Wieża ratuszowa w Krakowie

Wieża ratuszowa – zabytkowa gotycka wieża zbudowana na początku XV wieku, znajdująca się w Krakowie na Rynku Głównym 1. Ocalała ze zburzonego w 1820 roku ratusza – wówczas głównego gmachu administracyjnego Krakowa. Ma wysokość 70 m.

Wieża ratuszowa
Zabytek: nr rej. A-9 z 12 maja 1931[1]
Ilustracja
Widok z ulicy Wiślnej
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków

Adres

Rynek Główny 1

Styl architektoniczny

gotyk

Ukończenie budowy

1 poł. XV wieku

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Ziemia50°03′41,5″N 19°56′11,0″E/50,061528 19,936389
Strona internetowa

Wśród budynków na Rynku, ratusz wyróżniał się swoją sylwetką: wysoka wieża, zwieńczona kiedyś gotyckim hełmem z zegarem wieżowym, z przylegającym korpusem zamkniętym trójkątnym szczytem i spichlerz.

Historia

edytuj

XIV-XIX wiek

edytuj

Pierwsza wzmianka o wieży ratusza pochodzi z 1383. Obecna wieża została zbudowana na początku XV wieku, ale nie później niż w roku 1444[2]. W 1434 prace przy wieży prowadził kamieniarz Jan z Torunia. Wieża był pokryta ołowianą blachą malowaną na zielony kolor.

W 1524 roku na wieży zamontowano sprowadzony z Norymbergi zegar[3]. W 1556 odnawiano hełm wieży po pożarze.

24 maja 1680, w wyniku uderzenia pioruna w wieży wybuchł kolejny pożar, w wyniku którego spłonął hełm wieży, zegar, stopił się dzwon, a sama wieża wypaliła się do połowy[4]. Po pożarze powołano komisję do oszacowania strat, której przewodniczył architekt i jezuita Stanisław Solski. Wtedy wybudowano zachowaną do dziś szkarpę od strony zachodniej. Odbudowę wieży w latach 1683[5]-1686 prowadził królewski architekt Piotr Beber. Podwyższył on wieżę, zaprojektował nowy hełm w stylu barokowym[6], ale już bez zegara. Praca królewskiego architekta nie była chyba zbyt solidna skoro w 1702 odnotowano, że hełm wieży „był w ruinie”[7]. Barokowe zwieńczenie wieży przetrwało jednak do 1783 roku. Wówczas rozebrano walący się, zrujnowany hełm i zastąpiono go, ufundowanym przez biskupa Kajetana Sołtyka i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, skromniejszą wersją wcześniejszego hełmu. W 1713 roku wzmiankowano, że wieża ratusza grozi bliską ruiną, w związku z tym przemurowano część ścian, a w latach 1779-1780 usunięto gotyckie wykusze[2]. W tym czasie powstał także wybudowany przy wieży odwach ratuszowy, który w różnych formach przetrwał do 1946 roku.

XIX wiek

edytuj
 
Wieża wraz z już nieistniejącym przyległym odwachem na obrazie Stanisława Tondosa – 1886

1 marca 1817 na posiedzeniu Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa podjęto decyzję o zburzeniu części gmachu ratusza, w której znajdował się spichlerz. W końcowej części uchwały czytamy: Wieża jednak ratuszowa, miejsce dla głównej warty, czyli hauptwach i korpus starego ratusza od strony wieży ma pozostać w całości. W roku 1820 przystąpiono do rozbiórki spichlerza, w wyniku której zarysowały się mury właściwego ratusza, co w konsekwencji doprowadziło do zburzenia całego gmachu. Pozostała tylko wieża. Wkrótce i nad nią zawisło poważne niebezpieczeństwo. W roku 1821 na łamach „Pszczółki Krakowskiej” ukazał się artykuł Soczyńskiego, senatora Wolnego Miasta Krakowa, pt. Myśl o upięknieniu Krakowa, w którym postulował on wyburzenie wieży. W artykule czytamy m.in.: ...ten gotyk zegarowy, któren sam przez się jako mało wart pozostać nie może, a chęć użycia go czy to końcem wzniesienia budowli nowej, czy też połączenia z Hallą nabawiłby i niezmiernych kosztów i nieprzyzwoitości, śmiesznością lub niesmakiem mniej wykraczających. Pomysłu tego nie zrealizowano, dzięki czemu wieża pozostała w dalszym ciągu jedyną pamiątką po dawnym ratuszu. Józef Muczkowski po latach napisał o niej następujące słowa: Wiek cały stała opuszczona, jak wieczny wyrzut dla wandalów, którzy ją tak haniebnie osierocili...[8][9].

