Wikipedia

Ulica Waliców w Warszawie

ulica w Warszawie

Ulica Waliców – ulica w dzielnicy Wola w Warszawie. Biegnie od ul. Pereca, przecina Grzybowską i Krochmalną, a kończy się przy ul. Chłodnej.

Ulica Waliców w Warszawie
Mirów
Ilustracja
Ulica Waliców przy ul. Pereca
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Przebieg
0 m ul. Pereca
160 m ul. Grzybowska
340 m ul. Krochmalna
460 m ul. Chłodna
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ulica Waliców w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ulica Waliców w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Waliców w Warszawie”
Ziemia52°14′08,2″N 20°59′31,6″E/52,235611 20,992111
Multimedia w Wikimedia Commons
Kolejka po wodę na ulicy Chłodnej, w tle szkoła przy ul. Waliców 34 (wrzesień lub październik 1939)
Tłum przed byłą Szkołą Handlową Zgromadzenia Kupców na rogu Prostej i Waliców (maj 1941)
Patrol plutonu "Agaton" batalionu "Pięść" w gruzach zburzonej szkoły przy ulicy Chłodnej 11/13 róg Waliców 34, idzie w kierunku ulicy Waliców. Po stronie prawej Waliców 23, wysoka kamienica za Krochmalną to Waliców 21
Ulica Waliców róg ulicy Krochmalnej, widok w kierunku ulicy Chłodnej
Kamienica przy ul. Waliców 14 w której mieszkali Menachem Kipnis i Władysław Szlengel
Kaplica baptystów przy ulicy Waliców 25

Na przełomie XIX i XX w. została przedłużona do ulicy Prostej, lecz po zmianie układu zabudowy po 1945, w wyniku zniszczeń wojennych została ponownie skrócona.

Nazwa edytuj

Nazwa ulicy, nadana urzędowo w 1770, pochodzi od nazwy posiadłości Waliców, założonej przez wojewodę rawskiego Bazylego Walickiego[1].

Historia edytuj

Waliców, niesłusznie nazywany jurydyką, powstał w drugiej połowie XVIII wieku w wyniku objęcia w 1763 przez Walickiego w dzierżawę wieczystą części gruntów starostwa warszawskiego. Działka miała kształt prostokąta, o krótszym boku opartym o tzw. drogę wolską (wkrótce nazwaną ulicą Chłodną). W 1767 geometra przysięgły Deutsch wytyczył pierwsze działki i ulice: całość podzielono na 30 parceli, przez środek, prostopadle do ul. Chłodnej, wyznaczono ulicę zwaną Walicowem oraz przecinające ją: Krochmalną, Grzybowską i Ceglaną (obecnie Pereca). W 1770 zatwierdzono nazwy ulic, w 1784 parcele otrzymały numerację[2]. Administracyjnie i sądowniczo osada była uzależniona od Grzybowa, w 1791–94 została włączona do Warszawy[3].

W 1763 przy Walicowie funkcjonowały już 2 browary: Anny Raubach i Henryka Grodke. W ciągu kolejnych 20 lat cała okolica została rozparcelowana i nabrała charakteru przemysłowo-rolniczego: w najbliższym sąsiedztwie działało 10 browarów i cegielnia. W 1805 przy Ceglanej powstały Ogrody Ulrychów, od 1878 przenoszone stopniowo na Górce. Przedsiębiorcy to przeważnie przybysze pochodzenia niemieckiego, często podpisujący się w dokumentach jeszcze szwabachą. Lokatorami domów byli najczęściej pracownicy tutejszych browarów, drobni rzemieślnicy, krowiarze handlujący mlekiem, czy wyrobnicy[2]. Na rogu z Krochmalną w 1822 urządzono salę zabaw zwaną Wrocławską, a potem Srebrną[4].

W 1854 na parceli między ulicami Żelazną, Grzybowską, Waliców i Ceglaną powstał duży browar Junga, rozbudowany z istniejącego od 1824 browaru Kazimirusa. Po śmierci Hermana Junga zakład przy Walicowie zlikwidowano, a w 1919 przedsiębiorstwo prowadzone przez syna Hermana, Seweryna, weszło w skład firmy Haberbusch i Schiele Zjednoczone Browary Warszawskie Spółka Akcyjna. Posesja przy Walicowie była natomiast od 1890 w posiadaniu Banku Handlowego, który dzierżawił budynki różnym firmom, m.in. od 1897 działała tu wytwórnia lemoniady i wody sodowej A. Domańskiego[5].

