Wikipedia

Wacław Jędrzejewicz

oficer dyplomowany Wojska Polskiego, polityk polski, minister (1893-1993)

Wacław Jędrzejewicz (ur. 29 stycznia 1893 w Spiczyńcach[1], zm. 1 grudnia[2] 1993 w Cheshire) – polski działacz niepodległościowy, dyplomata, polityk, historyk, generał brygady Wojska Polskiego, brat Janusza Jędrzejewicza, majora Wojska Polskiego i premiera II RP.

Wacław Jędrzejewicz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

29 stycznia 1893
Spiczyńce, gubernia podolska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

1 grudnia 1993
Cheshire, Connecticut, USA

Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Przynależność polityczna

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem

Okres

od 23 lutego 1934
do 13 maja 1934

Okres

od 13 maja 1934 (p.o)
do 15 maja 1934

Okres

od 15 maja 1934
do 28 marca 1935

Okres

od 28 marca 1935
do 12 października 1935

Okres

od 12 października 1935 (p.o)
do 13 października 1935

Poprzednik

Janusz Jędrzejewicz

Następca

Konstanty Chyliński

Dyrektor wykonawczy Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
Okres

od 1943
do 1948

Następca

Marian Chodacki

Prezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
Okres

od 1977
do 1978

Poprzednik

Jan Fryling

Następca

Tadeusz Pawłowicz

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Krzyża Wielkiego Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch Krzyż Wielki Orderu Świętego Sawy (Serbia) Order Świętego Aleksandra (Bułgaria) Order Krzyża Wolności za służbę wojskową (Estonia) Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi (wojskowy) Order Trzech Gwiazd II klasy (Łotwa) Krzyż Komandorski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Kawalerski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii Kawaler 1. klasy Orderu Miecza (Szwecja) Złote Promienie ze Wstęgą Orderu Świętego Skarbu (Japonia, 1888–2003) Złote Promienie z Rozetą Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia) Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii Oficer Orderu Leopolda (Belgia) Kawaler Orderu Leopolda (Belgia) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Ppłk Wacław Jędrzejewicz w 1928. Z lewej premier Japonii Giichi Tanaka, z prawej admirał Keisuke Okada
Grób Wacława Jędrzejewicza na cmentarzu Powązkowskim

Życiorys edytuj

Wczesne lata edytuj

Wacław Jędrzejewicz urodził się 29 stycznia 1893 r. w Spiczyńcach, wsi położonej nad rzeką Rosią w powiecie latyczowskim guberni podolskiej, w rodzinie Czesława, inżyniera chemika, absolwenta Szkoły Głównej w Warszawie, pracownika cukrowni (zm. 1937)[3], i Eleonory z Buchnerów. Wacław był najmłodszym dzieckiem Jędrzejewiczów. Miał brata Janusza (ur. 21 czerwca 1885) w przyszłości prezesa Rady Ministrów oraz siostrę Marię (ur. 1887), która pracowała w Oddziale II i MSZ. Podczas okupacji w 1944 r. siostra Wacława zmarła na tyfus w Krakowie. Ojciec Wacława pracował w cukrowniach w Spiczyńcach, Skoromoszkach i Cybulowie. W 1903 r. rodzina Jędrzejewiczów przeniosła się do Warszawy, gdzie ojciec Wacława rozpoczął pracę w laboratorium chemicznym[4].

Przed rozpoczęciem nauk w gimnazjum Wacław do dziesiątego roku życia był nauczany w domu przez prywatnych nauczycieli. Wiosną 1903 r. zdał egzamin wstępny do II Gimnazjum w Żytomierzu. Nie został jednak przyjęty ze względu na niskie oceny (egzamin konkursowy). Tego samego roku po przeprowadzce wraz z rodziną do Warszawy, Wacław rozpoczął naukę w warszawskim gimnazjum założonym przez gen. Pawła Chrzanowskiego, w którym to językiem wykładowym oprócz rosyjskiego był również polski (późniejsze Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego[5]), jego kolegą z klasy był m.in. ksiądz Ignacy Skorupka. W gimnazjum w 1909 r. współtworzył kółko lotnicze oraz został członkiem Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość” (PET). W 1912 zdał maturę. Tego samego roku rozpoczął loty na szybowcu, co było wyrazem jego fascynacji lotnictwem i jako pierwszy polski lotnik w okolicach Klarysewa przeleciał ok. 300 m na wysokości ok. 20 m szybowcem zbudowanym wraz z kolegami z gimnazjum Chrzanowskiego[6][7]. Od 1913 r. studiował w Studium Rolniczym przy Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie[8]. Decyzja o kontynuowaniu nauki właśnie na Uniwersytecie Jagiellońskim wiązała się z planami ojca Wacława związanymi z zakupem majątku ziemskiego, a także ze względu na brata Janusza, który studiował matematykę na tym samym wydziale.

