Włoszczowa
Włoszczowa – miasto powiatowe w Polsce w województwie świętokrzyskim. Siedziba władz gminy Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego. Położone na Wyżynie Przedborskiej. W mieście funkcjonuje drobny przemysł drzewny, spożywczy, obróbki aluminium, budowlany oraz elektryczny. Według danych z 1 stycznia 2018 Włoszczowa liczyła 10 096 mieszkańców[1].
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
Rynek we Włoszczowie po rewitalizacji | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | |||
Prawa miejskie |
1539 | ||
Burmistrz | |||
Powierzchnia |
30,30 km² | ||
Wysokość |
240 m n.p.m. | ||
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||
Strefa numeracyjna |
(+48) 41 | ||
Kod pocztowy |
29-100 | ||
Tablice rejestracyjne |
TLW | ||
Położenie na mapie gminy Włoszczowa | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego | |||
Położenie na mapie powiatu włoszczowskiego | |||
50°51′15″N 19°58′01″E/50,854167 19,966944 | |||
TERC (TERYT) |
2613064 | ||
SIMC |
0948472 | ||
Urząd miejski ul. Partyzantów 1429-100 Włoszczowa | |||
Strona internetowa | |||
BIP |
Położenie
edytujWłoszczowa znajduje się we wschodniej części Niecki Włoszczowskiej na Wyżynie Przedborskiej. Północno-wschodnią granicę miasta wyznacza rzeka Czarna Struga należąca do dorzecza Pilicy. W południowej części miasta znajduje się niewielkie wapienne wzniesienie nazywane Czarnecką lub Ewińską Górą – najwyższy punkt w granicach miasta – 271 m n.p.m.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 30,30 km²[3].
Włoszczowa jest położona w historycznej Małopolsce, leżała w ziemi sandomierskiej[4], następnie w powiecie chęcińskim w województwie sandomierskim[5] oraz ziemi radomskiej[6].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Nazwa
edytujPrawidłowo nazwa miasta odmienia się przez przypadki rzeczownikowo (jak Warszawa), z dopełniaczem: „Włoszczowy”[7], natomiast spotykana odmiana przymiotnikowa: „Włoszczowej” jest obecnie uważana za błędną[8].
Demografia
edytujPiramida wieku mieszkańców Włoszczowy
edytujLiczba ludności
edytujW 1827 w mieście było 1353 mieszkańców.
W 1857 w mieście było 2102 mieszkańców (w tym 1257 wyznania mojżeszowego).
W 1876 było 4359 mieszkańców (w tym 2631 wyznania mojżeszowego)[9].
Przed 1893 było 4536 mieszkańców (w tym 3253 wyznania mojżeszowego, 33 prawosławnego)[10].
-
Włoszczowa lata 1906-1908
-
Włoszczowa lata 1906-1908
- 1900 - 3 724
- 1910 - 7 656
- 1925 - 5 479
- 1933 - 6 900
- 1939 - 7 164
- 1946 - 4 676
- 1950 - 5 260
- 1960 - 6 057
- 1970 - 7 273
- 1978 - 8 707
- 1988 - 10 388 [11]
- 1995 - 11 064
- 1996 - 10 955
- 1997 - 11 039
- 1998 - 11 067
- 1999 - 10 780
- 2000 - 10 830
- 2001 - 10 755
- 2002 - 10 728
- 2003 - 10 727
- 2004 - 10 756
- 2005 - 10 796
- 2006 - 10 780
- 2007 - 10 764
- 2008 - 10 685
- 2009 - 10 700
- 2010 - 10 657
- 2011 - 10 763
- 2012 - 10 675
- 2013 - 10 545
- 2014 - 10 417
- 2015 - 10 269
- 2016 - 10 165
- 2017 - 10 096
- 2018 - 10 043
- 2019 - 9 924
- 2020 - 9 798
- 2021 - 9 708 [12]
Wykres zmian liczby ludności od 1900 roku
edytuj
Zabytki
edytujW miejscowości można obejrzeć[13][14]:
- Ślady wczesnośredniowiecznego grodziska (kopiec św. Jana Nepomucena) z XII–XIII wieku. Prawdopodobnie było to grodzisko stożkowe z wieżą obronną. W odległości kilku metrów od podstawy kopca widać ślady fosy. Na jego szczycie znajduje się figura świętego Jana Nepomucena (stąd nazwa kopca) wykonana w stylu barokowym.