W 1905–1906 na rogu Prostej i Walicowa stanął nowy gmach Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców m. Warszawy według projektu Edwarda Goldberga. Budynek jak na owe czasy i tę okolicę miasta wyróżniał się nowoczesnością, m.in. posiadał oświetlenie elektryczne i sanitariaty podłączone do bieżącej wody[6].

W listopadzie 1940 niemal cała ulica, z wyjątkiem ok. 100 m od strony Chłodnej i ok. 50 m zachodniej pierzei od rogu Ceglanej, znalazła się w granicach warszawskiego getta – w tych dwóch miejscach granica getta przechodziła w poprzek ulicy. Fragment jezdni od strony Ceglanej został wyłączony z getta, aby zapewnić dojazd do firmy Domańskiego, działającej jeszcze do 1944[7]. W grudniu 1941 wschodnia strona Walicowa między Chłodną a Krochmalną w całości została wyłączona z getta, natomiast zachodnia aż do Chłodnej została do niego włączona. W sierpniu 1942[8], w czasie wielkiej akcji deportacyjnej, obszar na południe od Chłodnej został włączony do części aryjskiej, z wyjątkiem tzw. szopu Toebbensa, w którym znalazł się fragment ulicy Waliców między Prostą a Ceglaną[9].

W pierwszych dniach powstania warszawskiego w tym rejonie operowały oddziały Gustawa Billewicza „Sosny”, a po jego wycofaniu się 6 sierpnia na Stare Miasto, Zgrupowanie Chrobry II. Po przebiciu przez oddziały Reinefartha korytarza wzdłuż osi ulic Chłodnej i Elektoralnej do placu Żelaznej Bramy i dalej przez Ogród Saski do mostu Kierbedzia (6−7 sierpnia), w rękach powstańców pozostała jedynie południowa część ulicy. Szczególnie ciężkie walki toczyły się na odcinku między Grzybowską a Krochmalną, który wielokrotnie przechodził z rąk do rąk, lecz początkowy fragment Walicowa (od strony Ceglanej) pozostał po stronie polskiej aż do dnia kapitulacji, 3 października[10].

Po wojnie większość zabudowy była zniszczona i nawet budynki częściowo ocalałe zostały rozebrane, choć nieliczne dotrwały jeszcze do lat 60. M.in. w 1961 ostatecznie wyburzono pozostałości po gmachu Szkoły Handlowej[4]. Z przedwojennych ostańców do dziś pozostały kamienice pod nr 10, 12, 14 i 17 oraz fragment muru dawnego browaru Junga (nr 11), wkomponowany w elewację biurowca Aurum, a po jego zburzeniu w parter nowego budynku[11].

W okresie powojennym okolica przez długi czas pozostawała zrujnowana, zyskując miano Dzikiego zachodu. Dopiero w latach 70. XX wieku na tym obszarze powstało osiedle Za Żelazną Bramą, choć tylko jeden budynek ma adres Waliców (nr 20).

Ważniejsze obiekty edytuj

  • Waliców 11: Fragment muru dawnego browaru Junga, który w latach 1940–1942 stanowił granicę warszawskiego getta. Pozostałości dawnych budynków przejęła w końcu lat 80. Mennica Państwowa, zamierzając stopniowo je likwidować pod nową zabudowę[7]. Staraniami Zespołu Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy[12] udało się doprowadzić do wpisania budynku fabrycznego na rogu ulic Pereca i Waliców oraz ściany hali fabrycznej od strony Walicowa do rejestru zabytków i zablokować ich wyburzanie. W latach 1999–2000 pozostałe fragmenty zostały nadbudowane i połączone z nowym 7-kondygnacyjnym budynkiem biurowym według projektu R. Urbańczyka we współpracy z L. Czaplińskim i T. Wekka[13]. W czerwcu 2016 rozpoczęto wyburzanie nadbudowy. W tym miejscu powstał nowy apartamentowiec wzniesiony przez Mennicę Polską[11]. Na zabytkowym murze znajduje się tablica upamiętniająca przebieg muru getta w tym miejscu (od maja 2000 z brązu, wcześniej blaszana)[7].
  • Waliców 10, 12 i 14: kamienice z lat 1910–1914 wpisane w 2018 do rejestru zabytków[14]
  • Waliców 15: Wydział Ruchu Drogowego Komendy Stołecznej Policji.
  • Waliców 25: kaplica baptystów, oddana do użytku 9 września 1961[15].

