ NOT – wyd. 2.47 Records (2.47 E CD011, 2.47 E CD014) w bazie Discogs.com (ang.) [dostęp 2017-11-27].
  60. ↑ Utwór „Łódź” w wykonaniu zespołu NOT w serwisie YouTube, czas trwania: 3 min 41 s [dostęp 2017-11-27].
  61. ↑ TONZ 2015 ↓.
  62. ↑ Chorążewicz 2014 ↓.
  63. ↑ Bereszczyński 2009 ↓.
  64. ↑ Łódź. Dawne carskie koszary. [w:] Serwis „Polska Niezwykła”. polskaniezwykla.pl > miejsca > zabytkowe budynki [on-line]. „Polska Niezwykła”. [dostęp 2018-12-31].
  65. ↑ ota: Szkoły wyższe. [w:] Portal „Gazety Wyborczej”. wyborcza.pl > Serwisy lokalne – Łódź > Wiadomości [on-line]. Agora SA, 2007-10-25. [dostęp 2018-12-31].
  66. ↑ [Widok skrzyżowania ulic Cmentarnej ze św. Jerzego (w kierunku północno-wschodnim, stan w lipcu 2012 roku)]. [w:] Serwis „Polska na fotografii”. fotopolska.eu > łódzkie > Łódź > Stare Polesie > ul. Jerzego, św. > 2012 [on-line]. Neo & Siloy, 2012-07-14. [dostęp 2018-12-31].
  67. ↑ [Widok skrzyżowania ulic Cmentarnej ze św. Jerzego (w kierunku południowo-zachodnim, stan w kwietniu 2015 roku)]. [w:] Serwis „Polska na fotografii”. fotopolska.eu > łódzkie > Łódź > Stare Polesie > ul. Jerzego, św. > 2015 [on-line]. Neo & Siloy, 2015-04-06. [dostęp 2018-12-31].
  68. ↑ Anna Olaczek-Wołowska, Marcin Jóżwik, Agata Markowska: Analiza istniejącego stanu środowiska, potencjalne jego zmiany w przypadku braku realizacji projektowanego planu. W: Anna Olaczek-Wołowska, Marcin Jóźwik, Agata Markowska: Prognoza oddziaływania na środowisko ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części obszaru miasta Łodzi położonej w rejonie alei Tadeusza Kościuszki i ulic: 6 Sierpnia, Generała Lucjana Żeligowskiego, św. Jerzego, Cmentarnej, Legionów, Zachodniej i Wólczańskiej. Łódź: Miejska Pracownia Urbanistyczna w Łodzi, wrzesień 2018, s. 21. [dostęp 2018-12-31]. Tam: podrozdział Zieleń.
  69. ↑ Taryfa domów m. Łodzi... 1900 ↓, s. 12 (PDF – 183).
  70. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 738 [zarchiwizowane 2013-07-15].
  71. ↑ [Mapa przebiegów tras linii tramwajowych i autobusowych (obowiązuje od 4 lutego 2018 r.)]. [w:] Strona Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego – Łódź. mpk.lodz.pl > Rozkłady jazdy > Pobierz > Mapy PDF przebiegów tras – wszystkie linie (PDF 1800 KB) [on-line]. MPK – Łódź Spółka z o.o., 2018-02-04. [dostęp 2018-12-31].
  72. ↑ Wojciech Dębski: Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. Wojciech Dębski, 2006–2018. [dostęp 2018-12-31].
  73. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2018-12-31].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_św._Jerzego_w_Łodzi&oldid=73439383”