Ustroń

miasto i gmina w województwie śląskim
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 24 paź 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.

Ustroń () – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, uzdrowisko (jedno z dwóch w województwie), ośrodek wczasowy i wypoczynkowy.

Ustroń
miasto i gmina
Ilustracja
Widok z Równicy
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Aglomeracja

bielska

Data założenia

XIV w.

Prawa miejskie

1956

Burmistrz

Paweł Sztefek

Powierzchnia

59,03 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


16 017[1]
271,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 33

Kod pocztowy

43-450

Tablice rejestracyjne

SCI

Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ustroń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Ustroń”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Ustroń”
Ziemia49°42′58″N 18°48′59″E/49,716111 18,816389
TERC (TERYT)

2403021

SIMC

0926677

Urząd miejski
Rynek 1
43-450 Ustroń
Strona internetowa
BIP

Według danych z 30 czerwca 2022 miasto miało 16 023 mieszkańców[1].

Położenie

edytuj
 
Widok na osiedle Zawodzie z Czantorii

Miejscowość położona jest u północnych podnóży Beskidu Śląskiego, u wylotu doliny Wisły. Na północy sięga skraju Pogórza Śląskiego. Od wschodu granicę Ustronia wyznacza grzbiet pasma Równicy, zaś od południowego zachodu nad miastem dominuje szczyt Czantorii Wielkiej. Różnica wzniesień pomiędzy centrum miasta w dolinie Wisły (ok. 360 m n.p.m.) a szczytami Równicy (884 m n.p.m.) i Czantorii Wielkiej (995 m n.p.m.) wynosi odpowiednio ponad 500 i 600 metrów.

Ustroń historycznie leży na Śląsku Cieszyńskim. Od początków swego istnienia do 1918 r. leżał w granicach księstwa cieszyńskiego. W latach międzywojennych należał do autonomicznego województwa śląskiego, a po II wojnie światowej do województwa śląskiego. Od 1950 r. funkcjonował w ramach województwa katowickiego (w latach 1953–1956 stalinogrodzkiego), zaś w latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Miasto stanowi 8,07% powierzchni powiatu cieszyńskiego. Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 59,03 km²[2], w tym:

  • użytki rolne: 41%
  • użytki leśne: 44%[3].

Sąsiednie gminy: Brenna, Goleszów, Skoczów, Wisła. Gmina sąsiaduje z Czechami.

Podział administracyjny

edytuj
 
Ustroń na mapie powiatu

Miasto podzielone jest na 9 jednostek pomocniczych – osiedli[4]:

Inne: Dobka, Jaszowiec.

Demografia

edytuj

Dane z 30 czerwca 2014 r.[5]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 16 005 100 8423 52,7 7582 47,3
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
271,6 142,8 128,3

Piramida wieku mieszkańców Ustronia w 2014 r.[1]:
 

W miejscowej gwarze nazwa wymawiana jest ustróń, kogo, czego: ustrónio, w języku niemieckim Ustron, czeskim Ustroni[6].

Zdaniem językoznawców nazwa „Ustroń” pochodzi od miejsca zacisznego, ustronnego, leżącego „na stronie”[6][7]. Natomiast według przekazów legendarnych właśnie tu, nad brzegiem Wisły, jeden z oddziałów tatarskich miał spalić w 1241 roku kilkuset polskich jeńców, skąd poszła nazwa ustrina lub ustrinum, tzn. pogorzelisko z ciał ludzkich (łac. ustor – palący trupy)[8].

W łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis („Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego”) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Ustrona. Dokument wymienia również Lipowiec (w 1975 r. przyłączony do Ustronia) w formie Lyppowetz[9][10]. W kolejnych latach nazwa ulegała różnym zmianom i modyfikacjom. Kolejno były to Wstrowe (1447), de Wstronÿ (1478), Vstronye (1479)[6]. W "Kronikach" Jana Długosza miejscowość występowała jako Vstrone (przed 1480)[11] Później notowano: von Ustron (1487), de Ustrunye (1490), z Ustronie (1491), na Ustronie (1526) itd.[6]. Na mapie Polski autorstwa Wacława Grodzieckiego, sporządzonej przed rokiem 1558, a wydanej w 1570 r. w atlasie Theatrum orbis terrarum Abrahama Orteliusa naniesiona jest nazwa Ustron. Forma Ustroń, używana przez ludność polskojęzyczną, upowszechniła się w drugiej połowie XIX w.[11].

