Wikipedia

Wojciech Świętosławski (minister)

fizykochemik polski, działacz państwowy

Wojciech Alojzy Świętosławski (ur. 21 czerwca 1881 w Kiryjówce[a] guberni wołyńskiej[2], zm. 29 kwietnia 1968 w Warszawie) – polski fizykochemik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej (której w latach 1928–1929 był rektorem), senator RP, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego.

Wojciech Świętosławski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

21 czerwca 1881
Kiryjówka[a], gubernia wołyńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

29 kwietnia 1968
Warszawa, Polska

Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres

od 5 grudnia 1935
do 30 września 1939

Poprzednik

Konstanty Chyliński (p.o.)

Następca

vacat (Rząd RP na uchodźstwie)

Senator V kadencji (II RP)
Okres

od 28 listopada 1938
do 2 października 1939

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Krzyża Wielkiego Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja) Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii Krzyż Komandorski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii Komandor Orderu Świętego Stefana Order Republiki Hiszpańskiej
Multimedia w Wikimedia Commons

Dzieciństwo i kariera pod zaborami edytuj

Urodził się 21 czerwca 1881 r. w Kiryjówce na Wołyniu - majątku rodzinnym Wacława i Anieli z Rogozińskich. Lata szkolne i akademickie spędził w Kijowie, gdzie w 1899 r. ukończył gimnazjum klasyczne, a w 1906 r. otrzymał dyplom inżyniera technologa na Wydziale Chemicznym Politechniki Kijowskiej. Podczas studiów należał do postępowej Korporacji Studentów Polaków, w 1907 r. podczas odbywania służby wojskowej był współredaktorem polskiego tygodnika „Świat". Po krótkim pobycie na zachodzie wrócił do Kijowa i w latach 1908–1910 był asystentem Politechniki w Kijowie.

W 1908 r. w „Roczniku Polskim” wydrukowano jego pierwszą publikację naukową: Termochemiczna analiza związków organicznych. W 1909 r. poślubił Marię z Olszewskich (1881–1959), a w 1910 r. urodziła im się córka Janina[3][4].

W latach 1911–1918 kierował Laboratorium Termochemicznym im. Ługinina na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie od 1913 r. pracował jako docent. W 1917 r. przedłożył swoją pracę magisterską pt. Związki dwuazowe, gdzie podał teorię budowy związków dwuazowych i oksymów. Ze względu na swoją doniosłość praca została przyjęta jako doktorska.

Dalsze badania Świętosławskiego obejmowały udoskonalenie spalania w bombie kalorymetrycznej, budowę nowego kalorymetru adiabatycznego i badania nad węglowodorami aromatycznymi, kwasem azotowym, nitrozwiązkami, aminami oraz związkami zawierającymi siarkę i fluorowce.

Powrót do kraju edytuj

W 1918 r., po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, wrócił do kraju. Porzucił swoje laboratorium w Moskwie i zajął się organizacją powrotu wysoko wykwalifikowanych emigrantów. W 1919 r. został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego chemii fizycznej Politechniki Warszawskiej i powrócił do badań naukowych. Opracował m.in. nowa metodę oznaczania ciepła parowania, skonstruował kalorymetr adiabatyczny, kierował pracami nad oznaczeniem ciepeł właściwych cieczy.

W 1920 r., na Konferencji Międzynarodowej Unii Chemicznej w Rzymie, zgłosił wniosek o przyjęcie kwasu benzoesowego jako międzynarodowego wzorca do cechowania bomby kalorymetrycznej. W 1922 r. wniosek ten został przyjęty, a Wojciech Świętosławski stanął na czele Komisji Danych Termochemicznych, koordynującej prace nad oznaczaniem ciepeł spalania.

W tym czasie rozwinął też nowy kierunek badań kalorymetrycznych, tzw. mikrokalorymetrię. Skonstruował mikrokalorymetry pracujące w warunkach izotermicznych i adiabatycznych oraz mikrokalorymetry oparte na zasadzie częściowej wymiany ciepła z otoczeniem, dzięki czemu stało się możliwe wyznaczenie dotychczas niemierzalnych wartości ciepła promieniowania blendy uranowej, ciepła absorpcji promieni przenikliwych, ciepła hydratacji cementów.