XX wiek i współczesność

edytuj

W 1906 firma Stanisława Gabriela Żeleńskiego chciała ufundować na wieży podświetlany zegar, do realizacji projektu jednak nie doszło. W latach 1927–1930 prowadzony był remont wieży, którym kierował Franciszek Mączyński. Podjęto wówczas decyzję o usunięciu tynków z wieży. Podczas ostatniej renowacji wieży w latach 1962–1966 przeprowadzonej przez Wiktora Zina i Władysława Grabskiego, zrekonstruowano wykusze na wysokości pierwszego piętra i sklepienia pierwszego piętra, a także poddano konserwacji hełm i okładzinę oraz wyremontowano zasypane podczas burzenia ratusza piwnice[3]. Obecny zegar na wieży od 2000 roku sterowany jest falą radiową odbieraną w systemie DCF77. Zapewnia mu to dokładność zgodną z atomowym wzorcem czasu[10]. Wieża jest w chwili obecnej filią Muzeum Historycznego miasta Krakowa. Na fasadzie wieży znajduje się kilka tablic pamiątkowych. Należą do nich: upamiętniająca 70- lecie odzyskania niepodległości projektu Czesława Dźwigaja oraz poświęcona papieżowi Polakowi Janowi Pawłowi II wedle zamysłu Stafana Dousy[11].

Architektura i wnętrza wieży

edytuj
 
Wejście do Wieży ratuszowej z parą lwów

Obecnie wejścia do wieży strzeże para lwów, z pocz. XIX wieku, pochodzących z klasycystycznego pałacu Morstinów w Pławowicach. U wejścia zachował się gotycki portal z herbem Krakowa i godłem Polski.

Na parterze w sali, która służyła niegdyś do przechowywania zasobnego skarbca i insygniów władzy rajców znajduje się zestaw 14 gmerków z 1444 roku, będący europejskim unikatem.

Do górnych pomieszczeń wieży prowadzi wąska i stroma klatka schodowa z 110 kamiennymi stopniami. Sala na 1 piętrze należy do najpiękniejszych wnętrz gotyckich Krakowa Ostatnia restauracja przywróciła jej krzyżowo-żebrowe sklepienie oraz odsłoniła resztki polichromii i złoceń. Można tutaj oglądać reprodukcje widoków dawnego krakowskiego ratusza.

Sala na 2 piętrze ma drewniane kasetonowe sklepienie, oświetlona jest trzema ostrołukowymi oknami. W ściany o ceglanym wątku wmurowano kamienne elementy architektoniczne znalezione w trakcie remontu wieży. W sali prezentowane są rekonstrukcje średniowiecznych strojów mieszczańskich.

W pomieszczeniu na 3 piętrze znajdują się archiwalne fotografie autorstwa między innymi Ignacego Kriegera. Na ostatnim, 4 piętrze atrakcję stanowi stary mechanizm zegarowy ufundowany w 1967 przez Izbę Rzemieślniczą w Krakowie.

W piwnicach pierwotnie działała Piwnica Świdnicka oraz więzienie. Po odgruzowaniu i adaptacji w latach 60. XX wieku kawiarnia, w latach 1983–1995 Teatr Satyry „Maszkaron” tworząc tutaj swoją małą scenę o charakterze komediowo-kabaretowym. a po kolejnym remoncie przeprowadzonym w latach 1997-1998 pomieszczenia oddano „Scenie pod Ratuszem” krakowskiego Teatru Ludowego[10].

Inne obiekty związane z Ratuszem w Krakowie

edytuj

Zewnętrzne

edytuj

Wewnętrzne

edytuj

Galeria

edytuj

Wnętrza wieży

edytuj

Widoki z wieży

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2021-10-13].
  2. a b Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (NS: 12.2009) [online], digi.ub.uni-heidelberg.de [dostęp 2019-12-27] (niem.).
  3. a b Waldemar Komorowski, Aldona Sudacka: Rynek Główny w Krakowie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s.99, 229-234.
  4. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki: Dzieje Krakowa. T. 2. Kraków, 1994, s. 419.
  5. według dannych Kazimierza Kaczmarczyka z 1681 → zob.: Kazimierz Kaczmarczyk: Beber Piotr (1680–1711). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 387.
  6. według dannych Kazimierza Kaczmarczyka miał cechy flamandzkiego Renesansu → zob.: Kazimierz Kaczmarczyk: Beber Piotr (1680–1711). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 387.
  7. Michał Rożek, „Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa” wyd. PWN Kraków 1989 s.151
  8. Marek Żukow-Karczewski, Nie istniejące budowle Krakowa. Ratusz, „Echo Krakowa”, 24 IV 1991 r., nr 80 (13392).
  9. M.Ż-K(Marek Żukow-Karczewski), Całe miasto mówiło... O wieży, „Echo Krakowa”, 5 IV 1994 r., nr 66 (14138).
  10. a b Anna Surma „Wieża Ratuszowa” materiał reklamowy MHK
  11. Aw58: Tablica upamiętniająca zasługi Jana Pawła II dla Krakowa i Polski autorstwa Stefana Dousy. Wikimedia Commons. [dostęp 2018-10-02].

Linki zewnętrzne

edytuj