Wikipedia

Wojciech Pszoniak

polski aktor, pedagog

Wojciech Zygmunt Pszoniak (ur. 2 maja 1942 we Lwowie, zm. 19 października 2020 w Warszawie[1][2]) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, pedagog.

Wojciech Pszoniak
Ilustracja
Wojciech Pszoniak
Data i miejsce urodzenia

2 maja 1942
Lwów

Data i miejsce śmierci

19 października 2020
Warszawa

Zawód

aktor teatralny i filmowy, pedagog

Lata aktywności

1965–2020

Zespół artystyczny
Stary Teatr w Krakowie
(1968–1972)
Teatr Powszechny w Warszawie
(1974–1979)
Teatr Ateneum w Warszawie
(2001–2006)
Teatr Współczesny w Warszawie
(2010–2012)
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Oficer Orderu Narodowego Zasługi (Francja) Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

W 1990 został uznany przez Gustawa Holoubka, Tadeusza Łomnickiego i Zbigniewa Zapasiewicza za jednego z trzech największych polskich aktorów dramatycznych po 1965 (obok Piotra Fronczewskiego i Andrzeja Seweryna). Międzynarodową sławę przyniosła mu rola Moryca Welta w Ziemi obiecanej Andrzeja Wajdy. Wystąpił w filmach Andrzeja Wajdy (Wesele, Danton i Korczak) oraz Jerzego Kawalerowicza (Austeria). Występował również na scenach francuskich i londyńskich. Był wielokrotnie odznaczany i nagradzany za wybitne osiągnięcia na rzecz kultury i sztuki.

Życiorys

edytuj

Pochodził ze Lwowa, gdzie urodził się i spędził pierwsze dwa lata życia. Pod koniec II wojny światowej jego rodzina musiała wyjechać z tego miasta. Dorastał w Gliwicach, w kamienicy przy ulicy Arkońskiej, w której mieszkał również młodszy o trzy lata Adam Zagajewski[3]. W tym samym mieście, w młodości zaprzyjaźnił się z Tadeuszem Różewiczem. Grał na skrzypcach i klarnecie, uczył się gry na oboju w średniej szkole muzycznej w Bytomiu, udzielał się także w orkiestrze wojskowej i klubie szybowcowym. Występował w teatrach amatorskich i studenckich oraz kabaretach. W 1960 r. był w Gliwicach współzałożycielem (z Jackiem Grucą) Estrady Poetyckiej, która wkrótce przyjęła nazwę Studenckiego Teatru Poezji STEP[4]. W 1961 założył kabaret „Czerwona Żyrafa”. W grudniu 1962 r. uzyskał świetne recenzje za rolę w premierowym przedstawieniu sztuki Tadeusza Różewicza pt. Świadkowie czyli Nasza Mała Stabilizacja w reżyserii Jana Klemensa na scenie gliwickiego Kino-Teatru X[4].

W 1968 ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował na scenach Starego Teatru w Krakowie, Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Powszechnego w Warszawie. W latach 1974–1980 był wykładowcą w warszawskiej PWST. W latach 70. występował także w kabarecie Pod Egidą. Od końca lat 70. grał w teatrach francuskich, m.in. w Nanterre, Montparnasse i Chaillot, a także na scenach londyńskich. W latach 80. wyjechał na stałe do Paryża. Od lat 90. występował zarówno w spektaklach francuskich, jak i w polskich. Wystąpił m.in. w sztukach: Klątwa Stanisława Wyspiańskiego (reż. Konrad Swinarski, 1970), Miłość i gniew Johna Osborne’a (reż. Zygmunt Hübner, 1973), Rewizor Nikołaja Gogola (reż. Jerzy Gruza, 1977), Siedem pięter Dino Buzattiego (reż. Andrzej Barański, 1995), Śmieszny staruszek Tadeusza Różewicza (reż. Stanisław Różewicz, 1997) oraz w wyreżyserowanym przez siebie Dożywociu (2001) Aleksandra Fredry.

