Ustawa o ustroju sądów powszechnych z 2019 roku

Ustawa o ustroju sądów powszechnych, zwana też przez część mediów i polityków ustawą „kagańcową”[1], „dyscyplinującą”[2] lub „represyjną”[3] – ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw uchwalonej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej głosami posłów partii Prawo i Sprawiedliwość i jej sojuszników. Ustawa weszła w życie 14 lutego 2020[4].

Ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw
Nazwa potoczna

ustawa kagańcowa, ustawa represyjna, ustawa dyscyplinująca sędziów

Państwo

 Polska

Data wydania

20 grudnia 2019

Miejsce publikacji

Dz.U. z 2020 r. poz. 190

Data wejścia w życie

14 lutego 2020

Rodzaj aktu

ustawa

Przedmiot regulacji

wymiar sprawiedliwości

Status

obowiązujący

Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Celem tego aktu prawnego jest w opinii jego projektodawców w szczególności „uporządkowanie zagadnień ustrojowych związanych ze statusem sędziego Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, wojskowych oraz administracyjnych, a także organów samorządu sędziowskiego oraz organów sądów.”[5].

Projekt ustawy zgłoszony został 12 grudnia 2019 przez grupę 32 posłów. Przedstawicielem wnioskodawców był poseł Jan Kanthak[5]. Sejm uchwalił ją 20 grudnia 2019, 17 stycznia 2020 Senat RP podjął uchwałę o jej odrzuceniu, 23 stycznia 2020 Sejm odrzucił uchwałę Senatu. Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę 4 lutego 2020[6].


5 czerwca 2023 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w sprawie C‑204/21, uznał ustawę za niezgodną z prawem unijnym[7].

Główne postanowienia edytuj

Ustawa nowelizując kilka aktów prawnych wprowadza m.in. następujące rozwiązania:

  • odpowiedzialność dyscyplinarną sędziów za działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, za działania kwestionujące skuteczność powołania sędziego oraz za "działalność publiczną niedającą się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów";
  • rozszerza się uprawnienia rzeczników dyscyplinarnych sędziów – uzyskują właściwość do bycia oskarżycielami sędziów sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych;
  • sędziowie i prokuratorzy mają obowiązek informowania o przynależności do partii politycznych i stowarzyszeń;
  • kolegium i samorząd sędziowski nie może podejmować „spraw politycznych”, zaś „w szczególności zabronione jest podejmowanie uchwał podważających zasady funkcjonowania władz Rzeczypospolitej Polskiej i jej konstytucyjnych organów”;
  • zmienia się procedurę wyboru Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego – prawo zgłoszenia kandydata na to stanowisko uzyskał każdy sędzia SN; obniżono kworum niezbędne do wyboru Pierwszego Prezesa SN (minimum to 32 sędziów); w sytuacji braku I Prezesa Prezydent RP będzie mógł powierzyć jego obowiązki dowolnie wybranemu przez siebie sędziemu SN;
  • Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego uzyskała prawo rozstrzygania w sprawie statusu sędziego lub jego uprawnienia do sprawowania wymiaru sprawiedliwości;
  • Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN uzyskała prawo „rozpatrywania skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Sądu Najwyższego” i innych sądów, a także prawo do rozpoznawania wniosków o uchylenie immunitetów sędziów i prokuratorów.[6]

Krytyka edytuj

Przeciwnicy ustawy wskazują, że ustawa rażąco narusza Konstytucję RP. W opinii Naczelnej Rady Adwokackiej postanowienia ustawy „nie reformują wymiaru sprawiedliwości. Pod pozorem usprawnienia funkcjonowania sądów oraz rzekomego zapobiegania chaosowi i anarchii w wymiarze sprawiedliwości, naruszają konstytucyjną zasadę trójpodziału i równowagi władzy. Godzą w fundamenty demokratycznego państwa prawa i pogłębiają kryzys ustrojowy naszego państwa.”[8]

Przeciwko wejściu ustawy w życie opowiedzieli się m.in.: Amnesty International[9], Helsińska Fundacja Praw Człowieka[10], Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”[11], Stowarzyszenie Sędziów „Themis”[11], Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex super omnia”[12], Stowarzyszenie Adwokackie „Defensor Iuris”[11], Akcja Demokracja[13], Komitet Obrony Demokracji[13], Adam Bodnar[14], Małgorzata Gersdorf[15], Wojciech Hermeliński[16], Jacek Trela[17], Maciej Bobrowicz[18], Andrzej Rzepliński[19], Marek Zirk-Sadowski[20], MEDEL[21], Rechters voor Rechters[22], Stowarzyszenie Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych[22] oraz 149 profesorów prawa[23]. Swoje zaniepokojenie wyraził ponadto rzecznik wysokiej komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw praw człowieka[24], Komisarz Praw Człowieka Rady Europy[25], Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy[26], Komisja Europejska[27], Komisja Wenecka[28], Rada Europy[29], Bill Keating (przewodniczący podkomisji ds. Europy, Eurazji, Energii i Środowisk Kongresu USA) oraz Eliot Lance Engel (przewodniczący komisji spraw zagranicznych Kongresu USA)[30].

Reakcja organów Unii Europejskiej edytuj

29 kwietnia 2020 Komisja Europejska uruchomiła procedurę naruszeniową przeciwko Polsce w odpowiedzi na ustawę. Vera Jourova, wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej monitorująca ustawę od początku procesu legislacyjnego uzasadniła ten ruch mówiąc, że "państwa członkowskie mogą reformować swój wymiar sprawiedliwości, ale muszą to robić bez łamania unijnych traktatów" oraz że "ustawa jest niezgodna z zasadą pierwszeństwa prawa unijnego". Komisja dała Polsce dwa miesiące na odpowiedź i powrót do stanu prawnego sprzed wprowadzenia ustawy. W przypadku zignorowania terminów skieruje pozew do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej[31].

