Wieś służebna
Osada służebna – w średniowieczu wieś, której mieszkańcy świadczyli wyspecjalizowane świadczenia, lub posługi, służby na rzecz władcy terytorialnego. System osad służebnych funkcjonował na terenach obecnej Polski, Czech i Węgier począwszy od okresu wczesnohistorycznego do XIII wieku i był jednym z elementów wczesnofeudalnego ustroju, nazywanego również ustrojem "prawa książęcego"[1][2].
System gospodarczy, którego elementem były osady służebne miał swoje wzory w instytucjach książęcych i kościelnych w Bawarii, gdzie także można spotkać podobne nazwy miejscowe. Głównym źródłem podobnego programu były karoliński projekt rozwiązań gospodarczych wyrażony w "Capitulare de villis" pochodzącym z VIII wieku [3].
W osadzie służebnej zamieszkiwała z reguły ludność, ludzie książęcy (homines ducis) jednej specjalności[4], wykonujący swoje prace w książęcej służbie dworskiej, służbie łowieckiej, służbie hodowlanej, służbie rzemieślniczej, wytwórczej, czy hodowlanej, lub innych. Najprawdopodobniej służebnicy (ministeriales) wykonywali swoją pracę na dworze książęcym, królewskim lub w miejscu do tego przeznaczonym, o własnym chlebie wypracowanym przez samego służebnika z rodziną na własnym, dziedzicznym gospodarstwie[5]. Służebnicy dziedziczyli swoje powinności, chyba że władca zdecydował inaczej, podlegali prawu grupowemu, różnemu dla poszczególnych grup ministeriałów. Jedne ciężary czy daniny ponosili na równi z innymi poddanymi, od innych byli zwolnieni. W okresie późniejszym niektóre grupy służebnych i zapewne także osady służebne przeszły do fundowanych przez panującego majątków kościelnych. [6].
Osady służebne i profesje w PolsceEdytuj
Do dziś zachowało się w Polsce ok. 400 nazw[7], toponimów wskazujących, że dawna osada, miejscowość istniała w okresie wczesnohistorycznym i miała charakter służebny. Po niektórych specjalnościach nazwy służebne miejscowości się nie zachowały.
|
|
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Buczek ↓, s. 5-9.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 8-10.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 268.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 186.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 22-23, 90-91.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 11, 189-200.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 12.
- ↑ Buczek ↓, s. 79-86.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 152,186,190-191.
- ↑ Buczek ↓, s. 42-44.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 252.
- ↑ Buczek ↓, s. 47.
- ↑ Buczek ↓, s. 57.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 184,206,238.
- ↑ Buczek ↓, s. 57-58.
- ↑ Buczek ↓, s. 64.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 12,238,240.
- ↑ Rymut ↓, s. 150,160-161.
- ↑ Buczek ↓, s. 38-41.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 241.
- ↑ Buczek ↓, s. 33-34.
- ↑ a b Buczek ↓, s. 66.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 238.
- ↑ Buczek ↓, s. 52-53.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 191,201.
- ↑ a b Buczek ↓, s. 60.
- ↑ Buczek ↓, s. 10-26.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 26,28,90,109,187-190.
- ↑ Buczek ↓, s. 29-33.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 26,28,90,190.
- ↑ a b Buczek ↓, s. 61.
- ↑ Buczek ↓, s. 63-64.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 91,157,188.
- ↑ Buczek ↓, s. 28-29.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 18,188-190.
- ↑ Buczek ↓, s. 26-27.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 40-42.
- ↑ Buczek ↓, s. 36.
- ↑ a b Buczek ↓, s. 27-28.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 128.
- ↑ Buczek ↓, s. 69.
- ↑ Buczek ↓, s. 54.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 13,26,188-190.
- ↑ Buczek ↓, s. 29.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 12,26,90,190.
- ↑ Buczek ↓, s. 35-36.
- ↑ Buczek ↓, s. 41-42.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 12,40,80.
- ↑ Buczek ↓, s. 66-67.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 93,191.
- ↑ Buczek ↓, s. 75-78.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 127,143,150.
- ↑ Buczek ↓, s. 61-62.
- ↑ Buczek ↓, s. 53-54.
- ↑ Modzelewski ↓, s. 189-238.
- ↑ Modzelewski 2 ↓, s. 367, t.II.
- ↑ Buczek ↓, s. 38-39.
- ↑ Buczek ↓, s. 44-46.
- ↑ Buczek ↓, s. 58.
- ↑ Buczek ↓, s. 64-65.
- ↑ Buczek ↓, s. 55.
- ↑ Buczek ↓, s. 58-59.
- ↑ Buczek 2 ↓, s. 163-165.
- ↑ Buczek ↓, s. 73-74.
- ↑ Buczek ↓, s. 56-57.
- ↑ Buczek ↓, s. 62.
- ↑ Buczek ↓, s. 33.
BibliografiaEdytuj
- Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1998.
- Karol Modzelewski: Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: 1975.
- Karol Modzelewski: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945. Warszawa: 1981.
- Karol Buczek: Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej. Wrocław – Kraków: 1958.
- Karol Buczek: Podstolice, Pstrościce i Węgierce. Przyczynek do badań nad toponomastyką staropolską,(1958) w Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, t. I. Kraków: 2006.
- Kazimierz Rymut: Szkice onomastyczne i historycznojęzykowe. Kraków: 2003.