Wikipedia

Wodzisław

miasto w województwie świętokrzyskim

Wodzisław – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Wodzisław[3][4]. Leży w widłach rzeki Mozgawy i jej dopływu Mozgawki, przy drodze ekspresowej S7.

Wodzisław
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół św. Marcina
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

jędrzejowski

Gmina

Wodzisław

Prawa miejskie

1366–1870, 2021

Burmistrz

Dominik Łukasik

Powierzchnia

7,93[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


981[1]
124[1] os./km²

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

28-330[2]

Tablice rejestracyjne

TJE

Położenie na mapie gminy Wodzisław
Mapa konturowa gminy Wodzisław, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wodzisław”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Wodzisław”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wodzisław”
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego
Mapa konturowa powiatu jędrzejowskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Wodzisław”
Ziemia50°31′12″N 20°11′26″E/50,520000 20,190556
TERC (TERYT)

2602094

SIMC

0279686

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Ruiny synagogi

Prawa miejskie od 1366[5], zdegradowany do rangi wsi 13 stycznia 1870[6]. Status miasta odzyskał 1 stycznia 2021[7].

W latach 1867–1954 siedziba zbiorowej gminy Wodzisław, w latach 1954–1972 gromady Wodzisław[8], a od 1973 ponownie gminy Wodzisław[9]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Części miasta edytuj

W obszar miejscowości wchodzą również:

Historia edytuj

Miejscowość została wymieniona po raz pierwszy w spisach świętopietrza z 1335 roku, a więc za czasów panowania Władysława Łokietka. Początkowo nosiła ona nazwę Włodzisław. W 1366 roku pojawiła się wzmianka, że wójtostwo wykupił mieszczanin Florian. Dokładna data nadania Wodzisławowi praw miejskich nie jest znana, ale przyjmuje się, że nastąpiło to ok. 1317. Wodzisław był własnością królewską. Według Janka z Czarnkowa 3 listopada 1370 umierający król Kazimierz Wielki w swoim testamencie zapisał miasto braciom z rodu Zadorów - Zbigniewowi, Przedborowi i Pakosławowi, synom Zbigniewa z Brzezia koło Bochni. Nie ma pewności co do tego czy zapis ten został wykonany przez króla Ludwika i królową Elżbietę. Wnuk Przedbora - Jan "Marszałkowicz" z Brzezia dał początek linii wodzisławskiej, od XVI wieku noszącej nazwisko Lanckorońscy. W 1394-1395 roku w rachunkach bocheńskich żup solnych pojawiła się wzmianka ad castrum Wlodzisslavieniss co świadczyło o istnieniu w pobliżu zamku. W 1531 roku wzmiankowano istnienie przy Wodzisławiu (przypuszczalnie w Brzeziu) zamku należącego do Jana Lanckorońskiego[10].

W XVI w. miasto, które nosiło już współczesną nazwę Wodzisław należało do rodu Lanckorońskich nazywanych również Wodzisławskimi. W 1581 płaciło ono 16 florenów szosu od 3 łanów miejskich, 1 koła młyńskiego, 8 komorników, 2 krawców, 2 kuśnierzy, 4 tkaczów, 4 szewców, 2 kowali, 2 rzeźników, 1 kołodzieja, 1 bednarza, 1 miecznika, 1 balwierza oraz 4 piekarzy. Wodzisław był więc niewielką osadą o charakterze rzemieślniczym. W 1595 roku miasto położone w powiecie ksiąskim województwa krakowskiego było własnością łowczego sandomierskiego Hieronima Lanckorońskiego[11].

Miasto jako centrum małopolskiego kalwinizmu edytuj

W 1551 dziedzic miasta oddał miejscowy drewniany kościół kalwinistom. Funkcję pastora pełnił w Wodzisławiu Marcin Krowicki, który za pomocą perswazji i zręcznego postępowania nawrócił większość mieszkańców na kalwinizm. Miasteczko było jednym z prężniejszych ośrodków kalwinizmu w Małopolsce i miejscem obrad dwudziestu prowincjonalnych synodów kalwińskich: w 1557, 1558, 1559, 1560 (dwukrotnie), 1561, 1566, 1583, 1589, 1590, 1595, 1597 (dwukrotnie), 1599, 1601, 1604, 1606, 1607, 1609, 1610, 1611 i 1612 (te dwa ostatnie dystryktowe).

Dzięki energicznemu przywództwu Stanisława Sarnickiego i patronów z rodziny Lanckorońskich, bracia polscy nie rozszerzyli się tutaj. Informacje o ich zborze w mieście nie mają potwierdzenia w źródłach[12][13]. Wodzisław pozostał drugim obok Secemina głównym miastem Małopolski z silną społecznością kalwińską.

