Wariacja (językoznawstwo)
Wariacja – zróżnicowanie i zmienność języków i dialektów, zarówno w ujęciu synchronicznym, jak i diachronicznym. Wariacja językowa stanowi centralny przedmiot zainteresowań badań nad praktyką językową[1]. Zjawisko to ma przeważnie charakter systematyczny: użytkownicy języka dobierają cechy wymowy, słownictwo i gramatykę w zależności od pewnych czynników pozalingwistycznych. Do tych czynników należą: cel komunikacyjny, relacja między rozmówcami, okoliczności produkcji, a także powiązania demograficzne[1].
Wariacyjność jest nieodłączną cechą języka ludzkiego, zauważalną na wszystkich jego płaszczyznach. Pod względem geograficznym i społecznym języki dzielą się na różne odmiany (dialekty regionalne i społeczne); niektóre z nich mają również swoje odmiany narodowe (standardowe). Zróżnicowanie regionalne (czynnik diatopiczny) to główny przedmiot zainteresowań dialektologii, z kolei różnice wynikające ze stratyfikacji społecznej (czynnik diastratyczny) są obiektem badań socjolingwistyki[2]. Dawniej badania lingwistyczne były skupione na różnicach regionalnych[3]. Niekiedy zróżnicowanie regionalne zazębia się ze zróżnicowaniem społecznym[4]. Zróżnicowanie społeczne może być związane zarówno z klasą społeczną, jak i pochodzeniem etnicznym (np. wśród użytkowników języka angielskiego w Stanach Zjednoczonych)[5].
Wariacyjność regionalna i społeczna często prowadzi do niezgody w kwestii akceptowalności różnych form językowych[6]. Poszczególne odmiany języka kierują się bowiem odmiennymi regułami (normami)[7]. Co więcej, granice między odmianami (geograficznymi i społecznymi) nie są ściśle wyznaczone; w praktyce językowej można mówić o istnieniu kontinuum (poszczególne formy z założenia przenikają się nawzajem)[8]. Odmianom regionalnym i społecznym są przypisywane różne poziomy prestiżu społecznego; najwyższy status mają odmiany standardowe, kojarzone z wyższymi warstwami społeczeństwa[9]. Posługiwanie się określoną odmianą języka nierzadko stanowi ważny element tożsamości, będąc wyrazem przynależności do określonego środowiska, regionu lub grupy społecznej[10]. Mówi się także o odmianach pokoleniowych, rodzinnych, związanych z płcią itp.[11][12]
Wariacja ma również charakter historyczny: każdy język podlega pewnym przeobrażeniom w czasie, umotywowanym ewolucją lub kontaktami językowymi[2].
Wariacyjność języka przejawia się też w wymiarze funkcjonalnym (czynnik diafazyczny), tzn. w zależności od kontekstu sytuacyjnego język przybiera różne formy ukształtowania stylistycznego. Sposób operowania elementami językowymi uwarunkowany jest bowiem nie tylko preferencjami danej społeczności językowej, ale także konkretnymi okolicznościami społecznymi. Użytkownik języka, w zależności od sytuacji komunikatywnej, posługuje się różnymi środkami językowymi w celu przekazania tej samej treści[2][13].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b Randi Reppen, Susan M. Fitzmaurice, Douglas Biber (red.), Using Corpora to Explore Linguistic Variation, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2002 (Studies in Corpus Linguistics 9), s. vii, DOI: 10.1075/scl.9, ISBN 978-90-272-9616-0, OCLC 56117691 (ang.).
- ↑ a b c Stella Neumann, Contrastive Register Variation: A Quantitative Approach to the Comparison of English and German, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2014 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 251), s. 1–2, DOI: 10.1515/9783110238594, ISBN 978-3-11-023859-4, OCLC 864299535 (ang.).
- ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 326.
- ↑ Sándor Hervey, Ian Higgins, Michael Loughridge, Thinking German Translation: A Course in Translation Method: German to English, London–New York: Routledge, 1995 (Thinking Translation), s. 85, DOI: 10.4324/9780203429464, ISBN 978-0-203-42946-4, ISBN 0-415-11637-6, ISBN 0-415-11638-4, ISBN 978-1-134-81897-6, OCLC 252867550.
- ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 326–328, 329–332.
- ↑ David Crystal, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, wyd. 6, Malden: Blackwell Publishing, 2008, s. 4, DOI: 10.1002/9781444302776, ISBN 978-1-4051-5296-9, ISBN 978-1-4443-0277-6, OCLC 7322815417 (ang.).
- ↑ Stephan Elspaß, Péter Maitz, New Language Norm Authorities in Germany: Ideological Roots and Social Consequences, [w:] Anne Schröder, Ulrich Busse, Ralf Schneider (red.), Codification, Canons and Curricula: Description and Prescription in Language and Literature, Bielefeld: Aisthesis, 2012, s. 171–184, ISBN 978-3-89528-936-1, OCLC 829680089 [zarchiwizowane z adresu 2018-09-05] (ang.), patrz s. 175–176.
- ↑ Klára Sándor, Secular linguistics and education: questions of minority bilingualism, „Regio: Kisebbségtudományi Szemle”, 1998, s. 141–174 (ang.), patrz s. 144.
- ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 312 i nast.
- ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 334–335.
- ↑ Viktor Elšík, Michael Beníšek, Romani Dialectology, [w:] Yaron Matras, Anton Tenser (red.), The Palgrave Handbook of Romani Language and Linguistics, Cham: Palgrave Macmillan, 2020, s. 389–427, DOI: 10.1007/978-3-030-28105-2_13, ISBN 978-3-030-28105-2, OCLC 1132422740 (ang.), patrz s. 392.
- ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 328 i nast.
- ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 332.
Bibliografia
edytuj- Natalie Schilling-Estes, Dialect variation, [w:] Ralph W. Fasold, Jeffrey Connor-Linton (red.), An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 311–341, ISBN 978-0-521-84768-1 (ang.).