Na ekranie debiutował w bułgarskim serialu Proizszestwia na Sljapata ulica (1965). W filmie polskim natomiast w 1970 – Twarz anioła (reż. Zbigniew Chmielewski). Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Zagrał m.in. tytułową rolę w Diable (reż. Andrzej Żuławski, 1972), rolę Mieszka I w Gnieździe (reż. Jan Rybkowski, 1974), doktora Marglewskiego w Szpitalu przemienienia (reż. Edward Żebrowski, 1978), postać Siedelmayera, dyrektora cyrku w Arii dla atlety (reż. Filip Bajon, 1979), zagrał Josełe w Austerii (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982) oraz Kamińskiego w Strajku (reż. Volker Schlöndorff, 2007). Wystąpił także w filmach Andrzeja Wajdy: w roli dziennikarza i Stańczyka w Weselu (1972), Moryca w Ziemi obiecanej (1974), Robespierre’a w Dantonie (1983) i tytułowej roli w Korczaku (1990). Zagrał m.in. Władysława Gomułkę w filmie Czarny czwartek, opowiadającym o wydarzeniach grudniowych. Wystąpił również w filmie 1920 Bitwa Warszawska, w reżyserii Jerzego Hoffmana oraz filmach Mniejsze zło Janusza Morgensterna i Mała matura 1947 Janusza Majewskiego. Nagrywał także dla Teatru Polskiego Radia.

Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[5] oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku[6].

Mieszkał na stałe we Francji, zawsze podkreślając swoje przywiązanie do Polski. W jednym z wywiadów powiedział:

Mieszkając na Zachodzie, nigdy nie traciłem kontaktu z Polską. Tu ciągle mam mieszkanie, własny NIP i PIT. Tu mam przyjaciół. Rodzice wychowywali mnie w przekonaniu, że Polska jest najlepszym i najpiękniejszym krajem. Dzięki podróżom po świecie zrozumiałem, że to nie do końca prawda, że są kraje piękniejsze i zasobniejsze. Ale miłość do ojczyzny jest jak miłość do matki. Kochać ją trzeba i szanować za to, że jest. Im bardziej biedna i umęczona, tym większej wymaga miłości[7].

Wojciech Pszoniak

Publikował felietony na portalu Koduj24.pl[8][9].

Zmarł 19 października 2020 w wieku 78 lat, wskutek choroby nowotworowej[10]. 3 listopada, po mszy pogrzebowej, która odbyła się w kościele Środowisk Twórczych, urna z prochami artysty została złożona na cmentarzu Wojskowym na Powązkach[11] (kwatera GII-tuje-3)[12].

Życie prywatne

edytuj

Był żonaty z Barbarą Pszoniak. Miał dwóch starszych braci: o 12 lat Jerzego oraz o 11 lat Antoniego Pszoniaka, który również był aktorem[13].

Filmografia

edytuj
 
Wojciech Pszoniak podczas występu w "Belfrze" w Teatrze Bajka w Warszawie (2004)
 
Wraz z Danielem Olbrychskim i Andrzejem Sewerynem, odtwórcy głównych ról w filmie Ziemia Obiecana
 
Wojciech Pszoniak podczas nagrania w Teatrze Polskiego Radia, 2008
 
Grób Wojciecha Pszoniaka

Wyróżnienia

edytuj
 
Gwiazda Pszoniaka w łódzkiej Alei Gwiazd
 
Odcisk dłoni na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach
 
Gwiazda Daniela Olbrychskiego, Wojciecha Pszoniaka i Andrzeja Seweryna na Alei Gwiazd w Krakowie

Odznaczenia

edytuj

Nagrody

edytuj
Role teatralne
  • 1972: Nagroda w plebiscycie czytelników „Dziennika Polskiego” za rolę Wierchowieńskiego w Biesach wg Fiodora Dostojewskiego w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
  • 1972: Nagroda im. Leona Schillera
  • 1975: Nagroda Klubu Krytyki im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia aktorskie
  • 1975: Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie w teatrze i filmie
  • 1975: Nagroda na I Opolskich Konfrontacjach Teatralnych za rolę Robespierra w Sprawie Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy w Teatrze Powszechnym w Warszawie
  • 1975: Nagroda główna indywidualna Kaliskich Spotkań Teatralnych za rolę Robespierre'a w Sprawa Dantona w Teatrze Powszechnym w Warszawie
  • 1977: Nagroda na I Festiwalu Polskich Filmów i Widowisk Telewizyjnych w Olsztynie za rolę męską w spektaklu Nie do obrony Johna Osborne'a
  • 1977: Nagroda I stopnia XVII Kaliskich Spotkań Teatralnych za rolę Augusta Strindberga w przedstawieniu Noc Trybad w Teatrze Powszechnym w Warszawie
  • 1979: Nagroda na V Opolskich Konfrontacjach Teatralnych za rolę Papkina w Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Zygmunta Hubnera w Teatrze Powszechnym w Warszawie
  • 1980: Nagroda dziennikarzy na IV Festiwalu Polskich Filmów i Widowisk Telewizyjnych w Olsztynie za perfekcyjne aktorstwo w widowisku dla dzieci Lokomotywa
  • 2001: Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, przyznana przez redakcję miesięcznika „Teatr” za sezon 2000/2001: role Leona w Pracowni krawieckiej Jean-Claude’a Grumberga w Teatrze Telewizji oraz François Pignona w Kolacji dla głupca Francisa Vebera w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
  • 2012: Nagroda na XII Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” w Sopocie za rolę w spektaklu Skarpetki, opus 124
  • 2014: Wielka Nagroda XIV Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” w Sopocie za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Telewizji
  • 2015: Splendor Splendorów im. Krzysztofa Zaleskiego, Nagroda Specjalna Teatru Polskiego Radia[20][21]
Role filmowe

