Władysław Lohn

prezbiter katolicki, jezuita

Władysław Lohn (ur. 5 kwietnia 1889 w Gorzkowie, zm. 3 grudnia 1961 w Krakowie) – polski jezuita, profesor teologii, w latach 1935–1947 prowincjał Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego. W 1947, tuż przed wykonaniem kary śmierci na niemieckim zbrodniarzu, komendancie oświęcimskiego obozu Auschwitz-Birkenau Rudolfie Hößie, wysłuchał spowiedzi tego skazanego.

Władysław Lohn
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

5 kwietnia 1889
Gorzków

Data i miejsce śmierci

3 grudnia 1961
Kraków

Prowincjał PME Towarzystwa Jezusowego
Okres sprawowania

1935–1947

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

Towarzystwo Jezusowe

Prezbiterat

17 czerwca 1917

Życiorys edytuj

Młodość i wykształcenie edytuj

Urodził się 5 kwietnia 1889 roku w miejscowości Gorzków w rodzinie chłopskiej, był synem Jana i Józefy (z domu Bajda). Naukę rozpoczął w Bochni, a w 1902 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie do IV klasy uczył się w Gimnazjum św. Anny. 18 marca 1904 roku wstąpił do zakonu jezuitów w Starej Wsi, a w 1910 roku ukończył gimnazjum w Chyrowie (dzisiaj Ukraina). W latach 1910–1913 studiował filozofię w zakonnym instytucie w Nowym Sączu, po czym – w ramach rocznej praktyki – przebywał w konwikcie w Chyrowie. Po odbyciu praktyki rozpoczął studia teologiczne w krakowskim studium zakonnym (podczas I wojny światowej funkcjonowało w Dziedzicach) pod kierunkiem Jana Urbana. Święcenia kapłańskie otrzymał w Dziedzicach 17 czerwca 1917 roku[1][2][3].

W latach 1919–1921 przebywał w Rzymie, odbywając studia doktorskie w zakresie teologii fundamentalnej i dogmatycznej na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim[1][3]. Później ukończył roczny kurs prawa zakonnego w francuskim Paray-le-Monial, równocześnie zajmując się nauczaniem w społeczności polonijnej[1].

Kariera naukowa i zainteresowania badawcze edytuj

W 1922 roku wrócił do Polski i rozpoczął wykłady teologii dogmatycznej i fundamentalnej w studium zakonnym w Krakowie. Został także wychowawcą alumnów nowo organizowanej Administratury apostolskiej Górnego Śląska. Klerycy tej administratury brali udział w wykładach na Uniwersytecie Jagiellońskim. Lohn rezygnował w tym czasie z samodzielnych badań analitycznych, a poświęcał czas na jasne i syntetyczne wyjaśnianie problemów. Owocem tej pracy była publikacja „Chrystus nauczający: ustanowienie i skład urzędu nauczycielskiego” (1927)[4][1].

W 1926 roku zakonne studia teologiczne zostały przeniesione do Lublina, gdzie zorganizowane zostało Collegium Bobolanum. Lohn został pierwszym rektorem i kierownikiem studiów w tym kolegium. W 1928 roku otrzymał nominację na wykładowcę teologii dogmatycznej na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie[1].

Do zainteresowań badawczych Władysława Lohna należały wówczas zagadnienia trynitarne i chrystologiczne. Opublikował obszerne syntezy: „De SS. Trinitate” (wydane trzykrotnie: Rzym 1930, Rzym 1931, St. Louis 1949) i „De verbo incarnato hominum redemptore: schema tractatus” (Rzym 1930). Publikował także na łamach „Gregorianum” (wydawnictwo Uniwersytetu Gregoriańskiego) i „Collectanea Theologica”. W publikowanych rozprawach poruszał sprawy teologii orientalnej, w tym analizował rozwój poglądów w kwestiach trynitarnych i chrystologicznych na wschodzie chrześcijaństwa. Planował analizę całokształtu zagadnień spornych między Katolicyzmem a Prawosławiem, ale zdołał tylko wydać jedną z planowanych publikacji: „Doctrina Graecorum et Russorum de processione spiritus sancti a solo patre: exponitur atque diiudicatur; adnotationes ad usum auditorium Universitatis Gregorianae”, opublikowanej w Rzymie w 1934[1].

W 1934 Władysław Lohn wrócił do Polski i przez rok kierował w Bobolanum katedrą teologii dogmatycznej i ascetycznej[1].

