Wielkie Walichnowy

wieś w województwie pomorskim

Wielkie Walichnowy (niem. Gross Falkenau) – wieś kociewska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie tczewskim, w gminie Gniew przy drodze wojewódzkiej nr 229.

Wielkie Walichnowy
wieś
Ilustracja
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

tczewski

Gmina

Gniew

Wysokość

10[2] m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

460[3]

Strefa numeracyjna

58

Kod pocztowy

83-122[4]

Tablice rejestracyjne

GTC

SIMC

0161625

Położenie na mapie gminy Gniew
Mapa konturowa gminy Gniew, blisko górnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Wielkie Walichnowy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Wielkie Walichnowy”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wielkie Walichnowy”
Położenie na mapie powiatu tczewskiego
Mapa konturowa powiatu tczewskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wielkie Walichnowy”
Ziemia53°55′04″N 18°51′08″E/53,917778 18,852222[1]

Historia edytuj

Wieś lokowana przez Krzyżaków na prawie chełmińskim jako typowa ulicówka z zabudowaniami po obu stronach głównej ulicy, po raz pierwszy wzmiankowana w 1379 roku. Do wojny trzynastoletniej wchodziła w skład komturstwa gniewskiego. W dniu 24 kwietnia 1458 r. na Wiśle na wysokości wsi doszło do potyczki między uzbrojonymi załogami statków obu walczących stron - polskiej (eskorta konwoju z Torunia) i krzyżackiej (z załogi twierdzy w Gniewie)[5]. 24 lipca 1590 roku z inicjatywy osadników holenderskich powstała Wspólnota Wałowa Niziny Walichnowskiej, 4 sierpnia 1854 przekształcona w Związek Wałowy Niziny Walichnowskiej. Organizacja ta przyczyniła się między innymi do podwyższenia korony wału chroniącego Nizinę Walichnowską przed wodami Wisły, budowy Nowego Wału z Walichnów do Międzyłęża, budowy kolejki wąskotorowej oraz przebudowy i modernizacji stacji pomp „Nadzieja” i „Pokój” w Rybakach oraz „Zgoda” w Międzyłężu[6].

W roku 1626 nieopodal wsi rozegrała się Bitwa Dwóch Wazów: Zygmunta III Wazy oraz Gustawa II Adolfa.

W 1786 roku wieś i okoliczne miejscowości, w odstępie tygodnia, nawiedziły dwie wielkie powodzie. W Wielkich Walichnowach zginęły dwie osoby. Ksiądz proboszcz Walerian Pernarewski opisał to całe zdarzenie w księgach parafii. Kolejna wielka powódź miała miejsce w 1855[7].

W okresie międzywojennym ulokowana była tu placówka Straży Celnej „Walichnowy”.

We wsi znajdowała się stacja końcowa wąskotorowej linii kolejowej Mareza-Wielkie Walichnowy istniejąca do 1978 roku[8].

Zabytki edytuj

 
Nagrobek na cmentarzu mennonickim

Według rejestru zabytków NID[9] na listę zabytków wpisany jest murowano-drewniany kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, poł. XIV, XVIII, nr rej.: A-809 z 17.11.1974[10].

W centrum wsi znajduje się pochodzący z przełomu XIV/XV w. kościół św. Jana Chrzciciela, wielokrotnie zalewany przez powodziowe wody Wisły. Posiada barokowy ołtarz główny i boczny, ambonę oraz rokokową chrzcielnicę. W XVI w. podczas powodzi starosta międzyłęski wykorzystał nieobecność ówczesnego katolickiego proboszcza parafii, który schronił się w Klonówce, osadzając na jego miejsce pastora. Doprowadziło to do przejęcia przez protestantów kościoła na 30 lat. Niedaleko świątyni, tuż przy drodze, znajduje się bielona kuźnia z podcieniem (z końca XIX wieku), nieco dalej stacja dawnej kolejki wąskotorowej[11].

Na XIX-wiecznym cmentarzu mennonickim mieści się obszerna kwatera, otoczona ażurowym ogrodzeniem z kutego żelaza, w której zachowało się kilka nagrobków, m.in. nagrobek ze sztucznego kamienia w formie dębu opasającego płytę. Cmentarz jest położony na sztucznym wzniesieniu[11].

W latach 1945-1998 miejscowość należała do województwa gdańskiego.

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 146522
  2. geoportal.gov.pl
  3. Wieś Wielkie Walichnowy w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2019-11-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1463 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. Józef Wiesław Dyskant: Zatoka Świeża 1463. Warszawa: Bellona, 2009, s. 121. ISBN 978-83-11-11571-2.
  6. W krainie deszczowców. [dostęp 2016-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-09)].
  7. Historia Związku Wałowego Niziny Walichnowskiej. [dostęp 2016-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-10)].
  8. Paweł Korcz, Ryszard Pyssa, ATLAS kolei wąskotorowych, wyd. I, Poznań: KOLPRESS, 2019, s. 58-59, ISBN 978-83-943075-2-3.
  9. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-01-02].
  10. Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 310, ISBN 978-83-7495-133-3.
  11. a b Dolina Dolnej Wisły dla ciekawych - przewodnik przyrodniczo-turystyczny, pod. red. Roberta Goni i Włodzimierza Bykowskiego, Wyd. TPDW, ZPKChiN, Apeiron. Świecie, 2010. Wydanie I, ISBN 978-83-61821-08-3, ISBN 978-93-62303-05-2

Linki zewnętrzne edytuj