Wikipedia:Artykuły na medal/Lipiec Wrzesień 2019

zajawka

Ziemia obiecana – polski film historyczno-obyczajowy z 1974 roku w reżyserii i według scenariusza Andrzeja Wajdy, stworzony na podstawie powieści Władysława Reymonta pod tym samym tytułem. Akcja filmu toczy się w przemysłowej Łodzi na przełomie XIX i XX wieku, w której trzej wspólnicy – polski ziemianin Karol Borowiecki (Daniel Olbrychski), niemiecki przemysłowiec Maks Baum (Andrzej Seweryn) oraz żydowski handlowiec Moryc Welt (Wojciech Pszoniak) – próbują zebrać fundusze na budowę własnej fabryki, by zbić interes na przemyśle włókienniczym. W stosunku do literackiego pierwowzoru Wajda poczynił poważne zmiany. Reżyser złagodził antysemicką wymowę pierwowzoru literackiego. Nie uchroniło to filmowej Ziemi obiecanej przed krytyką ze strony amerykańskich Żydów. Równocześnie film Wajdy nie ustrzegł się krytyki w Polsce, gdzie reżyserowi zarzucano, iż znacząco zmienił on treść powieści i ukazał głównego bohatera w negatywnym świetle. Późniejsze analizy filmu jednak dowiodły, że film stanowił krytykę nie tyle konkretnej narodowości, ile niszczycielskiej siły pieniądza jako bodźca do przemian kapitalistycznych na ziemiach polskich. Ziemia obiecana, ze względu na swój ekspresyjny i turpistyczny ton, została uznana przez część krytyków za filmowe arcydzieło. Ów status filmu Wajdy potwierdził plebiscyt Muzeum Kinematografii w Łodzi z 2015 roku, w którym Ziemia obiecana zajęła pierwsze miejsce na liście najlepszych filmów polskich wszech czasów.

zajawka

Zabytkowe cerkwie w diecezji lubelsko-chełmskiej – na terenie diecezji lubelsko-chełmskiej w 2019 roku funkcjonowały 53 świątynie, z czego dwadzieścia pięć to obiekty zabytkowe. Brakuje dokładnych informacji o początkach budownictwa cerkiewnego na terytorium zajmowanym obecnie przez diecezję lubelsko-chełmską. Najstarszą cerkwią należącą do diecezji – jak również najstarszą świątynią we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – jest cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Szczebrzeszynie, wzniesiona w XVI wieku. Drugą co do wieku budowlą sakralną w diecezji lubelsko-chełmskiej jest natomiast katedralny sobór Przemienienia Pańskiego w Lublinie, wyświęcony w 1633 roku. Spośród pozostałych zabytkowych cerkwi dziewięć to budowle wzniesione jako świątynie unickie w XVIII i XIX wieku, zaś trzynaście – cerkwie prawosławne zbudowane po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 roku, a przed wycofaniem się Rosjan z Królestwa Polskiego w 1915 roku. Cerkiew św. Jana Teologa w Chełmie została wzniesiona jako prawosławna cerkiew wojskowa w latach 1846–1852.

zajawka

Oxalaia – rodzaj wymarłego dinozaura, teropoda z rodziny spinozaurów. Jego nazwa wywodzi się od afrykańskiego bóstwa Oxalá. Zwierzę żyło na terenie obecnego Regionu Północno-Wschodniego Brazylii w cenomanie. Jedyne znane skamieniałości odnaleziono w 1999 roku na wyspie Cajual, w skałach formacji Alcântara, znanej z obfitości fragmentarycznych, izolowanych okazów. Szczątki opisali w 2011 roku brazylijski paleontolog Alexander Kellner i współpracownicy, przypisując je do nowego rodzaju obejmującego pojedynczy gatunek Oxalaia quilombensis. Epitet gatunkowy odwołuje się do osad quilombo. Choć Oxalaia znana jest jedynie z dwóch niepełnych kości czaszki, Kellner i współpracownicy odkryli, że jej zęby i czaszka spełniają kilka wyróżniających się cech niespotykanych u innych spinozaurydów czy teropodów w ogóle, w tym dwa zęby zastępcze w każdym zębodole i bardzo wyrzeźbione podniebienie wtórne. Dinozaur zasiedlał obszary klimatu zwrotnikowego, gęsto zalesione, otoczone terenami suchymi. Środowisko to cechowała znaczna różnorodność form życia. Dowody kopalne sugerują, że spinozaurydy polowały także na inne zwierzęta, jak niewielkie dinozaury i pterozaury.