Prowincjał jezuitów edytuj

10 października 1935[a] został mianowany przełożonym Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego, a trzy dni później objął tę funkcję. W 1936, na polecenie Włodzimierza Ledóchowskiego, generała Towarzystwa Jezusowego, dokonał podziału zakonnego wydawnictwa, które funkcjonowało w Krakowie, na dwa odrębne podmioty[2]. W Krakowie powstało Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, a druga jednostka przejęła wydawanie Przeglądu Powszechnego i miała siedzibę w Warszawie. W tym samym roku, dzięki pomocy finansowej Piusa XII, Lohn zakończył budowę częstochowskiego domu rekolekcyjnego. Funkcję prowincjała pełnił do 2 lutego 1947[1].

II wojna światowa edytuj

W grudniu 1939 roku ks. Lohn organizował akcję pomocy materialnej[2][3] i zainicjował organizowanie w Starej Wsi szerokiego kręgu tajnego nauczania w zakresie programu szkolnictwa średniego. Po przeprowadzeniu przez Niemców akcji pacyfikacyjnej profesorów wyższych uczelni, a także zamknięciu uczelni (w tym zakonnych) zorganizował w Nowym Sączu i Starej Wsi wykłady z zakresu filozofii i teologii[1].

Spowiednik Rudolfa Hößa edytuj

W 1947 roku był spowiednikiem i świadkiem nawrócenia na wiarę katolicką niemieckiego zbrodniarza, komendanta oświęcimskiego obozu Auschwitz-Birkenau Rudolfa Hößa. 2 kwietnia 1947 Najwyższy Trybunał Narodowy w Warszawie skazał Rudolfa Hößa na karę śmierci[5][6][7]. Na prośbę byłych więźniów KL Auschwitz miał zostać stracony na terenie obozu w Oświęcimiu[7]. Wykonanie wyroku zlecono prokuratorowi okręgowemu w Wadowicach, któremu terytorialnie podlegał Oświęcim wraz z terenami byłego obozu koncentracyjnego[5]. 4 kwietnia (lub następnego dnia[8]) SS-mann został przewieziony z Warszawy do Wadowic i osadzony w tamtejszym Więzieniu karno-śledczym[9]. Już podczas pierwszej rozmowy, jaką w biurze naczelnika więzienia Rudolf Höß odbył z Prokuratorem Sądu Okręgowego Janem Mazurkiewiczem, skazany zgłosił chęć spotkania z księdzem katolickim[10][11]. Na prośbę nie dostał odpowiedzi, więc złożył wniosek pisemnie. Prokurator przekazał pytanie do przełożonego klasztoru Karmelitów Bosych w Wadowicach, ale ani kapelan więzienny, ani żaden z pozostałych zakonników nie władał w wystarczającym stopniu językiem niemieckim[10]. Wówczas miejscowy proboszcz, ks. Leonard Prochownik, działając za pośrednictwem metropolity, kard. Adama Sapiehy, skontaktował się z ks. Władysławem Lohnem. 10 kwietnia Lohn spotkał się z Hößem. Rozmowa trwała kilka godzin, po której SS-man złożył przepisane prawem kościelnym wyznanie wiary, które umożliwiło powrót byłego komendanta Auschwitz do Kościoła katolickiego[b]. Po spowiedzi Lohn udzielił mu absolucji[14][8][13][15]. Następnego dnia Lohn ponownie przyszedł do więzienia. Przyniósł Najświętszy Sakrament i udzielił wiatyku[16][13][15]. Według kilku relacji, Lohn miał jeszcze raz odwiedzić Rudolfa Hößa przed egzekucją (która nastąpiła 16 kwietnia tego roku na terenie obozu Auschwitz), podczas której SS-man miał ponownie odbyć dłuższą spowiedź[17]. Treść ich rozmów nigdy nigdzie nie została ujawniona[15]. Lohn ogólnikowo i poufnie wspomniał tylko o swojej misji, spotkaniu i spowiedzi Hößa w gronie współbraci podczas odpoczynku po kolacji 12 kwietnia[15][18].

Jezuicki filozof prof. James W. Bernauer przywołuje relację z kazania, które ks. Lohn wygłosił w 1958 podczas pierwszej mszy św. nowo wyświęconego jezuity Władysława Kubika. Podczas tego kazania Lohn miał potwierdzić przebieg wydarzeń z 10 i 11 kwietnia 1947, a także wyznać, że Hößa poznał już wcześniej, w 1940, kiedy aresztowano jezuitów i wysłano ich do oświęcimskiego obozu. Lohn miał wówczas pojechać do Oświęcimia, przedostać się do KL Auschwitz, by dołączyć do swoich współbraci. Schwytany miał stanąć przed Hößem, który go puścił wolno[15].