Nieco później rozpoczął prace nad metodyką pomiaru prężności par i temperatur wrzenia. Skonstruował ebuliometr i ebuliometr różnicowy. Przyrządy te znalazły zastosowanie do oznaczania czystości substancji ciekłych i zapoczątkowały nowe dziedziny nauki: azeotropię i poliazeotropię. Poza tym zajmował się układami dwufazowymi, wynalazł przyrząd do obserwacji zjawisk krytycznych i udoskonalił metodę Meyera oznaczania mas cząsteczkowych.

W 1928 r. został powołany na stanowisko wiceprezesa Międzynarodowej Unii Chemicznej, w 1934 r. na prezesa Komisji Danych Fizykochemicznych, w 1938 r. na przewodniczącego Międzynarodowej Komisji Wzorców Fizykochemicznych. Jednocześnie był dziekanem i rektorem na Politechnice Warszawskiej, w latach 1925–1926 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Był redaktorem „Roczników Chemii”, członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1922 r.), Polskiej Akademii Umiejętności (od 1923 r., w latach 1934–1946 wiceprezes), Akademii Nauk Technicznych (od 1923 r.). W roku 1933 został członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego[5].

Od 12 października 1935 do 15 maja 1936 był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i od 16 października 1936 do 30 września 1939 w rządzie Felicjana Sławoja Składkowskiego. W 1937 r. dopuścił wprowadzenie getta ławkowego dla studentów żydowskich w polskich uczelniach wyższych, akceptując tzw. paragraf aryjski w statutach stowarzyszeń studenckich[6].

W latach 1935–1939 zasiadał również w Senacie RP, powołany przez prezydenta[7]. W tym czasie opracował pierwszy czterotomowy podręcznik Chemia fizyczna.

II wojna światowa edytuj

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał do jej końca. Kolejno został profesorem na uniwersytecie w Pittsburghu, wykładowcą termochemii, ebuliometrii i fizykochemii węgla kamiennego w Iowa, otrzymał godność Senior Fellow w Instytucie Badań Przemysłowych Mellona w Pittsburghu. Wynalazł kriometr znajdujący zastosowanie do oznaczania stopnia czystości substancji, dzięki któremu Polska w 1961 r. uzyskała pierwsze miejsce w Międzynarodowym Konkursie Komisji Danych Fizykochemicznych – koszt oznaczenia stopnia czystości metodą Świętosławskiego wyniósł około 10 dolarów, gdy w tym czasie badanie takie kosztowało około 50 000 dolarów. W okresie wojny wydał 3 monografie polskiej nauki w języku angielskim, przyczyniając się do jej propagowania.

Po II wojnie światowej edytuj

 
Grób Wojciecha Świętosławskiego na warszawskich Powązkach

W listopadzie 1946 r. wrócił do Polski, gdzie stworzył od podstaw Katedrę Chemii Fizycznej na Uniwersytecie Warszawskim i został kierownikiem Katedry Chemii Fizycznej Stosowanej na Politechnice Warszawskiej[8], gdzie prowadził zajęcia z fizykochemii węgla kamiennego. Został też kierownikiem Działu Fizykochemicznego w Instytucie Chemii Ogólnej, który później został przekształcony w Instytut Chemii Fizycznej PAN.

Z chwilą powołania do życia Polskiej Akademii Nauk został twórcą i kierownikiem zorganizowanego przez siebie Zakładu Fizykochemii Podstawowych Surowców Organicznych. Podjął dalsze badania naukowe. Napisał monografie: Metody oczyszczania i rozdzielania substancji (1950), Fizykochemia węgla kamiennego i procesów koksowania (1953) i Fizykochemia przerobu smoły węglowej (1955). Oprócz tego był autorem przemysłowych metod uzyskiwania niektórych związków ze smoły węglowej.

Profesor pracował do 1960 r. z krótką przerwą na ciężką chorobę serca, kiedy to w wieku 79 lat przeszedł na emeryturę, nie tracąc kontaktu z Instytutem Chemii Fizycznej PAN.