Podczas studiów wstąpił do ZMP „Zet” i był członkiem tej młodzieżowej organizacji do wiosny 1914 r. Pod koniec 1913 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego, gdzie w czerwcu 1914 r. ukończył szkołę podoficerską. Jego egzaminatorami byli: Tadeusz Furgalski, Bogusław Kunc „Kordian” oraz Józef Zając „Mars”[4].

Wielka wojna edytuj

I wojna światowa zastała Jędrzejewicza w Warszawie u rodziców, gdzie po zaliczeniu I roku studiów spędzał wakacje. Kolega Wacława ze „Strzelca”, Adam Koc „Witold” zainicjował ideę utworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), gdzie Jędrzejewicz pełnił początkowo funkcję kierownika szkół podoficerskich POW w Warszawie. We wrześniu 1914 roku wraz z Konradem Libickim „Buyno” założył Wolną Szkołę Wojskową, która skupiała się na szkoleniu młodzieży z różnych kręgów społecznych. Jędrzejewicz pełnił tam rolę zastępcy, zaś Libicki był komendantem. Szkołę tą ukończył również brat Wacława, Janusz Jędrzejewicz, który wstąpił również w kręgi POW w grudniu 1914 r.

Za zgodą Józefa Piłsudskiego, na czele tzw. Batalionu Warszawskiego, w sierpniu 1915 r. dołączył do I Brygady Legionów walczącej wówczas na Wołyniu. Skierowany ponownie do pracy w POW. Był członkiem Komendy Naczelnej i komendantem okręgów POW w Częstochowie i Zagłębiu, angażował się też w działalność polityczną. Po powrocie w marcu 1916 r. do Warszawy działał w POW. Z ramienia tej organizacji został komendantem Warszawy. W lipcu 1917 r. został aresztowany przez Niemców i skazany na 10 lat więzienia. Do lipca 1918 r. odbywał karę w więzieniu w Warszawie, następnie został przeniesiony do obozu internowanych w Modlinie. Dzięki działaniom rodziny we wrześniu 1918 r. wyszedł na wolność[8]. Po uwolnieniu na krótko powrócił do działalności konspiracyjnej w POW. W listopadzie 1918 r. wstąpił do organizującego się Wojska Polskiego.

II Rzeczpospolita edytuj

Jako należący do najbliższego kręgu zaufanych Józefa Piłsudskiego został skierowany do pracy w Oddziale II Sztabu Generalnego. 2 stycznia 1920 roku został przydzielony do Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie, w charakterze słuchacza II Kursu. 16 kwietnia 1920 roku, w związku z przygotowaną operacją ukraińską został „odkomenderowany” do Oddziału II Naczelnego Dowództwa WP. Razem z Walerym Sławkiem podpisał tajną konwencję wojskową do traktatu sojuszniczego zawartego z Ukraińską Republiką Ludową. W lipcu 1920 roku, podczas wypełniania lotniczej misji wywiadowczej na trasie Lida – Wilno, dostał się do niewoli bolszewickiej. Po udanej ucieczce via Litwa powrócił do Polski. Jako ekspert uczestniczył w rokowaniach nad traktatem ryskim, równocześnie współdziałał przy tworzeniu w państwach bałtyckich polskich komórek wywiadowczych mających zadanie zbierania informacji o Rosji. 3 stycznia 1921 roku powrócił do szkoły i kontynuował naukę. 6 września tego roku, po ukończeniu kursu i otrzymaniu „pełnych kwalifikacji do pełnienia służby na stanowiskach Sztabu Generalnego”, został przydzielony do Oddziału II Sztabu Generalnego[9], w którym kierował pracami Referatu Wschód (wywiad na ZSRR). Z dniem 1 kwietnia 1926 roku, w randze majora SG, mianowany został attaché wojskowym przy Poselstwie Polskim w Tokio[10]. 26 stycznia 1928 roku został mianowany podpułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 roku i 25. lokatą w korpusie oficerów piechoty[11]. W tym samym roku został zwolniony ze stanowiska attaché wojskowego i oddany do dyspozycji szefa Sztabu Generalnego[12]. Z dniem 15 października 1928 roku został przeniesiony w stan nieczynny na okres 12 miesięcy[13], a z dniem 1 lutego 1930 roku do rezerwy[14].