Pastorami kalwińskimi byli:

  • 1555–1557 – Marcin Krowicki
  • 1557–1560 – Marcin z Lublina
  • 1560–1561 – Marcin Albinus
  • 1561–1565 – Stanisław Sarnicki
  • 1566–1591 – Jan Castoreus
  • 1591–1597 – Franciszek Stankar (młodszy)
  • 1597 – Bartłomiej Sokół
  • 1597–1601 – Wincenty
  • 1601–1602 – Jan Cutenus Domicki
  • 1602–1603 – Jan z Mstowa
  • 1603–1606 – Wojciech Salinarius
  • 1606–1609 – Wojciech Borovius
  • 1609–1613 – Jan Petricius Starszy.

Zbór zniósł w 1613 Samuel Lanckoroński, który po klęsce Rokoszu Zebrzydowskiego przeszedł na katolicyzm. Ufundował on nowy, murowany kościół katolicki pw. św. Marcina. Nakazał także kalwińskim mieszkańcom opuszczenie miasta albo przejście na katolicyzm.

Historia od XVII w. edytuj

W połowie XVI w. zamek w Brzeziu pod miastem wzniósł Jan Lanckoroński. Został on w późniejszym okresie przebudowany na pałac. W tym samym czasie w miasteczku zaczęła się osiedlać ludność żydowska. W 1720 wybudowano wodzisławską synagogę. Po pożarze kościoła w 1746 odbudował go w 1787 Maciej Lanckoroński.

Według spisu z 1827 znajdowało się tu 191 domów. Miasto zamieszkane było przez 1760 mieszkańców. W 1857 było tu 321 domów (121 murowanych) i 2081 mieszkańców, w tym 1463 Żydów. W 1865 pożar zniszczył niemal całą osadę.

W 1869 Wodzisław utracił prawa miejskie. W 2. połowie XIX w. osada liczyła ok. 4000 mieszkańców, w tym ok. 3000 Żydów. Znajdowało się tu ok. 350 domów. W początkach XX w. miejscowość liczyła już ponad 6,4 tys. mieszkańców, niemal tyle samo co stolica powiatu Jędrzejów (6,5 tys.), czym kwalifikowała się do jednych z większych w guberni kieleckiej[14].

Do gminy żydowskiej w Wodzisławiu należeli wierni ze Słomnik. W 1897 zostali oni od niej odłączeni i utworzyli odrębny kahał w Słomnikach[15].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w lipcu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 4000 Żydów z Wodzisławia i okolic. 20 września 1942 zostali wywiezieni do getta w Sędziszowie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[16].

Pod koniec listopada 1944 roku radziecki oddział partyzancki pod dowództwem Wasyla Łukianowicza Tichonina (ps. „Wasyl”) uderzył na miasto. W wyniku ataku stacjonujący tu garnizon hitlerowski stracił kilkunastu zabitych[17].

Ostatnim dziedzicem Wodzisławia był Antoni Lanckoroński[18][19].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Odzyskanie statusu miasta edytuj

O przywrócenie miejscowości statusu miasta zabiegało lokalne stowarzyszenie Towarzystwo Przyjaciół Wodzisławia. Na jego wniosek 15 lipca 2019 r., Rada Gminy podjęła decyzję w sprawie wszczęcia procedury administracyjnej i przeprowadzenia konsultacji społecznych w celu wystosowania do Rady Ministrów odpowiedniego wniosku[20].

31 lipca 2020 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano rozporządzenie Rady Ministrów, gdzie zarządzono przywrócenie praw miejskich miejscowości od dnia 1 stycznia 2021 r.[21] 29 grudnia tego samego roku, Wójt Gminy, Dominik Łukasik, odebrał z rąk premiera Mateusza Morawieckiego Akt Nadania Statusu Miasta dla miejscowości[22]. Gminie przyznano z tej okazji również środki z Rządowego Funduszu Inwestycji lokalnych[23]. Z nich oraz z budżetu gminy mają zostać sfinansowane inwestycje z okazji odzyskania praw miejskich. Mają to być między innymi modernizacja oświetlenia ulicznego, remonty ulic, rozbudowa sieci wodociągowej, instalacja monitoringu Rynku, adaptacja budynku na Centrum Aktywności Lokalnej oraz rozbudowa świetlicy środowiskowej[23][24].