Zmarł w Warszawie, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-70,71)[9].

Dorobek naukowy i nagrody edytuj

Dorobek naukowy profesora to ponad 500 publikacji naukowych, 11 monografii i wiele patentów.

Był wielokrotnie nominowany do nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1936, 1950, 1957, 1958, 1960 i 1962)[10]. Był laureatem Państwowej Nagrody Naukowej I i II stopnia, Nagrody Naukowej m.st. Warszawy. Otrzymał najwyższe odznaczenie naukowe carskiej Rosji – medal imienia Mendelejewa. Odznaczony w 1964 r. Złotym Medalem Lavoisiera (przez Francuskie Towarzystwo Chemii Przemysłowej)[11], w 1967 r. Medalem Hanusa (przez Czechosłowackie Towarzystwo Chemiczne)[12] oraz wieloma innymi.

Został doktorem honoris causa 8 uczelni krajowych, m.in. w 1960 r. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Politechniki Łódzkiej[13], i w 1961 r. Politechniki Warszawskiej[14] oraz członkiem rzeczywistym PAU i PAN.

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

  • W Warszawie znajduje się ulica nosząca jego imię[20].
  • W 2013 roku w Kijowie odsłonięto pomnik, upamiętniający Świętosławskiego[21].

Uwagi edytuj

  1. ↑ a b Pisownia polska za Słownikiem geograficznym Królestwa Polskiego[1].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Kiryjówka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 77.
  2. ↑ Janina Świętosławska-Żółkiewska, Lata młodzieńcze Wojciecha Świętosławskiego (1881–1906), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 26 (2), 1981, s. 279–302 [dostęp 2022-03-14].
  3. ↑ Janina Świętosławska-Żółkiewska, Ostatnie lata pobytu Wojciecha Świętosławskiego w Kijowie, „Wiadomości Chemiczne”, 1/1982 (415), s. 40.
  4. ↑ Janina Świętosławska-Żółkiewska, Ostatnie lata pobytu Wojciecha Świętosławskiego w Kijowie (1909–1910), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 29 (1), 1984, s. 35–54 [dostęp 2022-03-14].
  5. ↑ Maciej Bossak: Tymczasowy Komitet Doradczo-Naukowy. [dostęp 2018-03-20].
  6. ↑ Wielka Encyklopedia PWN, t. 27, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 91, ISBN 83-01-14362-2.
  7. ↑ Album-skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, 1936, s. 197.
  8. ↑ Polska 1944–1955. Warszawa 1966, s. 130.
  9. ↑ Cmentarz Stare Powązki: Wojciech Świętosławski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
  10. ↑ Wojciech Swiętosławski, [w:] Nomination Archive [online], Nobelprize.org [dostęp 2020-09-17].
  11. ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 742–743.
  12. ↑ a b c d e f g h Janusz Fuksa: Słownik Biograficzny Wychowanków Politechniki Kijowskiej. swpk.republika.pl, Wrocław: Sekcja Wychowanków Politechniki Kijowskiej, 2007. s. 30. [dostęp 2016-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  13. ↑ Doktoraty honoris causa PŁ [online], Politechnika Łódzka [dostęp 2022-03-14].
  14. ↑ Doktoraty honoris causa PW [online], Politechnika Warszawska [zarchiwizowane z adresu 2019-07-20].
  15. ↑ M.P. z 1955 r. nr 115, poz. 1479 „w związku z 50-leciem pracy naukowej za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chemii”.
  16. ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
  17. ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną działalność naukową i pedagogiczną”.
  18. ↑ Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 80
  19. ↑ Medal im. Prof. Wojciecha Świętosławskiego [online], Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego [dostęp 2010-08-09].
  20. ↑ Ulice Twojego Miasta | Warszawa | Świętosławskiego Wojciecha [online], ulicetwojegomiasta.pl [dostęp 2023-11-05].
  21. ↑ W Kijowie odsłonięto pomnik prof. Wojciecha Świętosławskiego - Portal edukacyjny Perspektywy [online], perspektywy.pl [dostęp 2023-11-05] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojciech_Świętosławski_(minister)&oldid=73523805”