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Historia Ustronia.

Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Ustrona[12][9][10]. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (lokowana na tzw. surowym korzeniu), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII w. na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 r. lennem Królestwa Czech, a od 1526 r. w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 r. w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

 
Drewniany kościół św. Anny z XVIII w.

Pierwsi osadnicy założyli Ustroń Dolny (tereny równinne w rejonie dzisiejszej stacji kolejowej Ustroń)[13]. W 2 poł. XVI w. zaczął powstawać Ustroń Górny (okolice dzisiejszego centrum), a jeszcze dalej w górę Wisły, „na Polance” (dziś Ustroń Polana), pierwszych 12 zagrodników odnotowano w 1607 r. Ustroń Dolny i część Górnego były od najdawniejszych czasów własnością szlachecką. Pozostała część Górnego Ustronia stanowiła własność książęcą[13]. Z czasem ustrońskie dobra szlacheckie, które uległy rozdrobnieniu, starali się przejąć książęta cieszyńscy. Elżbieta Lukrecja w 1633 r. kupiła od Mikołaja Rudzkiego część Ustronia Górnego i Polankę, a w 1637 r. – część Ustronia Dolnego, należącą do Tschammera. Pozostałe części zostały wykupione w 1738 r. przez księcia cieszyńskiego Franciszka Lotaryńskiego[13]. Obie części Ustronia połączono w jedną wieś w 1839 r.

 
Muzeum Regionalne „Stara Zagroda” w Ustroniu

W 1621 r. w czasie wojny trzydziestoletniej Ustroń został spalony przez przebywające tu wojska neapolitańskie, walczące po stronie katolickiej Austrii. Uciekający przed grabieżami chłopi zaczęli osiedlać się coraz wyżej w górach i przestawiać się na gospodarkę hodowlaną. W 2. poł. XVII w. na okolicznych górach istniało już szereg gospodarstw pasterskich, opartych na wzorach wołoskich. W 1788 r. w szałasach na Równicy, Orłowej i Czantorii 39 gospodarzy ustrońskich wypasało ok. 1500 owiec i kilkadziesiąt krów[14].

 
Muzeum Ustrońskie
 
Dom Zdrojowy w Ustroniu-Zawodziu

W 2. połowie XVIII w. w Ustroniu i okolicznych wsiach (m.in. w Cisownicy, Puńcowie, Lesznej Górnej, Nydku) odkryto pokłady rud żelaza, co doprowadziło do uruchomienia w 1772 r. pierwszej huty w Księstwie Cieszyńskim. Obok wielkiego pieca w 1780 r. powstała kuźnica (hamer „Adam”), a w następnych latach kolejne zakłady[15].

Od tej pory Ustroń rozwijał się jako ośrodek przemysłowy. Inwentarz z 1823 r. wymienia również browar, 4 młyny, tartak, cegielnię, piec wapienny i papiernię w Polanie. W 1787 r.[11] powstała drewniana szkoła ewangelicka, nieco później także katolicka. W 1835 r. ewangelicy wybudowali murowaną szkołę[11]. W XIX w. odkryto też właściwości lecznicze wody, ogrzewanej bogatym w związki siarki żużlem wielkopiecowym. Przy dobrych warunkach klimatycznych spowodowało to popularyzację Ustronia jako miejscowości uzdrowiskowej. Po otwarciu nowej huty w pobliskim Trzyńcu, do której przeniesiono wiele wydziałów z Ustronia, ustrońskie hutnictwo zaczęło podupadać, a w 1897 r. całkowicie wygaszono ostatni wielki piec. Hutę przekształcono w średniej wielkości zakład przetwórstwa żelaza (kuźnię), która funkcjonowała nieprzerwanie przez cały wiek XX, a na początku następnego stulecia podjęto jej likwidację, zakończoną w roku 2008.