- Pozostałości założeń obronnych po dworze obronnym Szafrańców (herbu Stary Koń) z XVI wieku.
- Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVII wieku, rozbudowany w XIX wieku. Wewnątrz barokowy obraz Matki Bożej ze św. Joachimem i Józefem z połowy XVII wieku. Zbudowany na planie krzyża. Bryła świątyni wybudowana w połowie XVII wieku. Mniejsza wieża – tzw. „sygnaturka” pochodzi z 1874 roku. Duża wieża (dzwonnica z zegarem) wzniesiona została ok. 1896 roku jako wotum dziękczynne ufundowane przez ocalałych po epidemii cholery.
- Kaplica Wszystkich Świętych wybudowana w latach 1786–1788 przez Ewę Małachowską żonę Mikołaja Małachowskiego (cm. parafialny z XVII w.) w stylu klasycystycznym.
- Figurki św. Floriana z pierwszej połowy XIX wieku w Rynku oraz z XVIII wieku przy ul. Kusocińskiego. W miejscu tej drugiej do połowy XVII wieku znajdował się modrzewiowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba.
- Szkoła Podstawowa nr 1 (budynek z 1922 r.). W czasie okupacji hitlerowskiej w budynku szkoły mieścił się wojskowy szpital.
- Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI w.
Historia
edytujKalendarium historii miasta[15][16]:
- Pierwsza wzmianka o Włoszczowie pochodzi z roku 1154. Wówczas Henryk Sandomierski przekazał miejscowość o nazwie Vloszcova Joannitom z Zagości.
- W XV wieku Piotr z Radomina z rodu Pierzchałów posiadał w pobliżu miejscowości gródek rycerski z wieżą, do której prowadził most
- Prawa miejskie nadane w 1539 roku przez króla Zygmunta I Starego staraniem starosty chęcińskiego Hieronima Szafrańca.
- XVI–XVII wiek – Włoszczowa znajduje się w rękach Szafrańców.
- w 1642 roku miały tu miejsce Objawienia Maryjne[17].
- Od II połowy XVII wieku wzmożone osadnictwo żydowskie. W języku jidysz miasto było określane jako Vlotscheve.
- Koniec XVIII wieku – miasto było własnością rodu Małachowskich, m.in. wojewody sieradzkiego Mikołaja Małachowskiego. Jego żona Ewa z Męcińskich zbudowała kaplicę cmentarną pw. Wszystkich Świętych.
- Według Skorowidzu Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. III. województwo kieleckie, wyd. w Warszawie w 1925 r., Włoszczowa liczyła 5479 mieszkańców, w tym 2565 wyznania rzymskokatolickiego, 2910 mojżeszowego; narodowość polską podało 5322 mieszkańców, żydowską – 156, niemiecką – 1.
- Od września 1939 roku pod okupacją niemiecką w Generalnym Gubernatorstwie. We Włoszczowie w latach 1940–1942 istniało getto w rejonie ulicy Kilińskiego na południe od Rynku.
- We wrześniu 1942 roku hitlerowcy wysiedlili prawie całą ludność żydowską miasta[18].
- W 1969 roku powstaje największe włoszczowskie przedsiębiorstwo Zakład Stolarki Budowlanej Stolbud Włoszczowa.
- W 1980 roku oddany do użytku nowy szpital, który jako jeden z pierwszych w Polsce (jeszcze w okresie PRL) otrzymuje imię Jana Pawła II.