Wyniki konsultacji pośród mieszkańców[25] edytuj

W konsultacjach, przeprowadzonych między 11 września a 31 października 2019 r., głosowało 40% uprawnionych, tj. 2372 z 5928 pełnoletnich mieszkańców gminy. „Za” wystosowaniem wniosku zagłosowało 81,61%, „przeciw” 13,61%, a „głos na 0” oddało 4,78%. Z tego, pośród mieszkańców samego Wodzisławia, procent głosujących „za” był wyższy, sięgając 91,52% przy frekwencji w sołectwie wynoszącej 57%.

Zabytki edytuj

Kościół oraz dzwonnica z 1815 r. są wpisane do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.170/1-2 z 16.10.1956 i z 11.02.1967)[26].
  • Synagoga z XVII wieku, przebudowana w XVIII w. (nr rej.: A.171 z 23.06.1967). Od 2 połowy XX wieku w ruinie[26].
  • Kapliczka św. Jana Nepomucena z 1903.
  • Pozostałości po cmentarzu żydowskim, między drogą ekspresową S7, a starodrożem drogi krajowej nr 7.
  • Fragment zamku na przedmieście Brzezie, z którego zachowały się piwnice z gotyckimi portalami z XV wieku pod budynkiem wójta pod adresem Brzezie 21. Przebudowany w XIX wieku do dzisiejszej formy dworu[10].
  • Pałac (willa) w Brzeziu zbudowany przez Lanckorońskich i nazywany "kałamarzem". Zbudowany przypuszczalnie po 1621 roku przez dworzanina królewskiego Samuela Lanckorońskiego. Przebudowany na spichlerz w poł. XIX w. Remontowany w 1937 roku oraz w 1950 roku na szkołę. Obecnie własność prywatna[27][28].
  • Dwór Rządcówka w Brzeziu z XVIII-XIX wieku, zwana "Piórnikiem". Od 2 połowy XX wieku w ruinie.[29]
  • Gospodarcze zabudowania dworskie z XIX wieku
  • Młyn

Sport edytuj

W miejscowości działa klub piłki nożnej, Partyzant Wodzisław, założony w 1929 roku.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1470 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. ↑ Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
  6. ↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 425)
  7. ↑ (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy.
  8. ↑ Uchwała Nr 13b/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu jędrzejowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)
  9. ↑ Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174)
  10. ↑ a b https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-274948/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_EN.48668/2
  11. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.
  12. ↑ Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1971, s. 29.
  13. ↑ Wodzislaw św. Marcina b.w.
  14. ↑ J. Swajdo, Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce 2005, s. 26.
  15. ↑ Jewish Families from Słomniki, Poland. geni.com. [dostęp 2020-08-26].
  16. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 345.
  17. ↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945” Wydawnictwo MON 1971, str. 402
  18. ↑ Antoni Lanckoroński. pauart.pl. [dostęp 2018-10-02].
  19. ↑ Agnieszka Dziarmaga: Niezwykłe pomniki Lanckorońskich. niedziela.pl, 2015. [dostęp 2018-10-02].
  20. ↑ Wodzisław znowu miastem? [online], ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
  21. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy [online], Dz.U. 2020 poz. 1332, ISAP Internetowy System Aktów Prawnych, 31 lipca 2020 [dostęp 2021-01-08].
  22. ↑ Wodzisław otrzymał akt nadania statusu miasta [online], ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
  23. ↑ a b Gmina Wodzisław otrzyma 1.724.647 zł z Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych [online], ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
  24. ↑ Wodzisław 1 stycznia 2021 roku znów będzie miastem. Od razu czekają go wielkie zmiany! [online], echodnia.eu, 21 lipca 2020 [dostęp 2021-01-08].
  25. ↑ Protokół zawierający wyniki konsultacji społecznych odbytych w Gminie Wodzisław od dnia 11 września do dnia 31 października 2019 roku w sprawie wniosku o nadanie statusu miasta miejscowości Wodzisław [online], ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
  26. ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 12 [dostęp 2015-10-21].
  27. ↑ https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-218807
  28. ↑ Maria Brykowska, Architektura willi Lanckorońskich w Brzeziu koło Wodzisławia. Problem lokalizacji, typu, genezy i kontynuacji, [w.] Dwór polski. Zjawisko historyczne i kulturowe Tom VII, rok 2004, s.41 in., ISBN 8388341138
  29. ↑ https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-218810/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_EN.48674/1

Bibliografia edytuj

  • Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
  • Maria Brykowska, Architektura willi Lanckorońskich w Brzeziu koło Wodzisławia. Problem lokalizacji, typu, genezy i kontynuacji, [w.] Dwór polski. Zjawisko historyczne i kulturowe Tom VII, rok 2004, s.41 in., ISBN 8388341138

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wodzisław&oldid=71780512”