zajawka

Heikki Kovalainen (ur. 19 października 1981 w Suomussalmi) – fiński kierowca wyścigowy. Karierę zaczynał w kartingu mając dziesięć lat. Gokartami ścigał się do 2000 roku. W 2001 roku rozpoczął ściganie się samochodami jednomiejscowymi debiutując w Brytyjskiej Formule Renault 2000. W 2002 roku zadebiutował w Brytyjskiej Formule 3. Rok później został kierowcą serii World Series by Nissan. W 2003 roku został wicemistrzem, a rok później wywalczył mistrzostwo tej serii. W 2005 roku był kierowcą serii GP2 i zajął drugie miejsce w klasyfikacji generalnej kierowców. W 2006 roku został pełnoetatowym kierowcą testowym zespołu Formuły 1, Mild Seven Renault F1 Team. Od sezonu 2007 do 2013 był kierowcą Formuły 1. W roku 2007 jeździł w Renault F1, w latach 2008–2009 w McLarenie, a w sezonach 2010–2011 w Lotusie. W sezonie 2012 był kierowcą Caterhama. W Formule 1 odniósł jedno zwycięstwo: w Grand Prix Węgier 2008. W 2015 roku zadebiutował w Super GT, rywalizując Lexusem. Rok później zdobył tytuł mistrzowski tej serii.

zajawka

Lista japońskich krążowników liniowych – Nippon Kaigun zbudowała łącznie cztery krążowniki liniowe, stworzyła także plany budowy kolejnych czterech, w czasie pierwszych dekad XX wieku. Koncepcja krążowników liniowych wyrosła z projektów krążowników pancernych, które okazały się być bardzo przydatne przeciw okrętom rosyjskiej Drugiej Eskadry Pacyfiku w czasie bitwy pod Cuszimą. Z ośmiu krążowników liniowych, które Japonia zaczęła budować, żaden nie przetrwał II wojny światowej. „Amagi” miał być przerobiony na lotniskowiec zanim jego kadłub został katastrofalnie uszkodzony na pochylni przez trzęsienie ziemi w 1923 roku. Został on później rozebrany, tak jak i dwa ostatnie okręty typu Amagi, które spotkał ten los w 1924 roku zgodnie z ustaleniami traktatu waszyngtońskiego. „Akagi” został przerobiony na lotniskowiec w latach 20. XX wieku i zatopiony w czasie bitwy o Midway w czerwcu 1942 roku. Cztery okręty typu Kongō zostały także zatopione w boju.

zajawka

Stanisław Moskal (ur. 4 marca 1935 w Krakowie, zm. 8 maja 2019 tamże) – polski naukowiec i pisarz, socjolog wsi, profesor nauk rolniczych, związany z Uniwersytetem Rolniczym im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Badał przemiany kulturowe i uwarunkowania rozwoju wsi polskiej a szczególnie świadomość ekologiczną jej mieszkańców. Miłośnik gór, etnolog oraz podróżnik. Przez wiele lat badacz uwarunkowań rozwoju rolnictwa w Algierii. Był autorem Wstępu do imagineskopii w formie prześmiewczego traktatu naukowego, którego fikcyjna metodologia i stylizacja były używane przez czytelników w różnych zastosowaniach praktycznych i teoretycznych. Stworzył postać Jeremiasza Apollona Hytza, któremu przypisał wiele tez związanych z imagineskopią. Książka, wydana po raz pierwszy w 1977 roku, stała się przedmiotem szeregu analiz literackich, naukoznawczych i filozoficznych. Imagineskopia okazała się inspiracją do nowatorskich eksperymentów artystycznych. Zainteresowanie nią rozwija się w XXI wieku. Doświadczenie profesjonalne autora jako naukowca i socjologa znalazło odbicie w humorystycznym tekście naukowym, który jest porównywany do dzieł czołowych przedstawicieli prozy podobnego gatunku. Autor pisał pod pseudonimem „Śledź Otrembus Podgrobelski”.