- W pierwszej połowie grudnia 1984 r. dwutygodniowy strajk młodzieży Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Wiśniowej w obronie krzyży usuniętych z sal lekcyjnych. Strajkującą młodzieżą opiekowali się księża Marek Łabuda i Andrzej Wilczyński (+ 2000) oraz prob. ks. Kazimierz Biernacki (+1986). Pamiątkowa tablica na budynku szkoły (Strajk szkolny we Włoszczowie (1984)).
- Początek lat 90. XX wieku – okres upadku wielu dużych zakładów pracy, między innymi PTSB „Transbud Kielce” Oddział VI Włoszczowa, PBR (Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego), STW (Spółdzielnia Transportu Wiejskiego) – w mieście panuje ogromne bezrobocie. Sytuacja nieco poprawia się dopiero dekadę później.
- W październiku 2006 miasto uzyskało ekspresowe połączenie kolejowe z Warszawą i Krakowem. Decyzję tę podjęto na skutek osobistych zabiegów ówczesnego ministra Gosiewskiego z Kancelarii Premiera RP, posła z tutejszego okręgu wyborczego. W tym celu przystosowano położoną na przebiegającej na zachód od miasta Centralnej Magistrali Kolejowej stację Włoszczowa Północ do obsługi pociągów pasażerskich[19].
- 3 czerwca 2007 koronacja Obrazu Najświętszej Maryi Panny Opiekunki Rodzin papieskimi diademami pobłogosławionymi przez papieża Benedykta XVI[20].
Herb Miasta Włoszczowa
edytujWizerunek herbu ewoluował od połowy XVI w. W zasadzie nie zmieniała się jego górna część, czyli rysunek dwóch wież. Z prawej (heraldycznej) wygląda głowa białego konia – element herbu „Staż” Szafrańców – byłych właścicieli Włoszczowy. Z lewej głowa białego ptaka (nieznanego pochodzenia). Dolna część jest podzielona na dwie części. Po prawej stronie znajduje się połowa orła bez korony. Z lewej litera „K” w koronie – nawiązanie do przynależności do dawnego województwa kieleckiego.
Miasta partnerskie
edytujCzęści miasta
edytujMożna wyróżnić następujące osiedla[22]:
- „Miasto” – najstarsza miejska część Włoszczowy z XVI-wiecznym układem urbanistycznym.
- Podzamcze – miejsce początkowego osadnictwa.
- Włoszczówka (Przedmieście) – nazwa zapomniana, choć coraz częściej pojawiająca się na dokładniejszych mapach. Obecnie to część ulicy Partyzantów.
- Górki – uliczki na południe od Rynku, ul. Kilińskiego.
- Górajek – nazwa pochodzi od nazwiska dziedziczki Włoszczowy – Gorajskiej. Ulica Jędrzejowska oraz tzw. Górajek Beliński – droga wylotowa w kierunku Kielc.
- Zielonka – część ulicy Sienkiewicza w okolicy dworca PKS.
- Podlipie – Wylotówka na Jędrzejów, za linią kolejową Kielce-Częstochowa.
- Osiedla wzdłuż osi ulicy Wiśniowej – Osiedle Jana Brożka, Władysława Broniewskiego i Armii Krajowej.
- Północ – najmłodsza „dzielnica” osiedlowa przy linii kolejowej CMK.
- Potarganka – ulica Wiejska (dawniej ul. Gwardii Ludowej) od ul. Partyzantów do granic administracyjnych miasta. Ulica wytyczona została prawdopodobnie jeszcze w XVII lub XVIII w. i łączyła Włoszczowę z Chotowem i Olesznem. Nazwa Potarganka wprowadzona została jeszcze w pierwszej połowie XX wieku i miała złośliwy, pejoratywny charakter[23]. Nazwa przyjęła się i na stałe używana jest przez wielu mieszkańców miasta.