W 1787 r. wybudowano kościół św. Klemensa, z murowaną wieżą z 1835 r. (początkowo wieża była drewniana). W 1835 r. wybudowano kościół ewangelicki. W 1852 r. Ustroń uzyskał prawa gminy targowej. Rozwijał się handel i rzemiosło, budowano pierwsze murowane domy dla urzędników i majstrów fabrycznych. Pod koniec lat 30. XIX w. spośród 226 budynków w Ustroniu ponad 30 stanowiły już domy murowane[11]. Coraz więcej osób, zwłaszcza spośród pracowników huty, zaczynała nosić się „po miejsku”, jednak w 1870 r. wójt i radni w dalszym ciągu paradowali w guniach i kierpcach. W 1888 r. do Ustronia doprowadzono linię kolejową z Goleszowa, co znacznie ułatwiło dojazd gościom uzdrowiska[14].

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. Ustroń miał powierzchnię 4350 hektarów zamieszkałą przez 4683 osób w 479 budynkach, co dawało gęstość zaludnienia równą 107,7 os. /km². z tego 1924 (41,1%) mieszkańców było katolikami, 2649 (56,6%) ewangelikami a 110 (2,3%) wyznawcami judaizmu, 4260 (91%) było polsko-, 364 (7,8%) niemiecko- a 34 (0,7%) czeskojęzycznymi[16]. Do 1910 r. liczba budynków wzrosła do 507 a mieszkańców do 4275 osób, z czego 4265 było zameldowanych na stałe, 3917 (91,8%) było polsko-, 333 (7,8%) niemiecko- a 15 (0,4%) czeskojęzycznymi, 1728 (40,4%) było katolikami, 2439 (57,1%) ewangelikami, 107 (2,5%) żydami a 1 osoba była jeszcze innej religii lub wyznania. Gdyby doliczyć do tego przyłączone później do Ustronia Hermanice, Lipowiec i Nierodzim (bez będących jej częścią Bładnic Górnych) liczba ludności wyniosłaby 6692 osób, z czego 6267 (93,9%) polsko-, 390 (5,8%) niemiecko- a 15 (0,2%) czeskojęzycznych, 3219 (48,1%) katolików, 3352 (50,1%) ewangelików, 120 (1,8%) żydów, 1 innej religii lub wyznania[17].

 
Budynek Urzędu Miejskiego

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli dowództwo 15. kompanii Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego pod dowództwem ppor. Lipowczana, której podlegały lokalne oddziały milicji[18].

W lipcu 1920 r. w wyniku decyzji Rady Ambasadorów miejscowość znalazła się w granicach Polski. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonował komisariat Straży Granicznej i placówka II linii SG „Ustroń”[19].

W latach międzywojennych Ustroń rozwijał się wyłącznie jako miejscowość uzdrowiskowa i wypoczynkowa. W 1933 oddano do użytku basen kąpielowy[20], funkcjonujący do 2004[21]. W okresie międzywojennym Ustroń był gminą jednostkową w ramach powiatu cieszyńskiego. 1 grudnia 1945 r. utworzono wiejską gminę Ustroń, która oprócz samego Ustronia objęła pobliskie wsie Hermanice i Lipowiec. Do 1954 r. był siedzibą gminy Ustroń. Podczas reformy administracyjnej z września 1954 r. zniesiono gminy, a Ustroń wraz z przyłączonymi do niego Hermanicami uzyskał status osiedla. Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1956 r. z obszaru osiedla utworzono miasto Ustroń. W skład miasta weszły później (1 stycznia 1973 r.) sołectwa: Nierodzim i Lipowiec. Od lat 60. XX w. nastąpił gwałtowny rozwój Ustronia. W Jaszowcu zbudowano wielki ośrodek wypoczynkowy, a na Zawodziu kompleks leczniczo-sanatoryjny ze słynnymi „piramidami”. Rozbudowano infrastrukturę turystyczną, budując m.in. w latach 1965–1967 w Polanie kolej krzesełkową na Czantorię i zagospodarowano brzegi Wisły do celów wypoczynkowych. Powstała dwupasmowa droga do Katowic, a z końcem 2022 r. oddano do użytku zmodernizowaną linię kolejową do Wisły.

Dzięki temu Ustroń jest dziś jednym z najważniejszych ośrodków turystyczno-wypoczynkowych w Beskidzie Śląskim, a jako jedyny posiada status uzdrowiska.

