Wikipedia:Artykuły na medal/Styczeń i luty 2015

zajawka

Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare L.) – gatunek rośliny z rodziny oliwkowatych. Występuje w Europie, w zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryce, poza tym zawleczony i zdziczały na innych kontynentach. W Polsce gatunek rodzimy przynajmniej w południowej części kraju, poza tym powszechnie uprawiany i dziczejący. Znajduje zastosowanie jako roślina ozdobna, głównie do formowania żywopłotów. Doskonale znosi strzyżenie, jest bardzo odporny na susze i zanieczyszczenia powietrza, ma niewielkie wymagania glebowe. W przeszłości gatunek był wykorzystywany także jako roślina lecznicza i barwierska, w koszykarstwie i plecionkarstwie. Jest trujący dla wielu zwierząt, w tym ludzi.

zajawka

Codex Heidelbergensis 921 – kodeks pergaminowy datowany na VIII–IX wiek, zawierający kopię dzieł Jordanesa Romany i Getiki, który spłonął w pożarze w nocy z 15 na 16 lipca 1880 roku. Pierwotnie kodeks ten składał się z 15 kwaternionów, czyli ze 120 kart. Zgodnie z przeprowadzoną inwentaryzacją kodeksów heidelberskich po kongresie wiedeńskim (1816) liczył on już tylko 110 kart, tj. 220 stronic formatu różnie określanego: folio, brakowało bowiem całej pierwszej składki, a ostatnia miała tylko 6 kart. Według opisu Theodora Mommsena z 1882 roku 110 kart było zapisanych, dwie pierwsze karty i ostatnia (tj. 1, 2 i 112) były czyste, foliacja zaś wynikała ze zdublowania karty 17. Napisanie tego kodeksu datuje się odpowiednio: raczej na VIII niż na IX wiek, na VIII-IX wiek lub na przełom VIII i IX wieku.

zajawka

Iguanodon – rodzaj dinozaura z grupy ornitopodów, zajmujący pozycję pośrodku pomiędzy pierwszymi z szybkich, dwunożnych hipsylofodontów z jury środkowej, a hadrozaurami stanowiącymi najbardziej zaawansowane formy z kredy późnej. Do rodzaju zaliczano wiele gatunków datowanych w czasie od jury późnej do kredy późnej, zamieszkujących Europę, Azję i Amerykę Północną. Na początku XXI wieku badacze zasugerowali pozostawienie w nim tylko jednego dobrze uzasadnionego gatunku I. bernissartensis, żyjącego od późnego barremu do najwcześniejszego aptu (kreda wczesna) na terenie dzisiejszej Belgii i prawdopodobnie na innych terenach Europy. Dokładniej okres ten przypada na 126-125 milionów lat temu. Były to masywne, duże zwierzęta roślinożerne wyróżniające się dużym kolcem na kciuku służącym prawdopodobnie do obrony przed drapieżnikami, podczas gdy cztery kolejne chwytne palce używane były podczas żerowania.

zajawka

Chemioterapia nowotworów – metoda systemowego leczenia nowotworów za pomocą leków cytostatycznych, zwykle podawanych jako część schematu leczniczego. Często jest łączona z innymi metodami leczenia przeciwnowotworowego. W chemioterapii może być wykorzystany pojedynczy lek lub – znacznie częściej – kombinacja wielu leków, ułożonej w program przewidujący rodzaje leków, ich dawkę, odstępy pomiędzy dawkami, drogę podania oraz pomocnicze leki wspierające leczenie. Choć stosowane leki różnią się budową i mechanizmem działania, to wszystkie cytostatyki są skierowane przeciw szybko dzielącym się komórkom, jakimi są komórki nowotworowe. Jednak leki przeciwnowotworowe nie mają ściśle wybiórczego charakteru, choć ich najintensywniejsze działanie jest obserwowane w nienormalnie szybko dzielących się komórkach nowotworowych, to również wpływają one na inne szybko dzielące się komórki. Skutkuje to najczęstszymi skutkami ubocznymi chemioterapii – zapaleniem błony śluzowej przewodu pokarmowego i zahamowaniem czynności szpiku kostnego.