Infrastruktura i transport
edytujTransport drogowy
edytujPrzez Włoszczowę przebiegają drogi wojewódzkie:
- 786 Kielce – Częstochowa
- 742 Przygłów – Nagłowice
- 785 Włoszczowa – Ciężkowice
Transport kolejowy
edytujWłoszczowa posiada dwie stacje kolejowe:
- 61 Włoszczowa na trasie Kielce – Częstochowa.
- 4 Włoszczowa Północ na trasie Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie (Centralna Magistrala Kolejowa).
Z tej stacji jeżdżą pociągi do Warszawy, Gliwic, Krakowa, Katowic, Krynicy, Poznania, a także czeskiej Pragi, Budapesztu, Wiednia i Wilna. Do roku 2012 na stacji zatrzymywał się także pociąg międzynarodowy „Vltava” do Pragi i Moskwy przez Terespol.
Transport lotniczy
edytujW mieście znajduje się prywatne śmigłowcowe lądowisko ZPUE Włoszczowa.[24]
Ochrona środowiska
edytujMiasto Włoszczowa otoczone jest Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Miasto, podobnie jak cała gmina, objęte jest programem segregacji odpadów. Posiada własne składowisko odpadów na Kępnym Ługu oraz oczyszczalnię ścieków przy ul. Wiejskiej (wybudowana w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku).
Oświata
edytujSzkoły podstawowe
edytujOświata w mieście[25]:
- Zespół Placówek Oświatowych nr 1 im. Józefa Piłsudskiego.
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Partyzantów Ziemi Włoszczowskiej.
Licea ogólnokształcące
edytujLicea ogólnokształcące[26][27]:
- I Liceum Ogólnokształcące im. gen. Władysława Sikorskiego
- II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego w ZSP nr 2
- III Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w ZSP nr 3.
Szkolnictwo wyższe
edytuj- Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, filia we Włoszczowie przy I Liceum Ogólnokształcącym im. gen. Władysława Sikorskiego.
Kultura
edytujOrganizacje pozarządowe działające w zakresie kultury i lokalnego dziedzictwa:
- Włoszczowskie Towarzystwo Krzewienia Kultury – stowarzyszenie powstałe w roku 1959. Towarzystwo ufundowało pamiątkowy głaz na grobie barda ludowego Piotra Piecha z Kurzelowa i odremontowało wiatrak w Krasocinie, w którym urządzono Muzeum Chleba[28].
- Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne – stowarzyszenie założone w roku 2007. Towarzystwo prowadzi działalność w zakresie pogłębiania i upowszechniania wiedzy historycznej w regionie, inicjowania badań nad przeszłością miasta Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego, edukacji oraz ochrony zabytków kultury[29].
- Ochotnicza Straż Pożarna we Włoszczowie – organizacja utworzona w 1900 r., rozpoczęła działalność w 1901, w 1993 r. otrzymała statut i status stowarzyszenia; jednym z celów statutowych tej jednostki OSP jest działalność na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.
Instytucje kultury:
- Dom Kultury
- Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne we Włoszczowie
- Miejska Biblioteka Publiczna
- Włoszczowa posiada również swoją telewizję internetową o nazwie Włoszczowa Online, która wspiera działania kulturalne, społeczne i sportowe, będąc społeczną telewizją lokalną prowadzoną przez Orbital Center Spółdzielnię Socjalną.
Sport
edytujW mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Hetman Włoszczowa, grający obecnie w IV lidze polskiej piłki nożnej. W 2012 roku Hetman Włoszczowa powiększył się o sekcję siatkarską. Od 2007 roku istnieje także drugi klub piłkarski, Deko Włoszczowa.[30]
Jest również klub piłki siatkowej dziewcząt UKS Victoria Włoszczowa[31].
Wspólnoty wyznaniowe
edytujNa terenie miasta erygowano dwie parafie Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwsza parafia rzymskokatolicka pw. św. Jakuba powstała prawdopodobnie w XIV wieku. Włoszczowa jest siedzibą dekanatu włoszczowskiego. Obecne parafie to: parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny; parafia pw. bł. Józefa Pawłowskiego z grona 108 męczenników II wojny światowej (od 11 października 1999). Z Włoszczową jako miastem dzieciństwa związany był bp Mieczysław Jaworski, ur. w 1930 r., w latach 1982–2001 bp tyt. Rapidum i sufragan kielecki, zm. w. 2001 r. Popiersie w kościele Wniebowzięcia NMP z napisem: Nigdy stąd nie odszedłem.