Inne

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Nie żyje Wojciech Pszoniak [online], TVN24, 19 października 2020 [dostęp 2020-10-19] (pol.).
  2. ↑ Dawid Dróżdż, Nie żyje Wojciech Pszoniak. Wybitny aktor miał 78 lat [online], wyborcza.pl, 19 października 2020 [dostęp 2020-10-19].
  3. ↑ Adam Zagajewski „W cudzym pięknie”, Kraków 1998, s.148-151
  4. ↑ a b Teatr STEP na stronie "Gliwickich Metamorfoz" [1]
  5. ↑ Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-05].
  6. ↑ Barbara Sowa, Kto wszedł do komitetu poparcia Komorowskiego, a kto z niego wypadł? Cała Lista [online], Dziennik.pl, 16 marca 2015 [dostęp 2015-03-21].
  7. ↑ Jan Bończa-Szabłowski, Marzena Podgórska, Wojciech Pszoniak (autor słów): Wszystkich kochać nie potrafię. e-teatr.pl (oryg. w „Rzeczpospolitej”), 2006-01-26. [dostęp 2020-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-05)].
  8. ↑ Ruszył serwis informacyjny koduj24.pl. kodmalopolska.pl. [dostęp 2020-07-24]. (pol.).
  9. ↑ O nas. koduj24.pl. [dostęp 2020-07-24]. (pol.).
  10. ↑ Wojciech Pszoniak nie żyje. Aktor miał 78 lat [online], Onet Kultura, 19 października 2020 [dostęp 2020-10-19] (pol.).
  11. ↑ Pogrzeb Wojciecha Pszoniaka. Bliscy pożegnali wybitnego aktora. onet.pl. [dostęp 2020-11-03].
  12. ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  13. ↑ Arkadiusz Bartosiak, Łukasz Klinke, Marcin Meller. Wywiad z Wojciechem Pszoniakiem. „Playboy”, 2009. Wywiadowcy.pl. 
  14. ↑ Wiatr ze wschodu
  15. ↑ Si tu voyais son coeur. filmweb.pl. [dostęp 2018-04-06].
  16. ↑ M.P. z 2011 r. nr 107, poz. 1082 – pkt 1.
  17. ↑ Medale „Gloria Artis” dla Kabaretu Pod Egidą [online], teatry.art.pl, 17 kwietnia 2007 [dostęp 2010-05-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-14].
  18. ↑ COMMUNAUTE – Wojtek Pszoniak, homme de cinéma et de théâtre [online], lepetitjournal.com, 1 grudnia 2008 [dostęp 2020-10-19] (fr.).
  19. ↑ Przemówienie z okazji wręczenia Komandorii Orderu Sztuki i Literatury (6 marca 2018) [online], pl.ambafrance.org, 8 marca 2018 [dostęp 2020-10-19].
  20. ↑ Znamy laureatów Wielkich Splendorów 2015 [online], Polskie Radio, 7 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-10].
  21. ↑ Teatr Polskiego Radia: Splendory 2015 rozdane [online], GazetaPrawna.pl, 7 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-10].
  22. ↑ Gliwice. Wojciech Pszoniak honorowym obywatelem miasta [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2025-05-26].
  23. ↑ Aktorzy Niezwykli otrzymają Kamienie Optymizmu [online], Radio Kielce [dostęp 2021-05-29] (pol.).
  24. ↑ Laureaci Nagród ZAiKS-u [online], www.zaiks.org.pl [dostęp 2025-05-26].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojciech_Pszoniak&oldid=76873118”