zajawka

GAZ-21 Wołga (ros. ГАЗ-21 Волга), początkowo M-21 Wołga – samochód osobowy klasy średniej wyższej, produkowany w radzieckich zakładach GAZ w Gorkim w latach 1956–1970. Był to pierwszy model Wołgi i jedyny samochód średniej klasy produkowany w tym okresie w ZSRR. Oprócz sedana GAZ-21, produkowano też kombi GAZ-22 i specjalną mocniejszą wersję GAZ-23. Samochód ten był także przedmiotem szerokiego eksportu, w tym do krajów zachodnich. Oprócz użytku prywatnego, powszechnie używany był jako taksówka i samochód służbowy dla funkcjonariuszy państwowych w krajach bloku wschodniego, w tym Polsce. Zbudowano 639 478 Wołg pierwszego modelu, razem z wersją kombi.

zajawka

Statyny – grupa wielofunkcyjnych organicznych związków chemicznych, zarówno pochodzenia naturalnego, jak i syntetycznych, o różnej budowie chemicznej, mających w formie aktywnej wspólną grupę farmakoforową. Stosowane są jako leki zmniejszające stężenie lipidów, mają także dodatkowe działanie plejotropowe na układ krążenia. Działają przez hamowanie enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metylo-glutarylokoenzymu A (HMG-CoA). Stosowane są w leczeniu hiperlipidemii. Zmniejszają liczbę incydentów wieńcowych, zgonów wieńcowych, udarów mózgu i zabiegów rewaskularyzacyjnych. Występują w środowisku naturalnym jako produkty fermentacji grzybów pleśniowych, a także w produktach żywnościowych takich jak jadalny grzyb boczniak ostrygowaty oraz sfermentowany czerwony ryż.

zajawka

Uszpia – wczesny władca miasta-państwa Aszur, który panował najprawdopodobniej pod koniec XXI wieku p.n.e. Nie jest znany ze współczesnych mu źródeł, ale jego imię wymienia Asyryjska lista królów i wspomniany jest w inskrypcjach dwóch późniejszych królów asyryjskich. Imię Uszpia ma pochodzenie subartyjskie. W Asyryjskiej liście królów jeszcze tylko imię Kikkia ma tę samą etymologię. Plemiona Subartu, spokrewnione z Hurytami, zaludniły rejony północnej Mezopotamii w V–IV tysiącleciu p.n.e. i na początku II tysiąclecia p.n.e. zmieszały się z przybyłymi tu semickimi plemionami asyryjskimi. Wzmianka źródłowa o tym, że Uszpia był jednym z władców mieszkających w namiotach, zdaje się wskazywać na półkoczowniczy tryb życia Amorytów, którzy pod koniec III tysiąclecia p.n.e. przeniknęli do Górnej Mezopotamii. Z drugiej strony informacja o zbudowaniu świątyni przez Uszpię sugeruje stopniowe przechodzenie nomadów do osiadłego stylu życia wzorem Akadyjczyków.

zajawka

Tęcza – zjawisko optyczne i meteorologiczne, występujące w postaci charakterystycznego wielobarwnego łuku, widocznego, gdy Słońce lub Księżyc oświetla krople wody w atmosferze ziemskiej. Tęcza powstaje w wyniku rozszczepienia światła, załamującego się i odbijającego wewnątrz kropli wody (np. deszczu) o kształcie zbliżonym do kulistego. Pomimo faktu, że w tęczy występuje niemal ciągłe widmo kolorów, tradycyjnie uznaje się, że kolorami tęczy są: czerwony (na zewnątrz łuku), pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, indygowy i fioletowy (wewnątrz łuku). Tęcza pojawia się często w mitologii, religii, literaturze i sztuce. Tęczowa flaga stanowiła symbol masońskiego zakonu Order of the Rainbow Girls (7 barw), a później również osób homoseksualnych (6 barw).