zajawka

Dyskografia Dolores O’Riordan – irlandzkiej piosenkarki – składa się z dwóch albumów studyjnych, sześciu singli, jednego wydawnictwa specjalnego oraz czterech teledysków. W 2004 roku Dolores O’Riordan wydała debiutancki singel „Pure Love”, który nagrała w duecie z Zucchero, który zamieścił utwór na kompilacyjnym albumie Zu & Co. Debiutancki album piosenkarki pt. Are You Listening? został wydany w 2007 roku nakładem wytwórni płytowej Sanctuary Records. Wydawnictwo dotarło do 18. miejsca na liście sprzedaży w Polsce, 77. w Stanach Zjednoczonych oraz 28. w Wielkiej Brytanii. Jeden z singli z płyty, „Ordinary Day”, zajął 50. pozycję w zestawieniu Singles Chart w Irlandii. Na drugi singel wydawnictwa wybrano utwór „When We Were Young”. W 2009 roku piosenkarka wydała drugi album studyjny pt. No Baggage, który dotarł do 80. pozycji na liście sprzedaży albumów w Irlandii. Wydawnictwo uzyskało srebrną płytę od Niezależnego Stowarzyszenia Wydawców Muzycznych i Oznaczeń za sprzedaż ponad 30 000 egzemplarzy na terenie Europy. Album No Baggage promowany był przez single: „The Journey” oraz „Switch Off the Moment”.

zajawka

Północ, północny zachód – amerykański sensacyjny dreszczowiec szpiegowski z 1959 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Ernesta Lehmana. Inspiracją dla fabuły filmu była autentyczna historia z okresu II wojny światowej. W rolach głównych wystąpili Cary Grant, Eva Marie Saint oraz James Mason. Akcja filmu koncentruje się na Rogerze O. Thornhillu, kierowniku agencji reklamowej, niewinnie ściganym przez grupę szpiegów, którzy omyłkowo biorą go za osobę z kręgu agencji rządowej. Po zaniechaniu pomysłu ekranizacji powieści Tajemnica „Mary Deare”, Hitchcock zgodził się wyreżyserować nowy film dla studia Metro-Goldwyn-Mayer, którego kierownictwu spodobał się pomysł na fabułę. Reżyser podpisał kontrakt, uzyskując pełną niezależność w działaniu. Po premierze film otrzymał w większości pozytywne recenzje ze strony krytyków, którzy podkreślali, że po ryzykownych eksperymentach w Zawrocie głowy Hitchcock powrócił do sprawdzonej konwencji napięcia, humoru i romansu. Północ, północny zachód nominowany był w trzech kategoriach do nagrody Akademii Filmowej i odniósł sukces komercyjny, przynosząc w samych tylko Stanach Zjednoczonych dochód w wysokości ponad 13 milionów dolarów. W 1995 roku został objęty konserwacją przez National Film Registry.

zajawka

Gallimim – rodzaj wymarłego dinozaura, teropoda z grupy ornitomimozaury i rodziny ornitomimów, żyjącego na terenach współczesnej Mongolii w epoce kredy późnej, około 70 milionów lat temu. Jest to największy przedstawiciel ornitomimów, osobnik dorosły osiągał 6 m długości, 1,9 m wysokości i ważył około 440 kg. Mógł być pokryty piórami, co potwierdzono u jego bliskich krewnych. Niewielka, lekka głowa nosiła duże, skierowane na boki oczy. Długi w porównaniu z innymi ornitomimami pysk był szerszy i bardziej zaokrąglony na czubku, niż u innych gatunków. Zęby nie występowały, ich brak zastępował keratynowy dziób. Żuchwa była delikatna. Wiele kręgów nosiło otwory wskazujące na przestrzenie powietrzne w środku. Szyja względem tułowia była długa. Ręce względnie najkrótsze spośród ornitomimozaurów, kończyły się trzema palcami o zakrzywionych szponach. Przednie kończyny wydawały się słabe w porównaniu z długimi tylnymi.

zajawka

Miedzianka szmaragdowa – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny gołębiowatych, podrodziny treronów. Występuje na subkontynencie indyjskim, w Azji Południowo-Wschodniej oraz Australii wraz z kilkoma wyspami Oceanii. Miedzianki szmaragdowe są stosunkowo niewielkimi gołębiami o zaokrąglonych kształtach ciała i dość krótkim ogonie. Upierzenie jest głównie fioletowawo-brązowe. Środowiskiem gatunku są pierwotne lasy deszczowe i lasy innego rodzaju, między innymi namorzyny i lasy galeriowe, oraz zapuszczone plantacje i podmiejskie ogrody. Pożywieniem tych gołębi są głównie owoce i nasiona. Pora lęgowa przypada na różne okresy w roku w zależności od miejsca występowania. Gniazdo jest luźną platformą z gałęzi. Zniesienie liczy 2 jaja, które wysiadywane są przez 14–16 dni. Młode są w pełni opierzone po 12–16 dniach życia, zdolność lotu w niewoli uzyskują w wieku około 21 dni. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody od 2014 roku klasyfikuje miedziankę szmaragdową jako gatunek najmniejszej troski.