W latach 1945–1991 stacjonowała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. Z dniem 16 maja 1991 r. strażnica została przejęta przez Straż Graniczną.

Zabytki, turystyka i sport

edytuj

Zabytki

edytuj

Pełna lista zabytków:

Piesze szlaki turystyczne i spacerowe

edytuj
 
Tabliczki szlaków spacerowych w centrum Ustronia
 
Dwór Skibówki

Z uwagi na bliskość gór Równicy, Czantorii czy Orłowej Ustroń stanowi dogodną bazę wypadową dla pieszych turystów.

Na otaczające Ustroń góry prowadzi wiele znakowanych szlaków turystycznych. Zaczyna się tu m.in. znakowany kolorem czerwonym   Główny Szlak Beskidzki biegnący z centrum Ustronia na Równicę, a następnie schodzący do Ustronia Polany i wspinający się na Czantorię.

 
Uzdrowiskowa dzielnica Zawodzie na stokach Równicy

Na szczyt gór prowadzą następujące szlaki turystyczne:

Poza nimi, miasto Ustroń stworzyło znakowane szlaki spacerowe[22]: (Szlak Miejski – brązowy, Szlak Zabytkowy – niebieski, Szlak Widokowy – czerwony, Szlak Sanatoryjny – żółty, Szlak Jeleniczka – niebieski, Szlak Leśny – żółty, Szlak Źródlany – czerwony, Szlak Nadwiślański – zielony, Szlak do Jaszowca – czarny), a także powstała polsko-czeska transgraniczna

  • Ścieżka Rycerska: Polana Stokłosica – Czantoria Wielka – Poniwiec – Ustroń Polana (po polskiej stronie znakowana zielonym wizerunkiem rycerza)

Oprócz pieszych szlaków znajdują się tu m.in. parki linowe na Równicy i Czantorii, park Extreme na Równicy i Leśny Park Niespodzianek.

Ośrodki narciarskie

edytuj

W Ustroniu działają 3 większe ośrodki narciarskie, każdy dysponujący przynajmniej jedną koleją krzesełkową. Są to ośrodki o nazwach:

Trasy rowerowe

edytuj

Przez miasto przechodzą następujące trasy rowerowe:

Od 30 marca 2011 r. działa klub koszykarski TRS „Siła” Ustroń, grający w Bielskiej Lidze Koszykówki pod nazwą „T.R.S. Siła Ustroń”[23].

Działa tutaj także klub piłki nożnej Kuźnia Ustroń.

Leśny Park Niespodzianek w Ustroniu

edytuj
 
Bielik amerykański w Leśnym Parku Niespodzianek

W Ustroniu znajduje się Leśny Park Niespodzianek, utworzony w środowisku naturalnym. Po ścieżkach w lesie bukowym swobodnie biegają dziki, jelenie, sarny czy też muflony. Park łączy w sobie funkcje: rekreacyjną i edukacyjną, organizuje również pokazy sokolnicze.

W parku znajdują się[24]:

  • ścieżka edukacyjna (na jej skraju znajduje się Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej),
  • ścieżka bajkowa (przeznaczona dla dzieci, z placem zabaw na końcu),
  • ścieżka widokowa (na jej trasie znajdują się m.in. zagroda muflonów, woliera bażantów)
  • sokolarnia i sowiarnia (tu odbywają się pokazy sokolnicze).

Transport

edytuj

Przez miasto przebiega linia kolejowa 191 GoleszówWisła Głębce, liczne przystanki komunikacji autobusowej PKS. W mieście są 2 stacje kolejowe: Ustroń i Ustroń Polana oraz przystanek kolejowy Ustroń Zdrój oraz Ustroń Brzegi (Planowany w przeszłości jako Ustroń Poniwiec)[25]. Od 11 grudnia 2022 do użytku została oddana wyremontowana linia kolejowa po której kursują pociągi Kolei Śląskich, dodatkowo dostęp do kolei zwiększył nowy przystanek w lokalizacji Ustroń Brzegi.

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół św. Klemensa w Ustroniu
 
Kościół ewangelicko-augsburski Jakuba Starszego
 
Kościół Zielonoświątkowy

W miejscowości znajduje się jeden z najwyższych posągów Chrystusa Króla: 25 m, w tym 14 m cokół[26].