Po rekomendacji objął stanowisko dyrektora departamentu administracyjnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Od czerwca 1931 był dyrektorem departamentu konsularnego MSZ. Działając na tym stanowisku, przede wszystkim skupiał się na koordynacji współpracy polskich placówek za granicą w krajach, gdzie zamieszkiwała znacząca liczba Polaków: Stany Zjednoczone, Niemcy, Francja[8]. We wrześniu 1933 otrzymał nominację na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu.

23 lutego 1934 został mianowany na stanowisko ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego (w rządach Janusza Jędrzejewicza, Leona Kozłowskiego i Walerego Sławka). Objął je po długim namyśle. Jako minister kierował się wskazówkami brata Janusza i innych działaczy Zrębu. Obok siebie istniały dwa systemy szkolne: stary i nowy, który na tle obowiązujących rozwiązań europejskich był bardzo nowoczesny[8]. W momencie objęcia stanowiska przez Jędrzejewicza zamykano zmiany w szkolnictwie powszechnym i zaczynano wstępne przygotowania do zmian w szkolnictwie średnim, polegających na wprowadzeniu programu czteroletnich gimnazjów. W trakcie półtorarocznego sprawowania funkcji ministra rozpoczęto przygotowania programów licealnych. Na polu polityki wyznaniowej uzgodniono kwestię nauki katechizmu w szkołach. Minister zaangażował się osobiście w rozmowy z metropolitą Adamem Sapiehą, który przewodniczył Komisji Oświaty Episkopatu. Sprawę uregulowania stosunków z autokefalicznym Kościołem prawosławnym powierzył swojemu zastępcy, ks. Bronisławowi Żongołłowiczowi[8]. W październiku 1935 ustąpił ze stanowiska. Pełnił funkcje sekretarza generalnego Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości. W 1937 prezes Polskiego Komitetu Międzynarodowej Wystawy w Paryżu.

II wojna światowa edytuj

We wrześniu 1939 r., po agresji Niemców na Polskę i opuszczeniu Warszawy, Jędrzejewicz za zgodą dowódcy Okręgu Korpusu Lwów otrzymał formalny przydział wojskowy do Polskiego Radia jako oficer do zadań specjalnych.17 września przekroczył granice Rumunii, gdzie wraz z bratem, Henrykiem Floyarem-Rajchmanem i Matuszewskim zorganizował ewakuację depozytu Funduszu Obrony Narodowej do Francji. Został on przekazany Rządowi Rzeczypospolitej.

Życie na emigracji w Stanach Zjednoczonych edytuj

Otoczenie gen. Władysława Sikorskiego uniemożliwiło mu zarówno dalszą służbę państwową, jak i wojskową w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Trzy dni po przybyciu do Francji, w lutym 1940 r. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych w Paryżu zajęło jednoznaczne stanowisko w sprawie jego przydziału wojskowego. Sytuacja nie zmieniła się po jego przybyciu do Londynu. W tej sytuacji podjął decyzję o wyjeździe do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował jako szlifierz w fabryce zbrojeniowej[8]. Działał społecznie w środowisku Polonii amerykańskiej. Współorganizował wraz z Ignacym Matuszewskim i Henrykiem Floyar-Rajchmanem Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP). Był jednym z założycieli powstałego w lipcu 1943 Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce[15], a w latach 1943–1948 był jego pierwszym dyrektorem i prezesem. Jesienią 1948 roku otrzymał tytuł profesora języka i literatury rosyjskiej w Wellesley College. W latach 1958–1963 był kierownikiem studiów slawistycznych w Ripon College w stanie Wisconsin. W 1963 przeszedł na emeryturę i powrócił do Nowego Jorku, gdzie poświęcił się działalności w Instytucie Józefa Piłsudskiego jako dyrektor (1963–1964), sekretarz zarządu (1971), wiceprezes (1972–1976) i prezes (1977–1978). Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1961)[16]. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1977 roku[17].