Znani mieszkańcy edytuj

Inne informacje edytuj

  • Po upadku powstania w okolicznych ruinach i piwnicach chroniło wielu robinsonów warszawskich, m.in. od 7 października 1944 do 18 stycznia 1945 duża grupa 10 osób przebywała w specjalnie wcześniej przygotowanych głębokich pomieszczeniach podziemnych (poniżej piwnic) w Szkole Zgromadzenia Kupców, tak niskich, że nie pozwalały na wyprostowanie się[19].
  • Podczas rewitalizacji ulicy Chłodnej w 2011 na rogu z Walicowem umieszczono w chodniku tablicę upamiętniającą bunkier niemiecki, który znajdował się tu w czasie okupacji. Bunkier podziemnym kanałem łączył się z budynkiem byłej szkoły, w której zlokalizowano koszary policji niemieckiej. Jego zdobycie umożliwiło 3 sierpnia 1944 atak powstańców na Nordwache na rogu Chłodnej i Żelaznej.
  • Na rogu ulic Waliców i Grzybowskiej znajdował się dom Wołowskich, jedyna pamiątka po domu rodzinnym wybitnej polskiej pianistki XIX w. Marii Szymanowskiej. Dom spłonął w 1944, lecz do dziś widoczny jest ślad po dachu i stropach kolejnych pięter na ścianie kamienicy przy Grzybowskiej 46[20].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 188. ISBN 978-83-62189-08-3.
  2. ↑ a b Alina Sokołowska. Bazyli Walicki i założenie Walicowa w drugiej połowie XVIII wieku. „Przegląd Historyczny: dwumiesięcznik naukowy”. 49 (1958), s. 761-772. Wydawnictwo DiG. ISSN 0033-2186. 
  3. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 926. ISBN 83-01-08836-2.
  4. ↑ a b Karol Morawski (red.): Leksykon Wolski. Warszawa: PTTK Kraj, 1997, s. 228-229. ISBN 83-7005-389-0.
  5. ↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 305-306. ISBN 978-83-931723-5-1.
  6. ↑ Robert Marcinkowski: Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy. Warszawa: Oliwka, 2013, s. 166-167. ISBN 978-83-931203-1-4.
  7. ↑ a b c Janusz Sujecki, Rewaloryzacja reliktów dawnego browaru Junga przy ulicy Waliców. Pytanie o sens ochrony, „Zeszyty Wolskie”, 4, Muzeum Woli, 2002, s. 84-91, ISBN 83-88477-10-2.
  8. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
  9. ↑ Mapa Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta (oprac. Paweł E. Weszpiński i Robert Marcinkowski) [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2001
  10. ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie Warszawskie. Warszawa: PAX, 1969, s. 131-132, 256-260, 265-270, 317-321, 535-536.
  11. ↑ a b Michał Wojtczuk. Gdzie się podziała zabytkowa brama?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 1 lutego 2023. 
  12. ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Sumienie miasta. „Gazeta Wyborcza”, 7 grudnia 2001. 
  13. ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Lata 1989–2001. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2002, s. 203. ISBN 83-908950-5-6.
  14. ↑ Zestawienia zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31 marca 2019 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 66–67. [dostęp 2019-06-04].
  15. ↑ Nasza historia. Pierwszy Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Warszawie. [dostęp 2018-09-25].
  16. ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: DSH, 2010, s. 144-151. ISBN 978-83-62020-18-8.
  17. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto Warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: IFiS PAN, 2001, s. 609. ISBN 83-87632-83-X.
  18. ↑ Helena Szereszewska: Krzyż i mezuza. Warszawa: Czytelnik, 1993. ISBN 83-07-02214-2.
  19. ↑ Alina Winawerowa. Kronika 103 dni. „Dzieje Najnowsze”. VII, nr 1, 1975. ISSN 0419-8824. 
  20. ↑ Jerzy S. Majewski: Sztuka w browarze. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. 11.12.2009. [dostęp 2013-04-06].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Waliców_w_Warszawie&oldid=72051559”