Protestantyzm

edytuj

Ludzie związani z Ustroniem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Ustroniu.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Ustroniem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Pochowani w Ustroniu.

Burmistrzowie Ustronia

edytuj
  • Andrzej Broda (zm. 1902) (burmistrz)
  • Franciszek Zawada 1945–1950 (przełożony gminy)
  • Jan Jaszowski, 1950–1951 (przełożony gminy)
  • Władysław Richert, 1951–1952 (przełożony gminy)
  • Ludwik Troszok, 1954–1964 (przewodn. gminnej, potem miejskiej rady narodowej)
  • Włodzimierz Gołkowski, 1964–1982 (1964–1972) przewodn. miejskiej rady narodowej, 1973–1982 (naczelnik miasta)
  • Benedykt Siekierka, 1982–1990 (naczelnik miasta)
  • Andrzej Georg, 1990–1992 (burmistrz)
  • Kazimierz Hanus 1992–1998 (burmistrz)
  • Jan Szwarc 1998-2001 (burmistrz), następnie Poseł na Sejm RP
  • Ireneusz Szarzec, 2002-2018 (burmistrz)
  • Przemysław Korcz, 2018 – 2023

(burmistrz)

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta i gminy partnerskie[34]:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Ustroń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  3. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  4. Urząd Miasta Ustroń: Wykaz Osiedli Miasta Ustroń. [w:] www.ustron.bip.info.pl [on-line]. 2015. [dostęp 2015-07-11].
  5. GUS Baza Demografia. stat.gov.pl. [dostęp 2015-01-15].
  6. a b c d Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 178. ISBN 82-00-00622-2.
  7. Borek Henryk:Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1988, s. 83.
  8. Barański Mirosław: Beskid Śląski. Pasma Klimczoka i Równicy. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1995.
  9. a b Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  10. a b H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  11. a b c d e Józef Pilch. Z starych dziejów Ustronia. „Pamiętnik Ustroński”. 3, s. 6-25, 1990. Urząd Miejski w Ustroniu, Towarzystwo Miłośników Ustronia. 
  12. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528 r.). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
  13. a b c Popiołek F.: Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim, Katowice 1939, s. 221.
  14. a b Mirosław Barański: Beskid Śląski. Przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2019, s. 441-447. ISBN 978-83-8122-015-6.
  15. Karol Buzek. Ruda żelaza w Śląskich Beskidach i jej znaczenie dla kraju. „Rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego „Beskid Śląski” w Cieszynie”. II, s. 44-51, 1931. (pol.). 
  16. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  17. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  18. Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.
  19. Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 26. ISBN 83-87424-77-3.
  20. Pamiętnik ustroński t. 14, s. 169
  21. Pamiętnik ustroński t. 13, s. 36
  22. Szlaki spacerowe w Ustroniu. [dostęp 2013-08-25]. (pol.).
  23. Bielska Liga Koszykówki.
  24. Leśny park Niespodzianek.
  25. Koleje Śląska Cieszyńskiego [online], kolejcieszyn.pl [dostęp 2023-05-16].
  26. „Polityka”, 2013, nr 51/52, s. 57 („Z życia misiów”).
  27. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  28. Chrześcijańska Wspólnota Życie i Misja. misja.org.pl. [dostęp 2021-11-09].
  29. Zbory. adwent.pl. [dostęp 2021-11-09].
  30. a b c Ustroń. luteranie.pl. [dostęp 2021-11-09].
  31. Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan. kwch.org. [dostęp 2021-11-09].
  32. Znajdź Kościół. kz.pl. [dostęp 2021-11-09].
  33. a b c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-05-22].
  34. Oficjalna strona miasta Ustroń. [dostęp 2013-08-25].

Bibliografia

edytuj
  • Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
  • Popiołek F., Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim, Katowice 1939, s. 221–228.
  • Panic I., Wybór źródeł do dziejów Ustronia, tom 1, Cieszyn – Ustroń 1996.
  • Wantuła J., Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego, Warszawa 1954, s. 165–230.
  • Korbel D., O jeden most za daleko, Muzeum Ustrońskie, http://www.muzeum.ustron.pl/?page_id=8572

Linki zewnętrzne

edytuj