Ustrój polityczny Nowej Zelandii

Nowa Zelandia – monarchia konstytucyjna o statusie Commonwealth realm. Jej ustrój polityczny wzorowany jest na brytyjskim, choć występują pewne istotne różnice, np. jednoizbowość parlamentu.

Nowa Zelandia Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Nowej Zelandii Ustrój polityczny Ustrój polityczny Nowej Zelandii Konstytucja Konstytucja Nowej Zelandii Monarcha Monarcha Karol III Gubernator generalny Cindy Kiro Władza ustawodawcza Izba Reprezentantów Władza wykonawcza Premier Jacinda Ardern Gabinet Gabinet Jacindy Ardern Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Kontrola państwowa Kontrola państwowa Finanse Bank Rezerwy Nowej Zelandii Samorząd terytorialny Podział administracyjny Nowej Zelandii Samorząd Terytorialny Partie polityczne Partie polityczne Partia Narodowa Partia Pracy Najpierw Nowa Zelandia Partia Zielonych Wybory Wybory parlamentarne: 2017 Referendum: 2015–2016 Polityka zagraniczna Polityka zagraniczna Ministerstwo Spraw Zagranicznych Nowej Zelandii minister: Winston Peters Wikiprojekt Polityka

Historia

Nie licząc przedkolonialnych struktur maoryskich, pierwszy formalny organizm polityczny powstał w Nowej Zelandii w 1841 i miał status brytyjskiej kolonii. Początkowo cała władza spoczywała w rękach brytyjskiego gubernatora, jednak już w 1852 powstały złożone z osadników władze autonomiczne na szczeblu centralnym i prowincjonalnym. W 1907 Nowa Zelandia uzyskała status dominium brytyjskiego. W 1931 Statut Westminsterski przyznał wszystkim dominiom suwerenność, jednak za formalną datę pełnej niepodległości Nowej Zelandii uznaje się dopiero rok 1947, kiedy to jej władze ratyfikowały statut.

Konstytucja

Podobnie jak wiele państw Wspólnoty Narodów, Nowa Zelandia nie ma spisanej konstytucji. Na jej dorobek konstytucyjny składa się szereg dokumentów m.in. traktat z Waitangi, wiele ustaw przyjmowanych przez parlamenty nowozelandzki i brytyjski oraz liczne zwyczaje konstytucyjne. W 1986 najważniejsze normy zostały zebrane w ustawie konstytucyjnej (Constitution Act). Nie ma ona jednak statusu oficjalnej konstytucji, zaś jej rola jest bardziej zbliżona do kodeksu – ma katalogować i porządkować to, co od dawna i tak obowiązuje.

Władza ustawodawcza

Budynki Parlamentu Nowej Zelandii

Historycznie Nowa Zelandia miała dwuizbowy parlament: wybieralną Izbę Reprezentantów i pochodzącą z nominacji Radę Legislacyjną. W 1951 Rada została zlikwidowana i od tego czasu parlament jest jednoizbowy.

Izba Reprezentantów wybierana jest z użyciem ordynacji mieszanej, zbliżonej do tej, którą w Europie stosuje się m.in. w Niemczech. Jej nominalna liczba członków wynosi sto dwadzieścia osób, jednak ze względu na specyfikę systemu wyborczego, liczba deputowanych w poszczególnych kadencjach może wahać się o kilka osób w obie strony. Kadencja trwa trzy lata, z możliwością rozpisania przedterminowych wyborów przez gubernatora generalnego na wniosek premiera.

Czynne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele, którzy ukończyli osiemnaście lat. W 1893 Nowa Zelandia jako pierwsza na świecie zrównała w swoim prawie wyborczym status kobiet i mężczyzn.

Władza wykonawcza

„Pszczeli ul” – siedziba Rządu Nowej Zelandii

Monarcha

Nowa Zelandia pozostaje w unii personalnej z Wielką Brytanią. Od czasu wstąpienia na tron Elżbiety II obowiązuje specjalna ustawa, która przewiduje, że choć monarchą Nowej Zelandii jest każdy kolejny monarcha brytyjski, to jednak formalnie urząd królowej Nowej Zelandii (lub potencjalnie króla) jest zupełnie niezależny od urzędu królowej (króla) Wielkiej Brytanii. Stąd też w odniesieniu do Nowej Zelandii Elżbieta II używa wyłącznie tytułu królowej tego kraju. Na co dzień kompetencje królewskie wykonuje w Nowej Zelandii jej gubernator generalny, mianowany przez królową na wniosek premiera Nowej Zelandii. Ma on prawo m.in. nadawania orderów i odznaczeń, powoływania i odwoływania premiera (choć w praktyce jest nim automatycznie lider największej partii parlamentarnej) oraz skracania kadencji parlamentu (ale tylko na wniosek premiera).

Premier i gabinet

Premier Nowej Zelandii jest oficjalnie powoływany i odwoływany przez gubernatora generalnego, działającego w imieniu królowej, jednak w praktyce premierem zostaje zawsze lider partii mającej w danej chwili najwięcej miejsc w parlamencie. Ze względu na odmienny od brytyjskiego system wyborczy, w Nowej Zelandii zdarzają się rządy koalicyjne. Wszyscy członkowie gabinetu muszą posiadać mandaty parlamentarne. Istnieje również obradująca pod przewodnictwem gubernatora generalnego instytucja Rady Wykonawczej, będąca odpowiednikiem brytyjskiej Tajnej Rady. W praktyce skład Gabinetu i Rady zwykle pokrywa się w znacznym stopniu. Formalnie rozporządzenia (orders-in-council) wydawane są nie przez Gabinet, a właśnie przez Radę.

Władza sądownicza

System sądowniczy Nowej Zelandii jest oparty na modelu brytyjskim. Najważniejszą różnicą jest najwyższa instancja odwoławcza – od 2004 jest nią Sąd Najwyższy Nowej Zelandii (Supreme Court, co należy odróżnić od działającego znacznie wcześniej High Court, również tłumaczonego na polski jako „Sąd Najwyższy”). Sędziowie powoływani są przez gubernatora generalnego na wniosek (w zależności od szczebla) premiera, prokuratora generalnego, jego zastępcy lub prezesa Sądu Najwyższego. Za źródła prawa i podstawę orzekania uznaje się akty parlamentu Nowej Zelandii, niektóre akty parlamentu brytyjskiego sprzed 1947 oraz common law.

Samorząd terytorialny

Nowa Zelandia jest państwem unitarnym, zaś wszelkie kompetencje organów samorządu terytorialnego wynikają z decyzji parlamentu. Samorząd jest dwustopniowy. Najniższy szczebel stanowią siedemdziesiąt cztery tzw. władze terytorialne, z których szesnaście ma status miast, zaś pięćdziesiąt siedem – dystryktów. Drugi szczebel to szesnaście regionów. Wyspy Chatham mają specjalny status – ich władze łączą w sobie kompetencje obu szczebli (uznawane są jednak za jedną z 74 władz terytorialnych).

Linki zewnętrzne

• Gubernator Generalny Nowej Zelandii. gov-gen.govt.nz. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-24)].
• Parlament Nowej Zelandii. parliament.nz. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-19)].
• Premier Nowej Zelandii