Wąsatka[5] (Panurus biarmicus) – gatunek niewielkiego ptaka osiadłego lub koczującego z rodziny wąsatek (Panuridae)[5][6][7], której jest jedynym przedstawicielem. Zamieszkuje Europę (przeważnie plamowo) oraz Azję od Morza Kaspijskiego i Azji Mniejszej na wschód przez Azję Środkową aż po północno-wschodnie Chiny. W Polsce nieliczny lub bardzo nieliczny ptak lęgowy niżu, częstszy na zachodzie kraju (tam lokalnie liczny)[8]; liczebność krajowej populacji szacuje się na 1800–2500 par[8][9].

Wąsatka
Panurus biarmicus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

Panuridae
des Murs, 1860

Rodzaj

Panurus[2]
Koch, 1816

Gatunek

wąsatka

Synonimy
  • [Parus] biarmicus Linnaeus, 1758[3]
Podgatunki
  • P. b. biarmicus (Linnaeus, 1758)
  • P. b. kosswigi Kumerloeve, 1959
  • P. b. russicus (C. L. Brehm, 1831)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     występuje przez cały rok

     tylko zimuje

Systematyka

edytuj

Zanim wąsatkę wydzielono do osobnej rodziny, zaliczana była do ogoniatek (Paradoxornithidae)[3][10][11], pokrzewek (Sylviidae)[5] lub tymaliowatych (Timaliidae)[4]. Takson ten najbliżej spokrewniony jest ze skowronkami (Alaudidae)[7].

Podgatunki

Wyróżniono trzy podgatunki P. biarmicus[3][6]:

  • P. biarmicus biarmicus – zachodnia, środkowa i południowa Europa do południowo-zachodniej Rosji, Bałkanów i zachodniej Turcji.
  • P. biarmicus kosswigi – południowo-środkowa Turcja.
  •  
    Młode samce
    P. biarmicus russicus – wschodnio-środkowa i wschodnia Europa przez południową Rosję do północno-wschodnich Chin, Mongolii, Kazachstanu i środkowej Turcji.

Morfologia

edytuj
 
Samica wąsatki (Anglia)
Wygląd
Upierzenie ogólnie ciepłobrązowe. Bardzo długi ogon i krótkie skrzydła. Dziób ostry, lekko wygięty, żółty. U dorosłych samców głowa i kark jasnoszare, a pod oczami szerokie, czarne pasy, przypominające wąsy (stąd nazwa[12]), które widoczne są z daleka. Skrzydła rdzawe, z czarnymi obrzeżeniami piór, natomiast samo obrzeżenie całego skrzydła jest białe. Pokrywy podogonowe czarne. Samice mają głowę płową z szarawym gardłem i bez „wąsów”. Młode w szacie juwenalnej podobne do samic, lecz z czarnym grzbietem, czarnym kantarkiem, czarnym obrzeżeniem ogona i w zależności od płci żółtym dziobem (u samców) i ciemnym (u samic)[12].

Pierzenie

edytuj

Młode osobniki przepierzają się do szaty dorosłej w czerwcu-październiku[12].

Wymiary średnie
długość ciała: około 14,5–17 cm[13][14]
rozpiętość skrzydeł: 16–18 cm[15]
masa ciała: 11–20,8 g[13][14]

Ekologia i zachowanie

edytuj
 
Jajo z kolekcji muzealnej
Panurus biarmicus
Biotop
Rozległe połacie trzcin na obrzeżach jezior i zarośnięte starorzecza.
Gniazdo
Znajduje się nisko nad wodą (zwykle od kilku do kilkudziesięciu cm nad wodą), umieszczone wśród trzcin, pałek lub turzyc. Ma postać głębokiego koszyka, zbudowanego z suchych liści trzciny oraz innych roślin i wyścielonego trzcinowymi kłosami i piórami[16]. Niektóre gniazda posiadają daszek, który zbudowany jest z podobnych materiałów co gniazdo (liści sąsiednich kęp turzyc, liści pałki i innych roślin szuwarowych). Gniazduje zwykle w większych grupach (kilka lub kilkanaście par), a gniazda niekiedy znajdują się 1,5 m od siebie[17].

