Wroniec widlasty

(Przekierowano z Widłak wroniec)

Wroniec widlasty, widłak wroniec (Huperzia selago) – gatunek rośliny zaliczany do rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae). Jest szeroko rozprzestrzeniony w strefie umiarkowanej półkuli północnej[4]. W Polsce rośnie często w górach, jest rzadki w pasie wyżyn i na pojezierzach, bardzo rzadki na pozostałym obszarze[5].

Wroniec widlasty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Klasa

widłaki

Rząd

widłakowce

Rodzina

widłakowate

Rodzaj

wroniec

Gatunek

wroniec widlasty

Nazwa systematyczna
Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank.
Hort. reg. monac. sem. 3. 1829[3]
Synonimy
  • Lycopodium selago L.
Pędy z zarodniami

Morfologia edytuj

Łodyga
Wzniesiona, widlasto rozgałęziająca się, rozgałęzienia równej wysokości.
Liście
Równowąskolancetowate, ostro zakończone, całobrzegie lub drobno piłkowane, bez włosków. Długość 4–8 mm, ustawione skrętolegle w 8 szeregach na pędach i zwykle odstające od nich.
Zarodnie
Nie wytwarza kłosa zarodnionośnego. Zarodnie powstają w kątach liści zarodnionośnych, tzw. sporofili. Są one bardzo podobne do liści płonnych. Zarodnie mają nerkowaty kształt i po dojrzeniu pękają od góry, wysypując zarodniki[6].

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój
Bylina, chamefit. Zarodniki dojrzewają od lipca do września. Zawierają łatwopalne olejki eteryczne. Przedrośle współżyje z określonym gatunkiem grzyba. Niekiedy rozmnaża się również wegetatywnie za pomocą rozmnóżek.
Siedlisko
W górach rośnie wśród skał, na wolnych miejscach wśród kosodrzewiny, na halach, na niżu w cienistych lasach[7]. W Tatrach występuje od regla dolnego aż po najwyższe szczyty Tatr, w Sudetach sięga po 1590 m n.p.m.[8] Częściej występuje na podłożu bezwapiennym.
Fitosocjologia
Gatunek wyróżniający dla związku (All.) Vaccinio-Piceion, Ass. Polysticho-Piceetum[9].
Cechy fitochemiczne
Roślina trująca. Cała roślina ma własności trujące. Zawiera trujące alkaloidy: annotynę, likopodynę.
Genetyka
Liczba chromosomów 2n=264[7].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Gatunek był objęty w Polsce ochroną ścisłą w latach 1946–2014[10]. W rozporządzeniach do 1983 roku włącznie zaliczano go do rodzaju widłak (Lycopodium), podobnie jak wszystkich innych polskich przedstawicieli rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae)[11]. Od 2014 roku podlega częściowej ochronie gatunkowej[12]. Umieszczony został na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)[13] w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia: [V]). W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia)[14]. W górach nie jest zagrożony, większa część jego stanowisk znajduje się w górskich parkach narodowych, jedynie niektóre jego stanowiska na niżu są zagrożone w wyniku eksploatacji lasu[8].

Nazewnictwo i zastosowanie edytuj

Widłak wroniec był wymieniony przez polskiego botanika i lekarza z XVI wieku – Marcina z Urzędowa w Herbarzu Polskim, wydanym w Krakowie w 1595 roku, pod nazwą „Spica sarmatica – wroniec”.

Szymon Syreniusz, który pisał swój Zielnik pod koniec XVI i na początku XVII wieku (Kraków, 1613), także wymienił wrońca. Jako nazwy Lycopodium selago podaje: „widłak, widłaczek, wroniec, Spica sarmatica, Muscus corniculatus, Muscus bifurcatus”. Wroniec był zalecany przez Syreniusza jako silnie działający środek wymiotny. Syreniusz pisał: „…gdzieby go kto, truciznę w sobie maiąc, nie zrzucił, ten jest śmiertelny y żadnym sposobem poratowany być nie może”.

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229. 
  3. Taxon: Huperzia selago. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-05-08]. (ang.).
  4. Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank & Mart., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-08-29].
  5. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 299, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  6. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  7. a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  8. a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  9. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  10. Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
  11. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie : opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
  12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  13. Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  14. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.