Działalność religijną w mieście prowadzi także Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym. Działalność kaznodziejską prowadzi również zbór Świadków Jehowy[32][33].
Na terenie miasta działają następujące wspólnoty religijne:
- Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej:
- zbór „Wspólnota Ewangeliczna”, ul. Stefana Czarnieckiego 19
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Włoszczowa (Sala Królestwa ul. Sobieskiego 84)[33]
Burmistrzowie Włoszczowy
edytuj- Paweł Ameryk (1990–1998)
- Władysław Oksiński (1998–2002)
- Józef Grabalski (2002–2006)
- Bartłomiej Dorywalski (2006–2010, 2010–2014)
- Ireneusz Pietraszek (2010, jako komisarz)
- Grzegorz Dziubek (2014–obecnie)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Włoszczowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
- ↑ Sobiesław Szybkowski: Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 507. ISBN 83-7326-362-4
- ↑ Helena Madurowicz, Antoni Podraza: Regiony gospodarcze Małopolski zachodniej w drugiej połowie XVIII wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958, s. 63.
- ↑ Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
- ↑ Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części z dnia 4 sierpnia 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636)
- ↑ Poradnia językowa PWN; Katarzyna Kącka Do Włoszczowy czy Włoszczowej? [dostęp 20-3-2016]
- ↑ Włoszczowa: historia społeczności [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2023-06-08] (pol.).
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII, dir.icm.edu.pl, 1893 [dostęp 2023-06-07] (pol.).
- ↑ Monografie - Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego
- ↑ Włoszczowa w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Włoszczowa – zabytki
- ↑ Powiat Włoszczowski – zabytki
- ↑ S. Janaczek, Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007; Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.
- ↑ Historia
- ↑ Julita Nedza, Z dziejów kultu łaskami słynącego obrazu Najśw. Maryi Panny we Włoszczowej, w: Nasza Przeszłość, t. 36, 1971, s. 190.
- ↑ Krzysztof Urbański, Anna Wilk: Wirtualny Sztetl: Historia – Społeczność żydowska przed 1989 – Włoszczowa –. Muzeum Historii Żydów Polskich, 2010-03-05. [dostęp 2012-07-12]. (pol.).
- ↑ Włoszczowa
- ↑ Koronacja obrazu
- ↑ Miasta partnerskie - Urząd Gminy Włoszczowa [online], ugwl.vdl.pl [dostęp 2024-08-09] .
- ↑ Mapy. e – turysta: Włoszczowa
- ↑ Dzielnice Włoszczowy – Potarganka
- ↑ Lotniska · Włoszczowa H [online], lotniska.dlapilota.pl [dostęp 2024-08-09] .
- ↑ Zespoły placówek oświatowych
- ↑ Licea
- ↑ Oświata zawodowa
- ↑ Biblioteka. [dostęp 2016-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-22)].
- ↑ Statut | Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne [online], wth.wloszczowa.org [dostęp 2016-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02] .
- ↑ O klubie - DEKO WŁOSZCZOWA - Parafialny Uczniowski Klub Sportowy [online], 1 lipca 2022 [dostęp 2024-03-04] (pol.).
- ↑ Damian Wiśniewski , UKS Victoria Włoszczowa zagrała ciekawy turniej minisiatkówki [online], 4 lutego 2023 [dostęp 2023-03-04] .
- ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy.
- ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20] .
Linki zewnętrzne
edytuj- Włoszczowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 721 .
- Historia żydowskiej społeczności we Włoszczowie na portalu Wirtualny sztetl
Bibliografia
edytuj- Janaczek S., Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007;
- Gacia T., Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.