Przypisy edytuj

  1. Ustawa "kagańcowa" PiS przyjęta przez Sejm. Okrzyki: Hańba, skandal, Konstytucja. TOKfm. [dostęp 2020-02-16].
  2. Sejm przegłosował ustawę dyscyplinującą sędziów. RMF24. [dostęp 2020-02-16].
  3. Ustawa represyjna. Konsekwencje dyscyplinarne i służbowe dla sędziów. TVN24. [dostęp 2020-02-16].
  4. „Stan wyjątkowy w sądach”. Sędziowie protestują przeciwko „ustawie represyjnej”. tvn24.pl, 14 lutego 2020. [dostęp 2020-02-16].
  5. a b Druk nr 69 Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw. sejm.gov.pl. [dostęp 2020-02-16].
  6. a b Ustawa dyscyplinująca sędziów weszła w życie. Sprawdź, co się zmieni. gazetaprawna.pl, 14 lutego 2020. [dostęp 2020-02-20].
  7. Krzysztof Sobczak, TSUE: Polskie przepisy o sędziowskich dyscyplinarkach niezgodne z prawem Unii [online], Prawo.pl, 5 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-07] (pol.).
  8. NRA apeluje o wycofanie się ze szkodliwych dla Polski rozwiązań legislacyjnych. adwokatura.pl, 7 lutego 2020. [dostęp 2020-02-16].
  9. Sędziowie i prawnicy z całej Europy solidarnie przeciwko zamachowi na niezależność sądownictwa w Polsce. amnesty.org.pl. [dostęp 2020-02-16].
  10. Marsz Tysiąca Tóg. Sędziowie wyszli na ulice. www.fakt.pl, 2020-01-11. [dostęp 2020-02-16].
  11. a b c Arkadiusz Jastrzębski: Radosław Fogiel z ironią o proteście sędziów. „Nie wiem, co się ludziom nie podoba”. wiadomosci.wp.pl, 2020-01-11. [dostęp 2020-02-16].
  12. Stanowisko Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia dotyczące proponowanych zmian w ustawie o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw – Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex super omnia”. [dostęp 2020-02-16].
  13. a b Marsz Tysiąca Tóg w Warszawie. Sędziowie i prawnicy z różnych państw demonstrują w obronie praworządności. onet.pl, 2020-01-11. [dostęp 2020-02-16].
  14. Marsz Tysiąca Tóg w Warszawie. Sędziowie, prawnicy i obywatele protestują przeciwko „ustawie kagańcowej”. wyborcza.pl. [dostęp 2020-02-16].
  15. Małgorzata Gersdorf o „ustawie kagańcowej”: To nie jest zabawa. Teraz stoimy na krawędzi. gazeta.pl. [dostęp 2020-02-16].
  16. „Ustawa kagańcowa”. Eksperci krytykują proponowane przepisy dyscyplinujące sędziów. prawo.gazetaprawna.pl. [dostęp 2020-02-16].
  17. Na końcu się okaże, że przegrywają obywatele. tvn24.pl. [dostęp 2020-02-16].
  18. Maciej Bobrowicz Prezes KRRP zaprasza na Marsz Tysiąca Tóg. iustitia.pl. [dostęp 2020-02-16].
  19. „Ustawa kagańcowa”: PiS sam się złapał w pułapkę. wyborcza.pl. [dostęp 2020-02-16].
  20. Biuro Analiz Senatu i prezes NSA krytycznie o ustawie dyscyplinującej sędziów. rmf24.pl. [dostęp 2020-02-16].
  21. Polscy sędziowie mogą liczyć na solidarność Europejskiego Stowarzyszenia Sędziów, mówi OKO.press jego prezes. oko.press. [dostęp 2020-02-16].
  22. a b Europejscy sędziowie wspierają polskich niezależnych sędziów i przyłączają się do Marszu Tysiąca Tóg. iustita.pl. [dostęp 2020-02-16].
  23. Kilkudziesięciu profesorów prawa: ustawa „kagańcowa” nie do pogodzenia z członkostwem Polski w UE. oko.press. [dostęp 2020-02-16].
  24. Rupert Colville: Press briefing on Poland. ohchr.org, 2019-12-20. [dostęp 2020-02-16].
  25. List Komisarz Rady Europy do Marszałka Senatu. www.senat.gov.pl, 2020-01-10. [dostęp 2020-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-15)].
  26. Maria Pankowska: oko.press prześwietla ustawę kagańcową, czyli wszystkie powody, by iść na Marsz 1000 Tóg. oko.press, 2020-01-11. [dostęp 2020-02-16].
  27. Katarzyna Szymańska-Borginon, Nicole Makarewicz: KE bardzo zaniepokojona ostateczną decyzją Sejmu w sprawie ustawy dyscyplinującej sędziów. rmf24.pl, 2020-01-24. [dostęp 2020-02-16].
  28. Mateusz Kucharczyk: Negatywna opinia Komisji Weneckiej o „ustawie kagańcowej”. euractiv.pl, 2020-01-16. [dostęp 2020-02-16].
  29. Maciej Sokołowski: „Frankensteinizacja prawa”. Raport Rady Europy ocenia zmiany w polskim sądownictwie. tvn24.pl, 2020-01-28. [dostęp 2020-02-16].
  30. Adriana Rozwadowska: Amerykańscy kongresmeni apelują do Dudy: „To erozja demokratycznych wartości”. wyborcza.pl, 19 stycznia 2020. [dostęp 2020-02-16].
  31. Komisja Europejska ma "mocne podstawy prawne". Uruchamia procedurę naruszeniową wobec Polski [online], TVN24 [dostęp 2020-04-29].