W 1992 roku Prezydent RP Lech Wałęsa nadał mu stopień generała brygady. W 1993 roku przyznano mu Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa[18].

Jego prochy złożono na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 86-4-26)[19].

Okres sprawowania urzędu ministra edytuj

  • 23 II - 13 V 1934[8]
  • p.o. 13-15 V 1934
  • 15 V 1934 - 28 III 1935
  • 28 III - 12 X 1935
  • p.o. 12-13 X 1935

Publikacje edytuj

Autor około 300 artykułów historycznych publikowanych m.in. w paryskich „Zeszytach Historycznych” oraz obszernych prac: Poland in the British Parliament 1939–1945 i Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935.

W 1978 otrzymał Nagrodę Pisarską Stowarzyszenia Polskich Kombatantów za pracę pt. Kronika życia Józefa Piłsudskiego[20].

Ordery i odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 662.
  2. ↑ Historia Polski – kalendarium dziejów 1943–2009. Kraków: Kluszczyński, 2010, s. 341. ISBN 978-83-61923-70-1.
  3. ↑ Ś. p. Czesław Jędrzejewicz. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 211 z 17 września 1937. 
  4. ↑ a b Wacław Jędrzejewicz: Rola Józefa Piłsudskiego w odbudowie i umacnianiu państwa polskiego. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Instytut Piłsudskiego w Ameryce, 2013, s. 12. ISBN 978-83-7629-459-9.
  5. ↑ Późniejsze nazwy szkoły: od 30 czerwca 1915 do 10 listopada 1918 Gimnazjum Towarzystwa Szkoły Maurycego hr. Zamoyskiego, od 10 listopada 1918 Gimnazjum Towarzystwa im. Jana Zamoyskiego (za: Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego Warszawa: PIW, 1989: 21 i 23; tamże w spisie absolwentów na s. 338, pozycja 11. oraz fotografia nr 36 po s. 224).
  6. ↑ Wacław Jędrzejewicz: Rola Józefa Piłsudskiego w odbudowie i umacnianiu państwa polskiego. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowe – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Instytut Piłsudskiego w Ameryce, 2013, s. 11–12. ISBN 978-83-7629-459-9.
  7. ↑ Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: 1933.
  8. ↑ a b c d e f g Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 [online], polona.pl [dostęp 2023-10-08] (pol.).
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 38 z 8 października 1921 roku, s. 1435.
  10. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 8 maja 1926 roku, s. 154.
  11. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 28 stycznia 1928 roku, s. 19.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928 roku, s. 330.
  13. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 29 stycznia 1929 roku, s. 30.
  14. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 25 marca 1930 roku, s. 87.
  15. ↑ Biogram Wacława Jędrzejewicza na stronie Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce.
  16. ↑ Wybór członków Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, Polskie Towarzystwo Naukowe na Ojczyźnie s. 59. docplayer.pl. [dostęp 2019-04-08].
  17. ↑ Lista laureatów – 1951–2011.
  18. ↑ Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. [dostęp 2011-02-18].
  19. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JĘDRZEJEWICZOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-07].
  20. ↑ Nagrody pisarskie stowarzyszenia. W: SPK. Historia federacji. Londyn: Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, 2013, s. 294.
  21. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 304.
  22. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3423 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1722).
  23. ↑ Kancelaria Prezydenta RP: Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1991–2005) – wykaz osób odznaczonych. [dostęp 2012-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-09)].
  24. ↑ M.P. z 1994 r. nr 8, poz. 64 „za wybitne zasługi poniesione dla Rzeczypospolitej Polskiej w długoletniej służbie państwowej i działalności publicznej”.
  25. ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 32, nr 4 z 31 grudnia 1983. 
  26. ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 349 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  27. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Wacław Jędrzejewicz: Wspomnienia. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 1.
  28. ↑ Z pobytu ministra Marinkovića w Polsce. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 281 z 4 grudnia 1931. 
  29. ↑ Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-12-16]. (est.).
  30. ↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 19, s. 189, 1933. 
  31. ↑ a b Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12 z 6 sierpnia 1929 r., s. 237.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wacław_Jędrzejewicz&oldid=73147412”