Wikipedia:Artykuły na medal/Marzec 2009

zajawka

Izrael – kraj w Azji Zachodniej położony na wschodnim brzegu Morza Śródziemnego. Graniczy na północy z Libanem, na północnym wschodzie z Syrią, na wschodzie z Jordanią i na południowym zachodzie z Egiptem. Przylega do niego również Autonomia Palestyńska, czyli Zachodni Brzeg oraz Strefa Gazy, której zewnętrzne granice są kontrolowane przez władze izraelskie. Izrael pomimo stosunkowo małej powierzchni jest dość zróżnicowany geograficznie. W populacji liczącej 7,35 miliona większość stanowią Żydzi (75,5%). Drugą co do wielkości grupę stanowią Arabowie (20%). Mniejszą grupą etniczną są Samarytanie. Pod względem wyznaniowym w Izraelu występuje duże zróżnicowanie – obok Żydów (judaizm) mieszkają Arabowie (głównie muzułmanie), chrześcijanie i druzowie, jak również inne mniejsze grupy religijne.

zajawka

Żółw szylkretowy – krytycznie zagrożony gatunek gada z rodziny żółwi morskich. Jedyny gatunek monotypowego rodzaju Eretmochelys. Wyróżniane są dwa podgatunki: występujący w Atlantyku Eretmochelys imbricata imbricata i Eretmochelys imbricata bissa z tropikalnych terenów Indo-Pacyfiku. Żółw ten ma spłaszczone ciało, ochronny karapaks i przystosowane do pływania kończyny. Większość żółwi morskich żyje w otwartych wodach oceanów, podczas gdy żółw szylkretowy przez cały czas przebywa w płytkich lagunach i na rafach koralowych, gdzie żywi się swoim ulubionym pożywieniem – morskimi gąbkami. Z powodu ludzkiej ingerencji (polowań i rybołówstwa) populacja żółwia szylkretowego na całym świecie zmniejszyła się w takim stopniu, że Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznała go za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem.

zajawka

Nikiszowiec – część dzielnicy administracyjnej Janów-Nikiszowiec miasta Katowice. Początkowo było to osiedle robotnicze dla górników kopalni „Giesche” wybudowane na terenie obszaru dworskiego Gieschewald (Giszowiec) w latach 1908–1918 z inicjatywy koncernu górniczo-hutniczego Georg von Giesches Erben. 9 maja 1924 roku nastąpiła likwidacja obszaru dworskiego i Nikiszowiec wraz z Giszowcem włączono do gminy Janów. W 1951 osiedle stało się częścią nowego miasta Szopienic, a od 1960 roku Nikiszowiec wraz z Szopienicami zostało włączone do miasta Katowic i od tego czasu wraz z Janowem stanowi administracyjną dzielnicę miasta.

zajawka

Bakterie – grupa mikroorganizmów, stanowiących osobne królestwo. Są to jednokomórkowce lub zespoły komórek o budowie prokariotycznej. Cechą charakterystyczną budowy komórek bakteryjnych jest brak otoczonych błoną organelli, takich jak jądro komórkowe czy mitochondrium, które występują u wszystkich innych organizmów żywych – grzybów, roślin, Protistów i zwierząt. Wielkość bakterii wynosi od 0,2 do kilkudziesięciu mikrometrów. Mogą mieć różne kształty, np. kulisty, pałeczkowaty lub spiralny. Niektóre bakterie potrafią łączyć się ze sobą, tworząc luźne, charakterystyczne układy przestrzenne. Dotąd nie udało się opisać wszystkich bakterii. Przyczyną jest ogromna różnorodność tej grupy organizmów, ich małe rozmiary oraz problem z przetrzymywaniem w laboratoriach – gatunki z około połowy gromad nie mogą być hodowane.

zajawka

Niandra Lades and Usually Just a T-Shirt – pierwszy solowy album Johna Frusciante wydany 8 marca 1994 za pośrednictwem American Recordings, który łączy style awangardowe z trendem w muzyce zwanym strumieniem świadomości oraz z dźwiękami pianina i gitary elektrycznej. Album składa się z dwóch nieformalnych części: pierwsza – Niandra Lades została nagrana przed opuszczeniem przez muzyka zespołu Red Hot Chilli Peppers w 1991 roku, w trakcie nagrywania albumu Blood Sugar Sex Magik, druga część – Usually Just a T-Shirt była nagrywana w trakcie odbywania przez Red Hot Chili Peppers trasy koncertowej, tuż po odejściu z niej Frusciante. Album okazał się rozczarowaniem dla muzyka i niewielkim sukcesem komercyjnym. Został wydany w okresie dużego uzależnienia Frusciante od heroiny i kokainy. W utworze „Height Down” gościnnie zaśpiewał River Phoenix tuż przed swą śmiercią w wyniku przedawkowania narkotyku. Utwór miał pojawić się na płycie, jednak został dołączony dopiero do albumu Smile from the Streets You Hold.

zajawka

Lolita – anglojęzyczna powieść Vladimira Nabokova, pisana w latach 1947–1954, opublikowana w 1955 roku w Paryżu. Utwór opowiada o mężczyźnie zafascynowanym niedojrzałymi dziewczynkami, które określa mianem „nimfetek” i o jego erotycznej obsesji na punkcie dwunastoletniej pasierbicy Dolores Haze (tytułowej Lolity). Temat pedofilii sprawił, że powieść przez wiele lat uchodziła za dzieło skandalizujące i pornograficzne, a autor miał problemy z jej opublikowaniem. Lolita zawiera liczne odniesienia do innych dzieł literackich (m.in. poezji Poego, prozy Joyce’a, Mériméego i Flauberta) oraz wiele gier językowych. Została dwukrotnie zekranizowana, a jej tytuł i zaczerpnięte z niej określenie „nimfetka” zaczęły funkcjonować w mowie potocznej.

zajawka

Kultura łużycka – kultura archeologiczna środkowej i młodszej epoki brązu oraz wczesnej epoki żelaza, występująca głównie na ziemiach polskich oraz przyległych do nich obszarów w innych państwach. Należy do kręgu kręgu kultur pól popielnicowych, do którego kwalifikuje się między innymi ze względu na formę pochówku ciałopalnego w popielnicach zakopywanych w ziemię. Kultura łużycka nie jest tworem jednolitym, a wręcz przeciwnie, dzieli się na wiele grup różniących się w różnym stopniu inwentarzem, obrządkiem pogrzebowym bądź formami osadnictwa. Występowały w niej zarówno osady otwarte, jak i zamknięte, do których zalicza się osadę w Biskupinie. Natomiast wszystkie grupy kultury łużyckiej charakteryzują się z tym samym modelem gospodarki oraz względnie zbliżonym modelem struktur osadniczych.