zajawka

Klasyfikacja medalowa Letnich Igrzysk Olimpijskich 1896 – zestawienie państw według liczby zdobytych medali podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich 1896, znanych także jako I Letnie Igrzyska Olimpijskie. To międzynarodowe wydarzenie sportowe odbywało się od 6 do 15 kwietnia 1896 w Atenach. Zawody te rozegrano na wzór starożytnych igrzysk greckich organizowanych w Olimpii do roku 393 n.e. W igrzyskach w sumie wzięło udział 241 zawodników z 14 reprezentacji uczestniczących w 9 dyscyplinach sportowych. Najwięcej medali wywalczyli reprezentanci gospodarzy igrzysk, zdobywając 10 złotych, 17 srebrnych i 10 brązowych medali. Najwięcej złotych medali (11) zdobyli reprezentanci Stanów Zjednoczonych. Najwięcej medali indywidualnie osiągnął Niemiec Hermann Weingärtner, zdobywając sześć medali w gimnastyce. Medale olimpijskie zostały zaprojektowane przez Jules’a Chaplaina oraz Nikiforosa Litrasa, a dyplom zaprojektował grecki malarz Nikolaos Jizis.

zajawka

Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych – oddział Armii Krajowej do zadań specjalnych, istniejący od maja 1942 roku do lipca 1943 roku. „Osa” była głęboko zakonspirowanym oddziałem dyspozycyjnym Komendanta Głównego AK i przeprowadzała akcje bojowe na jego bezpośredni rozkaz. Początkowo zasięg jej działania obejmował Generalne Gubernatorstwo. W grudniu 1942 roku został rozszerzony na terytorium III Rzeszy. Do zadań oddziału należały likwidacja wysokich rangą dygnitarzy nazistowskich oraz prowadzenie „wielkiej dywersji”. W lutym 1943 roku „Osa” została włączona do struktur Kierownictwa Dywersji, a jej nazwę zmieniono na „Kosa 30”. Zachowała jednak strukturę, niemal niezmieniony skład osobowy oraz duży stopień autonomii. Żołnierze „Osy”-„Kosy 30” przeprowadzili szereg akcji bojowych m.in. nieudaną próbę likwidacji Wyższego Dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie Friedricha Wilhelma Krügera oraz zamachy bombowe w Berlinie i we Wrocławiu. Oddział został rozbity po aresztowaniu 5 czerwca 1943 roku przez Gestapo jego kilkudziesięciu żołnierzy, którzy byli obecni na ślubie kolegi w warszawskim kościele św. Aleksandra.

zajawka

Lista zamieszkanych wysp Chorwacji – w chorwackiej części Morza Adriatyckiego znajduje się 698 wysp, 389 wysepek oraz 78 raf, co sprawia, że chorwacki archipelag jest najliczebniejszym na Morzu Adriatyckim oraz drugim co do liczebności na Morzu Śródziemnym. Spośród 698 wysp w 2001 roku tylko 47 było zamieszkiwanych co najmniej przez jedną osobę. Starsze źródła podają, że Chorwacja posiadała 66 zamieszkanych wysp, lecz dane te są już nieaktualne, gdyż 19 z nich stało się niezamieszkanych wskutek depopulacji. Według spisu z 2001 roku na chorwackich wyspach mieszkało 121 606 osób. Głównymi gałęziami przemysłu na wyspach jest rolnictwo – zwłaszcza uprawa winorośli oraz oliwek – rybactwo oraz turystyka. Lokalna gospodarka jest stosunkowo słabo rozwinięta, podczas gdy koszty życia od 10 do 30% wyższe niż na kontynencie, przez co chorwacki rząd w różnoraki sposób wspiera i ochrania wyspy poprzez program Zakon o otocima. Zakłada on m.in. pobieranie opłat na mostach oraz zapewnia tańsze bądź darmowe bilety promowe dla wyspiarzy.