Vrútky
Vrútky (do 1927 Dolné Vrútky i Horné Vrútky; niem. Ruttek, węg. Ruttka) – miasto na Słowacji, w kraju żylińskim, w powiecie Martin, liczy 7539 mieszkańców (spis ludności z 2011).
 Ratusz miejski | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Kraj | |||
| Powiat | |||
| Burmistrz |
Miroslav Mazúr[1] | ||
| Powierzchnia |
18,66[2] km² | ||
| Wysokość |
384 m n.p.m. | ||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Nr kierunkowy |
0 43 | ||
| Kod pocztowy |
038 61 | ||
| Tablice rejestracyjne |
MT | ||
Położenie na mapie kraju żylińskiego  | |||
Położenie na mapie Słowacji  | |||
 49°06′48″N 18°55′06″E/49,113333 18,918333
| |||
| Strona internetowa | |||
Położenie edytuj
Położone są w północnej części Kotliny Turczańskiej, u południowych podnóży Małej Fatry, u ujścia Turca do Wagu, na wysokości 384 m n.p.m.
Historia edytuj
Teren dzisiejszych Vrútek był zamieszkany już w okresie kultury puchowskiej. W okresie najazdu tatarskiego w latach 1241–1242 w ochronie zamku Zniev zasłużyli się również mieszkańcy Vrútek, za co 15 z nich (w tym Ruttkayowie) zostało podniesionych przez króla Belę IV do stanu szlacheckiego i obdarowanych ziemią w Kotlinie Turczańskiej.
Jako wieś Vrútky wspominane były już w 1255 r. Już przed rokiem 1332 miały własną parafię z kościołem pw. św. Jana Chrzciciela, zbudowanym ok. 1285 r. Rozwijały się powoli jako wieś należąca do drobnej szlachty Vrútockých-Ruttkayów (słow. zemianska obec). Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i flisactwem na Wagu.
Impulsem do szybszego rozwoju stała się budowa w latach 1870–1875 Kolei Koszycko-Bogumińskiej i łączącej się z nią właśnie we Vrutkach Kolei Zwoleńskiej. We wsi, oprócz ruchliwego węzła kolejowego z licznymi bocznicami i parowozownią, powstały warsztaty naprawcze taboru kolejowego oraz kolejarska szkoła zawodowa. Z tego względu miejscowość była jednym z najstarszych i najaktywniejszych ośrodków ruchu robotniczego. Już w 1881 r. robotnicy z tutejszych warsztatów kolejowych wzięli udział w II zjeździe Powszechnej Partii Robotniczej Węgier. Walcząc o swe prawa, brali udział m.in. w strajku 1902 r. W okresie kryzysu czechosłowackiego ruchu socjaldemokratycznego w grudniu 1920 r. miał tu miejsce wielki strajk generalny miejscowych robotników i kolejarzy. Po powstaniu pierwszej republiki czechosłowackiej i Komunistycznej Partii Czechosłowacji (1921 r.) wychodziło tu kilka tytułów komunistycznych i socjalistycznych czasopism (Pravda chudoby, Hlas ľudu, Proletárka, Spartakus). W latach 1922–1924 działał tu jeden ze współzałożycieli KPCz, późniejszy prezydent Czechosłowacji, Klement Gottwald.
W 1944 r. w czasie słowackiego powstania narodowego rejon Vrútek był miejscem zaciekłych walk z uwagi na strategiczne położenie miejscowości u wylotu przełomu Wagu przez Małą Fatrę oraz na znaczenie tutejszego węzła kolejowego. M.in. w dniu 13 września siedem samolotów bombowych typu B-17 Flying Fortress lotnictwa amerykańskiego zbombardowało na tutejszej stacji kolejowej oddziały 178. Dywizji Pancernej SS „Tatra”[5].
W latach 1949–1954 Vrútky po raz pierwszy były połączone z Martinem w jedną jednostkę administracyjną. Obie miejscowości ponownie połączono w 1971 r. (pod nazwą Martin-Vrútky). Po wyborach 1990 r. Vrútky uzyskały ponownie samodzielność i prawa miejskie.
Zabytki edytuj
- kościół katolicki pw. św. Jana Chrzciciela, neogotycki, zbudowany w 1905 r., wzniesiony na miejscu starszego, gotyckiego kościółka z 2. połowy XIII w.
- kościół ewangelicki, neogotycki, z 1903 r.
- budynek dawnej drukarni „Bratstvo”, po II wojnie muzeum Klementa Gottwalda
Urodzeni w mieście edytuj
- Ignacy Engelbert Blaschke (1882-1943) – polski rzeźbiarz i rysownik
- Adolf Scherer (ur. 1938) – czechosłowacki piłkarz
- Vladimír Weiss (ur. 1939) – czechosłowacki piłkarz
- Rastislav Špirko (ur. 1984) – słowacki hokeista
- Vratislav Štěpánek (1930–2013) – czeski duchowny protestancki, patriarcha Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego
Miasta partnerskie edytuj
Galeria edytuj
-
Rzeka Turiec -
Pomnik w stylu socrealistycznym -
Obchody Bożego Ciała przez katolickich mieszkańców -
Pomnik poległych w I i II wojnie światowej -
Kościół protestancki
Przypisy edytuj
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-08]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 18,66S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Olejko Andrzej: Działania lotnicze w Karpatach w pierwszej połowie XX wieku z uwzględnieniem wybranych przykładów „archeologii lotniczej”, w „Połoniny '04. Rocznik krajoznawczy poświęcony Beskidom Wschodnim”, wyd. Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich, Warszawa 2004, s. 67, ISBN 83-85141-17-0
Bibliografia edytuj
- Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratysława 1991, ISBN 80-7096-152-X
- Hochmuth Zdenko a kolektív: Veľka Fatra, seria Turistický sprievodca ČSSR č. 3, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratysława 1980
- Vavrík Bartolomej a kolektív: Turiec. Turistický sprievodca, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratysława 1986