Wiąz (Ulmus L.) – rodzaj drzew, rzadziej krzewów z rodziny wiązowatych (Ulmaceae). Obejmuje 38 gatunków[4]. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej, największe zróżnicowanie osiągając we wschodniej Azji (w Chinach rośnie 21 gatunków, z czego 14 to endemity tego kraju[5]), 10 gatunków rośnie w Ameryce Północnej[6], 6 w Europie[7], z czego trzy w Polsce: wiąz górski U. glabra, wiąz pospolity U. minor i wiąz szypułkowy U. laevis[8].

Wiąz
Ilustracja
Wiąz górski Ulmus glabra
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

wiązowate

Rodzaj

wiąz

Nazwa systematyczna
Ulmus L.
Sp.Pl. 225. 1753[3].
Typ nomenklatoryczny

Ulmus campestris L.[3]

Synonimy
  • Chaetoptelea Liebm.
  • Microptelea Spach[4]
  • Ulmoxylon E. Hofmann[3]

Są to drzewa leśne, rzadziej formacji zaroślowych[9], głównie siedlisk żyznych i wilgotnych (zwłaszcza gatunki europejskie i amerykańskie), osiągające znaczne rozmiary[10], aczkolwiek z powodu holenderskiej choroby wiązu duże drzewa wielu gatunków są rzadko spotykane[9]. Podobne gwałtowne załamania liczebności drzew tego rodzaju znane są z historii – z początków neolitu, około roku 1500 i połowy XIX wieku[9].

Wiązy z powodu odporności na warunki miejskie były często uprawiane w parkach i przy drogach. Ich drewno jest cenione ze względu na twardość, elastyczność, trudną łupliwość i brązową barwę, wykorzystywane było w meblarstwie i tokarstwie, do wyrobu fornirów[10]. Ze względu na trwałość i odporność na gnicie w warunkach dużej wilgotności wyrabiano z wiązów rury i dreny do przewodzenia wody[9].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewa osiągające do 35 m wysokości, rzadziej krzewy[6][9]. Nierzadko tworzące pędy z odrostów korzeniowych[9]. Pędy bezbronne, ale czasem korkowato oskrzydlone, młode nagie lub owłosione, cienkie lub tęgie. Kora zwykle głęboko żłobiona, korona zróżnicowana pod względem kształtu[6].
Liście
Zrzucane przed zimą, czasem utrzymujące się do zimy[6] i nawet opisywane jako zimozielone[5]. Pojedyncze, skrętoległe, krótkoogonkowe[10], z szybko odpadającymi przylistkami[6] (te jajowate do równowąskich, błoniaste, zostawiające krótkie blizny po bokach nasady liści[5]). U nasady blaszka często nieco asymetryczna, zaokrąglona, sercowata do zbiegającej, liście w ogólnym zarysie jajowate do owalnych, o brzegu piłkowanym, często podwójnie[6]. Użyłkowanie pierzaste, końce wiązek przewodzących sięgają szczytów ząbków[5].
Kwiaty
Obupłciowe z niepozornym okwiatem, zebrane w pęczki, grona i wierzchotki, ukazujące się przed rozwojem liści na ubiegłorocznych pędach. Kwiaty siedzące lub na szypułkach, wsparte dwoma przysadkami[6]. Działki kielicha w liczbie od 5 do 9 zrośnięte są u nasady i tworzą dzwonkowaty okwiat (płatków korony brak)[6][9]. Pręciki w liczbie od 3 do 9, zwykle z czerwonymi pylnikami. Zalążnia powstaje z pojedynczego owocolistka zwieńczona jest głęboko dwudzielną szyjką[6][9].
Owoce
Spłaszczone zwykle skrzydlaki otoczone dookoła płaskim, błoniastym skrzydełkiem[6][9].

Systematyka

edytuj
 
Wiąz szypułkowy, gałązka z owocami
 
Pokrój (wiąz górski)
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (2001...)
Rodzaj z rodziny wiązowatych (Ulmaceae) z rzędu różowców, należących do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].
Wykaz gatunków[4]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
  3. a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
  4. a b c Ulmus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-25].
  5. a b c d Ulmus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-25].
  6. a b c d e f g h i j Susan L. Sherman-Broyles: Ulmus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-25].
  7. David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 950-951, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 197, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 160. ISBN 0-333-73003-8.
  10. a b c Władysław Bugała, Drzewa i krzewy dla terenów zieleni, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991, s. 146-147, ISBN 83-09-00013-8, OCLC 749824810.