Wysiadywanie jaj i opieka nad młodymi

edytuj

Okres lęgowy u wąsatek może być bardzo wydłużony i trwać nawet 150 dni. Sezon lęgowy trwa od marca-kwietnia, a kończy w sierpniu-wrześniu[17]. Niektóre młode przystępują do lęgów w sierpniu-wrześniu tego samego roku, a pozostałe dopiero kolejnej wiosny[16].

Jaja i ich wysiadywanie

edytuj
Dwa-cztery lęgi w roku – pod koniec kwietnia i w czerwcu. W zniesieniu 3–9[17] jaj o średnich wymiarach 18×14 mm, białych z rzadkimi ciemnobrązowymi plamkami i żyłkami. Ich wysiadywanie trwa od 10 do 13 dni i prowadzone jest przez zarówno samca, jak i samicę[16].
Odchów młodych

Młode karmione są karmione owadami i innymi bezkręgowcami. Pisklęta podczas karmienia ustawiają się w kolejce do pokarmu – jeśli pierwszy młody zostanie nakarmiony, przesuwa się w bok zgodnie z ruchem wskazówek zegara i wraca na koniec. Wnętrze dzioba u młodych posiada jasną plamkę, która ułatwia ich karmienie[17]. Młode opuszczają gniazdo po 12-13 dniach, ale przez jeszcze kilka dni są karmione przez rodziców. Niedługo potem stają się samodzielne[16].

Pożywienie
Wiosną i latem żywią się owadami oraz pająkami, natomiast jesienią i zimą zjadają nasiona trzcin, traw i innych roślin[16]. Przejście na dietę roślinną wiąże się z przystosowaniami anatomicznymi; na ścianach żołądka wykształcają się twarde płytki, które razem z połykanymi w tym czasie kamyczkami tworzą sprawny mechanizm służący do rozdrabniania nasion[17].

Status i ochrona

edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje wąsatkę za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 3–6 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany[4].

Na terenie Polski wąsatka jest objęta ścisłą ochroną gatunkową[18]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[19]. Zalecana ochrona biotopów lęgowych.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Panurus biarmicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Panurus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2012-08-02] (ang.).
  3. a b c Bearded Parrotbill (Panurus biarmicus). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2012-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
  4. a b c BirdLife International, Panurus biarmicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-16] (ang.).
  5. a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Panuridae des Murs, 1860 - wąsatki - Bearded reedling (wersja: 2017-03-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-25].
  6. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nicators, reedling, larks. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-25]. (ang.).
  7. a b John H. Boyd III: Panuridae: Bearded Reedling. [w:] Aves—A Taxonomy in Flux: Version 3.11a [on-line]. John Boyd's Home Page. [dostęp 2020-11-25]. (ang.).
  8. a b Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 677. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a bardzo nieliczny – 0,1–1 par na 100 km².
  9. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  10. Mały słownik zoologiczny. Ptaki. Przemysław Busse (red.). T. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0563-0.
  11. Ogoniatki (Paradoxornithidae) w: Multimedialna Encyklopedia Powszechna Edycja WIEM 2006, Young Digital Poland, 2006
  12. a b c Lars Svensson i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 360,261, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-17].
  13. a b N. Bouglouan: Bearded Tit. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-16]. (ang.).
  14. a b C. Robson: Bearded Reedling (Panurus biarmicus), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (redaktorzy): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2021. DOI: 10.2173/bow.bearee1.01. [dostęp 2021-06-16]. (ang.).  
  15. Panure à moustaches. [w:] Oiseaux.net [on-line]. [dostęp 2021-06-16]. (fr.).
  16. a b c d e Michał Radziszewski i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów : Warszawa: Fenix ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 290, ISBN 978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-02-17].
  17. a b c d e https://wrzosowakraina.pl/wp-content/uploads/2019/06/OCHRONA-WASATKI-WEB.pdf
  18. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  19. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

edytuj
  • Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 220-221. ISBN 978-83-7073-474-9.

Linki zewnętrzne

edytuj