Utrakwiści

Utrakwiści, także kalikstyni – pierwotnie określenie wszystkich husytów, później umiarkowany ich odłam z głównym ośrodkiem życia religijnego w Pradze.

Utrakwiści

Klasyfikacja systematyczna wyznania

Chrześcijaństwo  └ Husyci

Historia Utworzono XV w.

Utrakwiści rekrutowali się z mieszczaństwa i rycerstwa. W odróżnieniu od radykalnych ruchów husyckich stawiali na umiarkowaną społecznie i politycznie reformę kościelną. Ich program zakładał:

• prawo udzielania komunii wiernym pod dwiema postaciami (łac. sub utraque specie)
• wolność wygłaszania kazań i sprawowania liturgii w językach narodowych

Postulowali również o zniesienie świeckiej władzy duchowieństwa i likwidację majątków kościelnych.

Od początku starali się podjąć mediację z Kościołem katolickim w sprawie uznania ich żądań. Z uwagi na różnice programowe byli w ciągłym konflikcie z obozem taborytów. W 1434 zawarli porozumienie z cesarzem Zygmuntem Luksemburskim i wysłannikami papieża. Kompaktaty praskie zagwarantowały im prawo do:

• nieskrępowanego odprawiania liturgii w języku czeskim
• udzielania wiernym komunii pod dwiema postaciami
• wyboru arcybiskupa praskiego przez czeski sejm

Ugoda z obozem katolickim pozwoliła im pokonać w bitwie pod Lipanami 30 maja 1434 roku taborytów i usunąć ich z wpływu na dalszą politykę religijną w Czechach. W 1435 utrakwiści wybrali własnego arcybiskupa. Został nim Jan z Rokycan, który należał do głównych teologów husyckich i jednocześnie był przywódcą religijnym utrakwistów.

W 1462 roku papież Pius II unieważnił kompaktaty praskie. Utrakwiści wzniecili powstanie, które zakończyło się w 1485 ugodą kutnohorską. Akt ten przywrócił obowiązywanie tolerancji religijnej w Czechach i pozwolił przetrwać Kościołowi utrakwistycznemu do XVII wieku. Kościół utrakwistyczny przestał istnieć wraz z zakończeniem działań wojennych na terenie Czech w czasie wojny trzydziestoletniej. W latach 1624–1627 ruch husycki został całkowicie zdelegalizowany.

Administratorzy Kościoła utrakwistycznego

• 1431–1471 – Jan z Rokycan (arcybiskup praski 1435–1471)
• 1471–1497 – Wacław Koranda Młodszy (Václav Koranda Mladší)
• 1497–1499 – Jakubek ze Stříbra
• 1500–1517 – Paweł z Žatca (Pavel ze Žatce)
• 1517–1520 – Maciej Korambus (Matěj Korambus)
• 1520–1523 – Wacław z Litomyšla (Václav z Litomyšle)
• 1523–1529 – Gallus Cahera (Havel Cahera ze Žatce)
• 1542–1555 – Jan Mystopol
• 1562–1568 – Jan Mystopol
• 1581–1590 – Wacław Benešovský (Václav Benešovský)
• 1590–1593 – Fabian Rezek Strakonický
• 1594–1604 – Wacław Dačický (Václav Dačický z Brozan)

Ciekawostki

• Określenie utrakwiści pochodzi z łac. sub utraque specie (pod obydwiema postaciami, po czesku pod obojí způsobou); chodzi o komunię świętą przyjmowaną pod postacią chleba i wina. Również z tego powodu zwani byli kalikstynami od łacińskiego calix (kielich)
• Wspólnym symbolem wszystkich husyckich nurtów był kielich (po czesku kalich), stąd też można spotkać zamiast słowa husyta określenie kaliksztyn (po czesku kališník).
• Główną świątynią Kościoła utrakwistycznego w Czechach był Týnský chrám – kościół Najświętszej Marii Panny przed Tynem w Pradze. Przy kościele tym miał swoją siedzibę konsystorz dolny (dolní konzistoř), naczelny organ sądowo-administracyjny kalikstynów.