Wezyr (starożytny Egipt)

Statua przedstawiająca Hemiunu, wezyra faraona Cheopsa
Wezyr[1] (egip.
TAt
Z1
A1
, czati, tjaty) – w starożytnym Egipcie najwyższy urzędnik na dworze faraona, posiadający rozległe kompetencje w zakresie administrowania państwem i sądownictwa.

Urząd wezyra pojawił się już w czasach Starego Państwa, a jego znaczenie w państwie egipskim stopniowo wzrastało. Od czasów Średniego Państwa (XII dynastia) cały aparat zarządzania państwem został w większej części oparty na urzędzie wezyra i podległych mu niższych urzędnikach. Od czasów XVIII dynastii faraon mianował dwóch wezyrów – po jednym dla Egiptu Górnego i Dolnego, aby uniknąć kumulacji władzy w jednych rękach): Wezyra Północy – z siedzibą w Memfis zarządzającego Dolnym Egiptem oraz Wezyra Południa – z siedzibą w Tebach zarządzającego Górnym Egiptem[2].

Sposób powołania

edytuj

Nie jest pewne, w jaki sposób dokonywano wyboru wezyra. Najczęściej pozostawało to w osobistej gestii faraona, który mianował na ten urząd osobę cieszącą się jego specjalnym zaufaniem lub wyróżniającą się talentami politycznymi.

Możliwe, że w początkowym okresie funkcjonowania urząd wezyra mógł być zarezerwowany dla krewnych panującego faraona. Przykładowo w czasach IV dynastii urząd wezyra piastował Nefermaat, syn faraona Snofru, a po nim jego właśni synowie. Dochodziło również do wykształcania się całych dynastii wezyrów, w których urząd ten stawał się faktycznie dziedziczny, np. w czasach XIII dynastii wezyr Ankhu odziedziczył urząd po dziadku lub ojcu, a następnie przekazał go swoim synom.

Tendencje do umacniania się władzy wezyrów i dziedziczności tego urzędu występowały szczególnie silnie w okresach znacznego osłabienia władzy królewskiej (np. w czasach XIII dynastii i tzw. Drugiego Okresu Przejściowego). Kilkakrotnie zdarzyło się, że wezyr po śmierci faraona sięgał po władzę królewską (np. Amenemhat I po Mentuhotepie IV, Aj po Tutanchamonie, prawdopodobnie również Amazis po Apriesie).

Zakres władzy

edytuj

Wezyr był najwyższym urzędnikiem państwowym i właściwie drugą osobą po faraonie. Do jego zadań należało kierownictwo nad całym centralnym aparatem urzędniczym, sprawował więc zwierzchnictwo nad administracją państwową. Istotne były funkcje, jakie pełnił w bezpośrednim otoczeniu faraona – sprawował zarząd nad dworem królewskim (m.in. decydował kto i kiedy może wejść na teren pałacu) oraz dbał o bezpieczeństwo władcy a także sprawował bezpośredni nadzór nad nomarchami oraz "starszymi miast"[3].

Ze względu na brak rozdziału między administracją a sądownictwem, pod przewodnictwem wezyra funkcjonowały najwyższe sądy. Funkcje jurysdykcyjne wezyra wyrażał również główny symbol jego godności – symbol Maat zawieszony na złotym łańcuchu.

O obowiązkach wezyra i stawianych przed osobą mającą pełnić ten urząd wymagania możemy przeczytać w Instrukcjach Rechmire, tekście odnalezionym w grobowcu Rechmire, wezyra Totmesa III i Amenhotepa II[4].

Znaczniejsi wezyrowie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Wyraz używany jako przez analogię, gdyż arabski termin wezyr oznaczający dygnitarza na dworze kalifa i sułtana w odniesieniu do starożytnego Egiptu jest anachronizmem.
  2. M. Marciniak, Historia starożytnego Egiptu, w: Starożytny Egipt (red.A. Szczudłowska),PWN 1978
  3. a b M. Stepień, Bliski Wschód, w: Historia Starożytna (red. M. Jaczynowska), Pułtusk 1999, s. 99.
  4. Pełny tekst Instrukcji Rechmire w jęz. angielskim dostępny pod adresem https://web.archive.org/web/20190201164854/http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/texts/rekhmire.htm

Bibliografia

edytuj
  • E. Drioton, Egipt Faraonów, Warszawa 1970
  • N. Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2004
  • B. Kwiatkowski, Poczet Faraonów, Warszawa 2002
  • M. Marciniak, Historia starożytnego Egiptu, w: Starożytny Egipt (red.A. Szczudłowska),PWN 1978.
  • M. Stepień, Bliski Wschód, w: Historia Starożytna (red. M. Jaczynowska), Pułtusk 1999.

Linki zewnętrzne

edytuj