Aktywność powojenna edytuj

Po zakończeniu wojny Lohn organizował ewakuację domów zakonnych z Kresów i pozyskiwał od niemieckich jezuitów domy zlokalizowane na Śląsku (w Opolu 1945, w Bytomiu 1945, w Biskupicach 1946, w Wambierzycach 1946), a także trzy kościoły położone we Wrocławiu (1945–1946). Bazując na gronie profesorów z Chyrowa w latach 1945–1946 utworzył w Katowicach Gimnazjum św. Jacka. W 1946 uruchomił także jezuickie gimnazjum w Ścinawce Średniej[2].

Od początku 1947 roku, a więc po zakończeniu pełnienia funkcji prowincjała, Lohn rozpoczął pracę w Wydawnictwie Apostolstwa Modlitwy, którego w okresie lat 1948–1956 był dyrektorem[1].

W roku 1948 przetłumaczył z łaciny i opublikował „O naśladowaniu ChrystusaTomasza à Kempis[1][2] (później 4-krotnie wznawiane: dwukrotnie w roku 1950, 1951 i 1957). W latach 1947–1948 w ramach serii „Śladami Skargi” publikował szkice kazań, a w latach 1946–1952 w „Posłańcu Serca Jezusowego” drukował liczne artykuły popularno-teologiczne. Opracował także komentarze do Ewangelii Marka i Mateusza[1].

W roku 1957, jako delegat małopolskiej prowincji jezuitów, brał udział w kongregacji generalnej Towarzystwa Jezusowego w Rzymie[1]. Zmarł 3 grudnia 1961 roku[1][2].

Uwagi edytuj

  1. Publikacja „Zarząd Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego (1926–1939)” z 2020 podaje datę 13 listopada 1935[3].
  2. Rudolf Höß był w dzieciństwie wychowywany w wierze katolickiej. Podobno nawet planował zostać misjonarzem. Od Kościoła katolickiego odszedł w wieku trzynastu lat[12][13], po tym jak szkolny katecheta ujawnił kto wszczął bójkę. A wiedział o tym tylko ze spowiedzi młodego Rudolfa[12].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i j k l m n B. Natoński: Lohn Władysław. W: Polski słownik biograficzny. red. Emanuel Rostworowski. T. XVII: Legendorf Fabian - Lubomirski Aleksander. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo PAN, 1972, s. 526-527.
  2. a b c d e f Irena Antonów-Nitsche: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku. pod red. Mieczysława Patera. Katowice: Księgarnia Świętego Jacka, 1996, s. 240. ISBN 83-7030-177-0.
  3. a b c d Stanisław Augustynek. Zarząd Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego (1926–1939). „Textus et Studia”. 3 (23), s. 61-62, 2020. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. ISSN 2300-3839. (pol.). 
  4. Władysław Lohn: Chrystus nauczający: ustanowienie i skład urzędu nauczycielskiego. Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1927, s. 205.
  5. a b Witkowski 2015 ↓, s. 132.
  6. Deselaers 1999 ↓, s. 241.
  7. a b Lubecka 2020 ↓, s. 1.
  8. a b Lubecka 2020 ↓, s. 2.
  9. Witkowski 2015 ↓, s. 137.
  10. a b Deselaers 1999 ↓, s. 247.
  11. Witkowski 2015 ↓, s. 142.
  12. a b Autobiografia Rudolfa Hössa komendanta obozu oświęcimskiego. przekł. z niem. Wiesław Grzymski; przedm. Franciszek Ryszka. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1989, s. 33-34. ISBN 83-219-0481-5.
  13. a b c Volker Koop: Rudolf Höß Der Kommandant von Auschwitz. Eine Biographie. Kolonia, Weimar, Wiedeń: Böhlau Verlag, 2014, s. 12. ISBN 978-3-412-22353-3. [dostęp 2024-01-30].
  14. Deselaers 1999 ↓, s. 248.
  15. a b c d e James W. Bernauer: Auschwitz and Absolution: The Case of the Commandment and the Confessor. Maryknoll, NY: Orbis Books, 2023, s. (Wstęp str. 10-11). ISBN 978-1-60833-987-7.
  16. Deselaers 1999 ↓, s. 248–249.
  17. Deselaers 1999 ↓, s. 253.
  18. Deselaers 1999 ↓, s. 249.

Bibliografia edytuj